Ontoloji
Ontoloji, varlık felsefesi ya da varlıkbilim, temel sorunu varlık olan felsefi disiplin. Varlık ya da varoluş ile bunların temel kategorilerinin araştırılmasıdır.[1] "Varlık" ve "varolan" ayrımını; "varlık vardır" ve "varlık yoktur" fikirlerini tartışır.
Aristoteles'e göre ontoloji varlığın mahiyetinin (niteliğinin) bilimidir veya varlıkların özsel incelenmesidir. Ontoloji hangi varlık kategorilerinin daha temel olduğunu belirlemekle uğraşır ve bu kategorilerdekilerden hangilerinin var olduğunun söylenebileceğini sorar.
Varlık bir nesne ya da başka tekil bir şey değildir. Nesneler var olan cisimlerden oluşur. Örneğin; ağaçlar, masalar, evler, vs. Oysa varlık bir nesne değildir. Nesneler varolanlardır fakat bütün nesneleri kendinde tutan varlık bir nesne değildir. Gerçek varlığın ortaya çıkmasında, varlığı varlık yapan nedir? Var olanı var olan yapan nedir? sorularına Heidegger'in yanıtı "Zaman" olmuştur. "Var olan zamansal olandır." Varlıkla iç içe olup onu aydınlatan ve onu varlık olarak varlık yapan hep zamandır. Varlığı varlık yapan zaman, metafizik anlamdaki varlığı değil ama, hakikat alanındaki varlığı açıklar. Heidegger'e göre ontolojik araştırma sayesinde varlığın iki anlamını da bilmek mümkündür, fakat böyle bir varlığın Zaman olmaksızın var olamayacağını kabul etmek gerekir. O halde varlığın zaman olduğu düşünülebilir.[2]
Değişik filozoflar temel varlık kategorileri için değişik listeler yapmışlardır. Ontolojinin temel sorunlarından biri "Temel varlık kategorileri nelerdir?" sorusudur.
Ontolojik sorular
[değiştir | kaynağı değiştir]- Bilgi kuramı nedir?
- Varlık nedir?
- Varoluş nedir?
- Fiziksel nesneler nelerdir?
- Bir fiziksel nesnenin var olduğu söylemini kanıtlamak mümkün müdür?
- Bir nesnenin özellikleri veya ilişkileri nedir ve bunlar nesneyle nasıl ilişkilidir?
- Var oluş bir özellik midir?
- Bir nesne ne zaman yok olur, ne zaman değişir?
- Doğru nedir?
- Varlığı gerçek ve edimsel yapan nedir?
Varlık konusuna yaklaşımlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Bilim açısından varlık
[değiştir | kaynağı değiştir]Bilimler varlığı bir gerçeklik olarak ele alır. Varlık alanında her durumu nedensellik ilişkisi içinde değerlendirir. Varlıkla ilgili açıklayıcı ilkeleri, bilimsel kuram ve yasaları bulmaya çalışır. Bilim bu tavrıyla doğayı ve varlığı anlamlandırmaya ve açıklamaya çalışır.
Felsefe açısından varlık
[değiştir | kaynağı değiştir]Felsefe varlığın olup olmadığı, bilinip bilinemeyeceği gibi sorularla uğraşıp bunları kendi içinde tutarlı ve çelişkisiz olma şartıyla cevaplar. Felsefe varlık problemlerini bir yöntem dahilinde değil de saf düşünme ve akıl yoluyla cevaplamaya çalışır. Felsefe varlığı bütün olarak kabul eder ve buna göre çalışmalarını yapar. Felsefede varlık sorunu evreni açıklama çabalarıyla başlamıştır.
Varlık var mıdır?
[değiştir | kaynağı değiştir]Varlık yoktur
[değiştir | kaynağı değiştir]Varlığın gerçekte bulunmadığını savunan görüşler, varlık üzerine gerçeklik-gerçek dışılık şeklinde bir ayrım yapmayı reddetmiş ve varlıklar hakkında nesnel bir kabul yapılamayacağı için gerçekliğinin belirlenemeyeceğini dile getirmişlerdir. Nihilizm, varlığın var olduğu görüşünü ve yapılan sınıflandırmaları reddetmiştir.
Antik Çin'de ortaya çıkan Taoizm, varlığın kabul edildiği haliyle bulunmadığını savunmaktadır. Tao öğretisi dışındaki her şey, bu görüş tarafından gerçek dışı olarak değerlendirilmektedir.
Varlık vardır
[değiştir | kaynağı değiştir]Varlığın gerçekte bulunduğunu savunan realizm ise “varlık nedir” sorusuyla kendi içerisinde birçok farklı görüşe[3] ayrılmaktadır.
Varlık nedir?
[değiştir | kaynağı değiştir]Varlık oluştur
[değiştir | kaynağı değiştir]Varlığın oluş halinde olduğu görüşü, her şeyin sürekli değiştiğini, hiçbir şeyin eskisi gibi kalmadığını ve varlığın durağan olmayıp oluş süreci içerisinde bulunduğunu[4] savunmaktadır. Herakleitos, bu görüşü "aynı derede iki kere yıkanılmaz" sözüyle örneklendirmiştir.
Başlıca temsilcileri: Herakleitos ve Alfred North Whitehead
Varlık ideadır
[değiştir | kaynağı değiştir]Varlığın idea halinde olduğunu savunan idealizm, nesnelerin ve gerçeklik alanının düşünceye bağlı olarak geliştiğini[5] öne sürmektedir. Platon, gerçekliği idealar dünyası ve görüntüler dünyası olarak ikiye ayırmış, varlığın özünün idealar dünyasında olduğunu savunmuştur. Mağara benzetmesini geliştirmiştir.Aristoteles, madde-form kuramını ortaya koymuş ve Platon'un gerçekliğin görüntüler dünyasının dışında olduğu düşüncesini eleştirmiştir.
Farabi, mümkün varlıkların zorunlu varlık olan Tanrı'dan meydana geldiğini savunarak dine dayalı bir idealizm anlayışı geliştirmiştir. Georg Wilhelm Friedrich Hegel, var olmanın temeline geist kavramını yerleştirmiş ve varlığın değişmesini diyalektik üzerinden açıklamıştır. George Berkeley ise, empirizmi savunmasına rağmen, var olmayı algılanmaya indirgeyerek idealist bir bakış açısı sergilemiştir.
Başlıca temsilcileri: Platon, Aristoteles, Farabi, Georg Wilhelm Friedrich Hegel ve George Berkeley
Varlık maddedir
[değiştir | kaynağı değiştir]Varlığın madde halinde olduğunu savunan materyalizm, düşünceden bağımsız ve maddi etkileşimlere dayalı bir varlık anlayışı[6] ortaya koymaktadır. Materyalizme göre akıl, maddeye bağlı olarak çalışmaktadır. Mekanik materyalizm ve diyalektik materyalizm olarak kendi içerisinde ikiye ayrılmaktadır.
Demokritos, varlığın sonsuz sayıda atomdan meydana geldiğini savunmuş, evreni mekanik ve determinist bir bakış açısıyla incelemiştir. Thomas Hobbes'un maddenin hareketi üzerine ortaya koyduğu görüşler de, mekanik materyalizmin gelişmesinde etkili olmuştur.
Karl Marx ise, varlığın düşünceden bağımsız olduğunu savunan materyalizm ve karşıtların birbirine dönüşmesi yoluyla değişimin meydana geldiğini öne süren diyalektiği bir araya getirerek, diyalektik materyalizmi kurmuştur.
Başlıca temsilcileri: Demokritos, Thomas Hobbes ve Karl Marx
Varlık hem idea hem maddedir
[değiştir | kaynağı değiştir]Varlığın hem idea hem de madde halinde olduğunu savunan düalizm, aklın düşünen ve maddenin yer kaplayan öz olduğunu[7] öne sürmekle birlikte, bu özleri birbirine indirgenemez olarak kabul etmektedir. René Descartes'ın çalışmaları, bu görüşün temelini oluşturmuştur.
Başlıca temsilcileri: René Descartes
Varlık fenomendir
[değiştir | kaynağı değiştir]Varlığı fenomen olarak kabul eden fenomenoloji, bilinç ve varlık arasında öze yönelmeye dayalı bir ilişki kurmaktadır. Paranteze alma yöntemiyle varlığın değerlendirilmesi gerektiğini savunmaktadır. Edmund Husserl'in çalışmaları, bu görüşün temelini oluşturmuştur.
Fenomenoloji, varlığın özüne üç tür paranteze alma işleminin ardından ulaşılacağını öne sürmektedir:
Tarihsel paranteze alma: Varlıklar, pratik özellikleri ve çevrelerinden ayrılır.
Varoluşla ilgili paranteze alma: Varlıklar, gerçekten olup olmadıkları sorusundan ayrılır.
İdelerle ilgili paranteze alma: Varlıklar, zaman ve mekandan ayrılır.
Başlıca temsilcileri: Edmund Husserl
Yeni ontoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]1800'lü yılların sonlarından itibaren, bireyin kendi özünü varoluşundan sonra oluşturduğunu savunan varoluşçuluk ve varlığı sağladığı fayda üzerinden değerlendiren pragmatizm gibi yeni ontoloji görüşleri ön plana çıkmaya başlamıştır.
Filozoflar
[değiştir | kaynağı değiştir]Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ "Ontoloji Nedir? Varlık Felsefesi Hangi Konuları İnceler?". Milliyet. 31 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2021.
- ^ Çüçen, A.K. (2012). Martin Heidegger: Varlık ve Zaman. İstanbul: Sentez
- ^ Varlık Felsefesi ve Varlık Felsefesinin Temel Problemleri II. Raunt. s. 1.
- ^ "Herakleitos". Heraclitus. Stanford Encyclopedia of Philosophy. 3 Eylül 2019. 18 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2023.
- Heraclitus, however, advocates a radical kind of change: For souls it is death to become water, for water death to become earth, but from earth water is born, and from water soul.
- ^ "İdealizm". Idealism. Encyclopedia Britannica. 31 Ekim 2023. 4 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2023.
- Idealism, in philosophy, any view that stresses the central role of the ideal or the spiritual in the interpretation of experience. It may hold that the world or reality exists essentially as spirit or consciousness, that abstractions and laws are more fundamental in reality than sensory things, or, at least, that whatever exists is known in dimensions that are chiefly mental—through and as ideas.
- ^ "Materyalizm". Materialism. Encyclopedia Britannica. 20 Eylül 2023. 23 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2023.
- Materialism, also called physicalism, in philosophy, the view that all facts (including facts about the human mind and will and the course of human history) are causally dependent upon physical processes, or even reducible to them.
- ^ "Düalizm". Dualism. Stanford Encyclopedia of Philosophy. 11 Eylül 2020. 7 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2023.
- Descartes was a substance dualist. He believed that there were two kinds of substance: matter, of which the essential property is that it is spatially extended; and mind, of which the essential property is that it thinks.
- Genel
- Final Yayınları Felsefe Grubu Konu Anlatım Kitabı syf 51-56
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Theory and History of Ontology20 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
