Via Egnatia

Via Egnatia, (Yunanca: Eγνατία Oδός, Türkçe: Egnatia Yolu) MÖ 2. yüzyılda Roma Cumhuriyeti devrinde inşa edilen bir yoldur. Antik Roma'nın İlirya, Makedonya ve Trakya eyaletlerinden geçerdi. Yolun geçtiği bu eyaletler, günümüzde Arnavutluk, Makedonya, Yunanistan ve Türkiye sınırlarına dağılmış durumdadır.

Adriyatik kıyısındaki Dyrrahium'dan (bugünkü Dıraç) başlayan, Genusus nehri (İşkomi Nehri) boyunca zorlu bir rotayı izleyen yol Jablanica dağlarını aşarak Ohri Gölü civarındaki yaylalara ulaşır. Ardından güneye döner, birçok dağ geçidini izleyerek Selanik'te Ege Denizi'nin kuzey kıyısına varır. Buradan Trakya boyunca Bizantion'a (sonradan Konstantinopolis, şimdi İstanbul) ulaşır.^[1] Yaklaşık 1,120 kilometrelik (696 mil / 746 Roma mili) mesafeyi kaplar. Diğer önemli Roma yolları gibi yaklaşık altı metre (19.6 ft) genişliğindedir, geniş çok kenarlı taşlar veya katı kum katmanıyla kaplanmıştır.^[2]

Yapımı

Yolun yapımını konu alan ana yazılı kaynaklar Strabon'un Coğrafya'sı ve Hebrus (Meriç) nehrinde Trakya ve Makedonya sınırını ve yolun 860 kilometrelik kısmını belirten birtakım mil taşlarıdır. Mil taşlarındaki iki dilli yazıtlar, Makedonya prokonsülü Gnaeus Egnatius'un yapımını düzenlediğini kaydeder ancak tam tarih belirsizdir ve büyük olasılıkla adını inşacısından almıştır.^[3] Polibios ve Cicero'nun açıkladığı gibi önceleri İlirya'dan Bizantion'a giden eski bir askeri yolun, Romalılar tarafından geliştirilmesi ve/veya üzerine inşa edilmesiyle yapılmış olabilir.^[4]

Egnatya Yolu, Adriyatik Denizi'nden İstanbul Boğazı'na uzanan Roma kolonilerini birbirine bağlamak amacıyla inşa edilmiştir. Egnatya ve Appian yollarının sonu, Adriyatik Denizi'nin doğu ve batı kıyılarında neredeyse birbirlerine karşıt bir konumdadır. Yol, güney Balkanlar kolonilerine doğrudan Roma'ya erişim sağlıyordu. Ayrıca, İlirya'yı daha kuzey bir rotadan geçen yolun Augustus tarafından açılışına dek bu yol doğu Akdeniz'deki imparatorluğunun Roma ile ana bağlantısıydı. Birçok kez tamir görmüş ve uzatılmıştır ancak Roma'nın iç savaşları nedeniyle uzun dönemler boyunca bakımsız kalmıştır.

Yol, ikinci misyonerlik yolculuğu sırasında Filippi'den Selanik'e giderken Pavlus tarafından kullanılmıştır (Elçilerin İşleri 16-17). Ayrıca Roma tarihinde birçok kilit anlarda önemli bir rol oynamıştır: Büyük Roma iç savaşı sırasında Jül Sezar'ın ve Pompey'in askerleri Egnatya Yolu boyunca ilerlemiştir; Kurtarıcıların iç savaşında Marcus Antonius ve Octavian, Cassius ve Brutus'ü Filippi Muharebesindeki vahim karşılaşmalarına dek Egnatya Yolu boyunca takip etmiştir. Günümüze ulaşan mil taşları, imparator Trajan'ın Part İmparatorluğu'na karşı 113'teki seferi öncesi yolun kapsamlı biçimde bakıma aldığını kaydeder. Yine de, MS 5. yüzyıldan sonra bölgedeki şiddetli istikrarsızlığın sonucu olarak yolun büyük bölümü kullanım dışı kalmıştır.^[3] Bir 5. yüzyıl tarihçisi Egnatya Yolu'nun batı bölümlerinin yolcuların zorlukla geçebileceği kadar kötü bir durumda olduğunu belirtmiştir.^[5]

Roma sonrası kullanımı

Sonraki yıllarda yol, Bizans İmparatorluğu'nun ana yolu olarak yeniden canlandırılmıştır. Prokopius'un aktardığına göre yol Bizans imparatoru I. Justinianus tarafından 6. yüzyılda onarılmıştır, buna rağmen harap durumdaki yol fiilen ıslak havalarda kullanım dışı kalmaktaydı.^[5] Batı Avrupa ile gerçekleştirilen karayolu ticaretinin neredeyse tümü Egnatya Yolu'nu takip etmekteydi. Haçlı Seferleri sırasında kara yoluyla doğuya yapılan yolculuklar Anadolu'ya geçmeden önce İstanbul'a değin bu yolu takip etmiştir. Dördüncü Haçlı Seferinin sonunda yolun denetimi, Bizans ardılları olan İznik İmparatorluğu ve Epir Despotluğu için olduğu gibi Latin İmparatorluğu için de hayati önem taşımaktaydı.

Osmanlı Türklerinin ilk Avrupa fetihleri sırasındaki Sol Kol'u da Egnatya Yolu'nu takip etmekteydi.^[6]

Günümüzün çağdaş otoyolu olan Egnatia Odos, Meriç nehri kenarındaki Türk sınırı ve Selanik arasında Egnatya Yolu'na paralel bir yol izler. Antik öncülüne imada bulunma amacıyla adı Yunancada "Egnatya Yolu" demektir.^[7]

Yol üzerindeki ana şehirler

Batıdan doğuya doğru sıralanmıştır.

Antik adı	Günümüzdeki adı	Ülke
Dyrrachium	Dıraç	Arnavutluk
Claudiana	Peklin (Peqin)	Arnavutluk
Apollonia	Pojani köyü yakınları (Fier'in 7 km kuzeyi)	Arnavutluk
Masio Scampa	Elbasan (İlbasan)	Arnavutluk
Lychnidos	Ohri	Kuzey Makedonya
Resen	Resne	Kuzey Makedonya
Heraclea Lyncestis	Manastır	Kuzey Makedonya
Florina	Florina	Yunanistan
Edessa	Vodina	Yunanistan
Pella	Alakilise	Yunanistan
Thessalonica	Selanik	Yunanistan
Pydna	Muhtemelen Kitros, günümüzdeki Pidna'nın 6 km güneybatısı	Yunanistan
Amphipolis	Amfipolis	Yunanistan
Filippi	Kavala'nın 14 km kuzeybatısı	Yunanistan
Neapolis	Kavala	Yunanistan
Traianoupolis	Traianoupoli	Yunanistan
Kypsela	İpsala	Türkiye
Aenus	Enez	Türkiye
Aproi	Kermeyan	Türkiye
Hadrianapolis	Edirne (ana Egnatya Yolu üzerinde değil)	Türkiye
Perinthus, sonradan Heraclea	Marmaraereğlisi	Türkiye
Caenophrurium	Silivri'deki Sinekli	Türkiye
Selymbria	Silivri	Türkiye
Melantias	Küçükçekmece'deki Yarımburgaz mahallesi yakınları	Türkiye
Rhegion	Küçükçekmece, İstanbul'un 15 kilometre batısı	Türkiye
Hebdomon	Bakırköy	Türkiye
Bizantion, sonradan Konstantinopolis	İstanbul	Türkiye

Kaynakça

^ Richard J. A. Talbert, Barrington atlas of the Greek and Roman world: Map-by-map Directory, p. 749. Princeton University Press, 2000. 0-691-04945-9
^ Elena Koytcheva, "Logistical problems for the movement of the early crusaders through the Balkans: transport and road systems", p. 54 in Proceedings of the 21st International Congress of Byzantine Studies, ed. Elizabeth Jeffreys. Ashgate Publishing, Ltd, 2006. 0-7546-5740-X
^ ^a ^b G. H. R. Horsley, New Documents Illustrating Early Christianity, p. 81. Wm. B. Eerdmans Publishing, 1982. 0-8028-4511-8
^ Ben Witherington III, 1 and 2 Thesssalonians: A Socio-Rhetorical Commentary, fn. 11 p. 3. Wm. B. Eerdmans Publishing, 2006. 0-8028-2836-1.
^ ^a ^b Haldon, John (1999). Warfare, State and Society in the Byzantine World, 565-1204 (İngilizce). Londra: UCL Press. s. 54. ISBN 1-85728-495-X.
^ Kılıç, Ayşegül; Bir Osmanlı Akın Beyi Gazi Evrenos Bey İthaki Yay. İstanbul 2014, 978-605-375-345-2 p. 16. (in Turkish)
^ See the website of Egnatia Odos S.A. 27 Nisan 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., the company responsible for building the road.

[1] Richard J. A. Talbert, Barrington atlas of the Greek and Roman world: Map-by-map Directory, p. 749. Princeton University Press, 2000. 0-691-04945-9

[2] Elena Koytcheva, "Logistical problems for the movement of the early crusaders through the Balkans: transport and road systems", p. 54 in Proceedings of the 21st International Congress of Byzantine Studies, ed. Elizabeth Jeffreys. Ashgate Publishing, Ltd, 2006. 0-7546-5740-X

[horsley-3] G. H. R. Horsley, New Documents Illustrating Early Christianity, p. 81. Wm. B. Eerdmans Publishing, 1982. 0-8028-4511-8

[4] Ben Witherington III, 1 and 2 Thesssalonians: A Socio-Rhetorical Commentary, fn. 11 p. 3. Wm. B. Eerdmans Publishing, 2006. 0-8028-2836-1.

[haldon-5] Haldon, John (1999). Warfare, State and Society in the Byzantine World, 565-1204 (İngilizce). Londra: UCL Press. s. 54. ISBN 1-85728-495-X.

[6] Kılıç, Ayşegül; Bir Osmanlı Akın Beyi Gazi Evrenos Bey İthaki Yay. İstanbul 2014, 978-605-375-345-2 p. 16. (in Turkish)

[7] See the website of Egnatia Odos S.A. 27 Nisan 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., the company responsible for building the road.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]