Yahudi Aramicesi

Yahudi dilleri Afro-Asya İbraniceler: İbranice (Kutsal İbranice) Samiri İbranicesi Yemen İbranicesi Aramiceler: Hulaula Lişan Didan Lişana Deni Lişanid Noşan Yahudi Aramicesi Arapçalar: Yahudi Arapçası Yahudi Bağdat Arapçası Yahudi Fas Arapçası Yahudi Irak Arapçası Yahudi Trablus Arapçası Yahudi Tunus Arapçası Yahudi Yemen Arapçası Diğer: Kayla Yahudi Berbericesi

Hint-Avrupa Cermen: Yeşiviş Yidiş Yingliş Roman: İtalkian Katalanik Ladino (Haketia) Lusitanik Şuadit Yahudi Aragoncası Yahudi Latincesi Zarfatik Hint-İran: Buhori Cuhuri Cidi Diğer: Knaanik Yevanik

Türk Karayca Kırımçakça

Diğer Kartveli: Gruzinik Dravid: Yahudi Malayalamı

1992 yılında Gürcistan'ın Mtsheta kentinde bulunan altın bir levha üzerindeki Yahudi-Aramice yazıtın şematik çizimi. Görünüşe göre bu, sahibi Sarah'nın oğlu İbrahim'den bahseden bir muska.

Ana Madde: Aramice

Yahudi Aramicesi (veya Yahudi Aramcası) üzerinde İbranice etkisi bulunan Aramice dillerinin genel adıdır.

Tarih

İlk Kullanılışı

Aramice, İbranice gibi Kuzeybatı Sami dil ailesine mensup bir dildir ve bu iki dilin birçok ortak özelliği vardır. M.Ö. 7. yüzyıldan başlayarak Aramice Orta Doğu'nun Lingua franca'sı oldu. Ticaret ve diplomaside kullanılan bu dili İbraniler henüz kullanmaya başlamamışlardı. Eski Ahit'te anlatıldığına göre Yehuda kralı Hezekiah Asur elçisine Aramice konuşmasını ister çünkü halkın ne konuştuklarını anlamasını istemez.

Adaptasyon

Belgesel kanıtlar İbraniceden Aramice'ye geçiş sürecindeki kademeleri şöyle açıklar:

1. Toplumda anadil İbraniceydi ve diğer Kenan dilleri de anlaşılırdı.
2. Aramice uluslararası diplomaside ve dış ticarette kullanıldı.
3. Devlet işlerinde Aramice kullanılmaya başlandı.
4. Günlük hayatta kullanılmaya başlandı.
5. Anadil durumuna geldi ve İbranice sadece dinsel amaçlı kullanıldı.

Bu uzun süren geçiş döneminde geçişin süresini belirleyen etkenlerden bazıları ise toplumun sosyal, politik ve dini durumuydu.

Yunan fethinden Diaspora'ya

M.Ö. 331'de Büyük İskender'in fetihleriyle bölgedeki Mezopotamya egemenliği sona erdi ve dominant dil Yunanca oldu. Bölgedeki bazı gruplar ise Aramice dilinden vazgeçmemek için direndi. Bu gruplar arasında zamanında Yehuda toprakları denen Filistin'deki ve Babil'deki Yahudiler de vardı. Dini metinler halk tarafından anlaşılmasını kolaylaştırmak için İbraniceden Aramice'ye çevrildi. Ölü Deniz parşömenleri, Mişna ve Tosefta'nın büyük bir kısmı Aramice yazılmıştır.

Diaspora

M.S. 1. ve 2. yüzyılda Yahudi Aramicesi standart Aramice'den kopmaya ve kendi şeklini oluşturmaya başladı. Babil Talmud'u Yahudi Aramicesiyle yazılan dini metinlerden bir tanesidir. Diasporadaki Yahudiler bulundukları bölgedeki insanların kültürlerine adapte olup onların dillerini kullanmaya başlayınca, aynı İbranicede olduğu gibi, Yahudi Aramicesi sadece dini çalışmalar için kullanılır oldu. 13. yüzyılda Yahudi Aramicesi halkın dili olmasından çıktıktan sonra bile Zohar İspanya'da yine bu dille basıldı.

Yirminci Yüzyıl

Sadece Aramice konuşan toplumların arasında kalan Yahudiler dillerini koruyabildiler. Bu kişiler Urmiye Gölü ile Musul arasındaki bölgelere yayılmışlardır. Senendec'de de bu dili konuşan Yahudiler bulunur. Bu adı geçen bölgelerde Aramice konuşan Hristiyan gruplar da vardır. Örneğin, Zaho'daki Aramice konuşan Yahudi ve Hristiyanlar birbirlerini anlayabilirlerken, bu durum Senendec'deki Aramice konuşan Yahudi ve Hristiyanlar için geçerli değildir. Bu dili konuşanların büyük bir kısmı bugün İsrail'de yaşamakta ve dillerini kaybetme riskiyle karşı karşıyadırlar. Bijili lehçesiyle konuşan son kişi 1998'de Kuzey Irak'ta öldü; buna en yakın lehçe olan Barzani lehçesini konuşan 20 kişi kalmıştır ve bunların hiçbirinin anadili değildir. Diğer Yahudi Aramicesi lehçelerini konuşan insanların nüfusunun 26.000 kişi olduğu tahmin edilir.

Modern Lehçeler

• Barzani - Irak Kürdistanı
• Hulaula - İran Kürdistanı
• Lişana Deni - Zaho, Irak Kürdistanı
• Lişan Didan - İran Azerbaycanı
• Lişanid Noşan - Erbil, Irak Kürdistanı

Bibliografi

• Sokoloff, Michael, A Dictionary of Jewish Babylonian Aramaic: Bar Ilan and Johns Hopkins 2002
• Sokoloff, Michael, A Dictionary of Judean Aramaic: Bar Ilan 2003
• Sokoloff, Michael, A Dictionary of Jewish Palestinian Aramaic of the Byzantine Period: Johns Hopkins 2002/3

Ayrıca bakınız

• Aramice
• Sami dil ailesi