Zeybek (oyun)
Zeybek, Batı Anadolu yöresinde görülen halk oyunudur. Zeybek kendi içinde türlere ayrılmaktadır:
Tek kişi tarafından ya da birkaç oyuncunun çember şeklinde dizilmesiyle oynanır. Zeybek, halkı koruyan cesur bir adamı temsil eder. Zeybek oynayan dansçı, kollarını omuz hizasında, elleri başıyla aynı hizada olacak şekilde iki yana doğru açar ve bazı oyunlarda kollarını dirseklerden hafifçe kırar. Büyük adımlar atarak ağır ağır hareket eder. Ara sıra yere doğru eğilip bir dizin yere dokundurulması, bu dansın belirgin hareketlerindendir. Bu tarz zeybekler İzmir, Aydın, Manisa, Denizli, Muğla taraflarında görülen zeybek türleridir. Buna Balıkesir'in Ege sahilleri ve Çanakkale de dahil edilebilir.
İç Ege illeri olan; Kütahya, Uşak[1], Bursa, Afyonkarahisar, Balıkesir'in doğu kısımları, Eskişehir ve Bilecik kaşıklı zeybek tavrı etkisindedir. Yine Ankara taraflarında oynanan oyunlar kaşıklı zeybek kategorisine girer. Kaşıklı zeybek oyun karakteri Sinop'a kadar uzanan Batı Karadeniz Bölümü'nü de içine alır.
Burdur, Isparta, Antalya, Muğla-Fethiye ve Denizli'nin güney kısımları (Acıpayam çevresi) "Teke" zeybekleri içine girer ve kıvrak ezgileri vardır.
Balıkesir'in iç ve güney kısımlarında ise kırık zeybek (güvende) oyunlarına rastlanır.
Zeybeğin ortaya çıkışı'nın bağbozumu şenlikleriyle ilgisi vardır. İlk Çağ anadolusunda, şarap içme, üzüm ezme gibi olaylar değişik şölenlerle, festivallerle ve danslarla kutlanır, yüceltilirdi. Zeybek oyununda ayakların daha çok performans göstermesinin nedeni üzüm ezme ritüelininin taklit edilmesine bağlanır. Ayrıca zeybeklerin, başlarına bağladıkları oyalı ve işli bir takım aksesuarların üzüm taneleri, asma yaprakları gibi bir takım ilişkili öğeleri simgeledikleri bilinir. Ayrıca Peçenek askerlerinin kılığının Zeybek-Seymen kılığıyla benzerliklerine dair bilgiler, Bizans kroniklerinde de tespit edildiği gibi Claude Cahen bu vakayı, İslam Kaynaklarına Göre Malazgirt Savaşı adlı makalesinde Bizans komutanlarından Kapadokyalı Alyatte emrindeki ücretli Peçenek askerlerinin kiyafetlerinin karşı cephedeki soydaşlarından ayırt edilemediği şeklindeki ifadeleriyle açıklamıştır. Bazı tarihçilere göre Zeybeklik-Seymenlik kültüründe Peçenek kültürünün büyük etkisi bulunmaktadır.[2][3]
Türleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Ağır zeybek
Aydın Zeybeği olarak da adlandırılır. Genellikle şu türkü eşliğinde oynanır:[4]
- Uzun olur (aman) efelerin pıçağı
- Beş yüz dirhem Şam Trablus kuşağı
- Serbest olur (aman) Anadolu uşağı
- Aşırdılar karlı (da) dağdan Keşiş'ten
- Bilmiş ol ki geçmiş olur iş işten
- Silâhı da elinde, kaması da belinde
- Yavrum İzmir yolunda ben bir güzele vuruldum
- Kaşıklı zeybek
- Kıvrak zeybek (Teke zeybeği)
- Kırık zeybek
- Toplu Güvende
Toplu olarak oynanan, eşlik ezgisi karcığar makamında olan, Balıkesir'e ait halk oyunudur.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Türk Halk Oyunları
- Abdal zeybeği, Kıbrıs'ta oynanan zeybek türü.
- Asmalı Mencere
- Gel Ayşem Gel Gezelim
 Tamburaci Osman Pehlivan - Zeybek |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "ZEYBEK VE DİĞER HALK OYUNLARI". Kültür Portalı. 2 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2025.
- ^ Hayati Kuzucu, Türk Milli Kimliğinin Oluşması Süreci ve Yukarı Teke Örneği Bağlamında Dirmil’in Demografisi, Burdur 2017, s. 119.
- ^ Mehmet Eröz, Milli Kültürümüz ve Meselelerimiz, Doğuş Yayın ve Dağıtım, İstanbul 1983, s. 85-86.
- ^ "Türk Halk Oyunları - A". 28 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2014.