Çağrı (Horasan Selçuklu meliki)
| Çağrı Bey Farsça: ابو سليمان داود چاغرى بك بن ميكائيل | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Horasan Selçuklu Devleti'nin 1. Sultanı | |||||
| Hüküm süresi | 1040 – 16 Temmuz 1060 | ||||
| Sonra gelen | Alp Arslan | ||||
| Doğum | 989 Horasan | ||||
| Ölüm | 16 Temmuz 1060 Serahs | ||||
| Çocuk(lar)ı | Alp Arslan Kavurd Emir Yakuti Süleyman Behram Şah İlyas Osman Hatice Arslan Hatun Cevher Hatun Safiye Hatun | ||||
| |||||
| Hanedan | Selçuklu | ||||
| Babası | Mikail | ||||
| Dini | Sünni İslam | ||||
Çağrı Bey tam adıyla Davud Çağrı Bey bin Mikail (989 - 16 Temmuz 1060, Serahs), Oğuzlar'ın Kınık boyundan Selçuklu hükümdarı Selçuk Bey'in torunu, Mikail'in oğlu, Tuğrul Bey'in ağabeyi ve Alp Arslan'ın babasıdır.
Ad kökeni
[değiştir | kaynağı değiştir]Çağrı adı o zamanlar sık kullanılan, Türkçede harfi harfine Doğan ya da Boz doğan anlamına gelir.[1][2] Dîvânu Lugâti't-Türk'te çagrı: doğan kuşu, çakır kuşu anlamında yazılmıştır.[3]
Yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]
Çağrı Bey ve Tuğrul Bey, daha Oğuz boylarının Horasan ve Harezm'in kuzeyinde bulunduğu dönemde Orta Asya bozkırlarında doğmuşlardır.
Çağrı Bey diğer Türk boyları arasındaki düşmanlık ve halkın baskısı sonucunda Mâverâünnehir Bölgesinden Horasan'a göç etmiştir. Horasan o zamanlar Gazne Devleti'nin bir parçasıydı.
Tuğrul Bey ile devleti ortak yönetti ve Horasan Melikliği yaptı. Bizans'ın kaleleri olan Vaspuragan ve Ani kalelerine karşı sefer düzenleyerek büyük kazanç sağladı. 1035 yılında Gazneli hükümdarı I. Mesut üstüne yapılan seferde Mesut yenildi. Bir antlaşma yapıldıysa da buna uymayan Mesut'u Çağrı Bey yendi ve Afrâsîâb'ın kurduğu söylenen Merv kentini Çağrı Bey 1037 yılında alarak, iç kaleye girmiş ve atının örtüsünü yere koyup "taht gibi" üstüne oturmuştur.[4]
1040 yılında Dandanakan Muharebesi yapıldı. Çağrı Bey komutasındaki Selçuklular Gaznelileri yendiler ve böylece bu savaş Selçukluların devlet olmasında büyük rol oynadı. Çağrı Bey egemenlik alanını ikiye bölüp kardeşi ile paylaşmış, günümüz Irak'a kadar uzanan batı bölümünü Tuğrul Bey, doğu bölümünü (Horasan) de kendisi yönetmiştir. Çağrı Bey kardeşi Tuğrul Bey'le her zaman iyi ilişki kurmuşlar, Çağrı Bey, Tuğrul Beye karşın birkaç evlat geriye bırakmıştır.
Tuğrul Bey, 1056 yılında Bağdat'ta hüküm süren Şii Büveyhîler devletine son vermiş batıya doğru topraklarını genişletmiştir. Büveyhîler tarafından baskı altında tutulan Sünni Halifeler bu başarılarından dolayı Selçukluları kutlamışlardır. Halife Kaim, Tuğrul Bey'e Ruknu ʾd-daula (Hanedan desteği), Maliku ʾl-maschriq wa-ʾl-maghrib (Doğu'nun ve Batı'nın Hükümdarı) ve Sultan sanını vermiştir. Öbür Türk boylarıyla akrabalıklar kurmuştur (Örneğin; oğlunu Kıpçak hükümdarının kızıyla evlendirmesi gibi). 1059'da Tuğrul Bey'e karşı ayaklanan kuzeni İbrahim Yınal'ın ayaklanmasını bastırdı. 1060'ta hastalanarak Serahs (İpek Yolunda Nişabur ile Merv arasındaki önemli bir vaha) adı verilen yerde öldü.
Anadolu'ya ilk kez akın yapan Türk komutanlarındandır. Türk tarihine ve kültürüne baktığımızda, Türk devletlerinin yükselmesinde ve gelişmesinde dönem dönem birtakım liderlerin ön plana çıktıklarını görürüz. Örneğin; Bumin Kağan ve İstemi Kağan, Bilge Kağan ile Kül Tigin, daha sonraları Tuğrul Bey ve Çağrı Bey gibi.
Hanedanlar arasında dostluk ve siyasal bağların kurulması ve Tuğrul Bey'in İslam peygamberi soyu ile kucaklaşması için Abbasi Halifesi El-Kâim’in kızı Seyyide Fâtıma el-Betül ile Çağrı Bey'in kızı Hatice Arslan Hatun'da halife ile evlenmiştir.
Tarihi kaynaklarda Tuğrul Bey'in tersine Çağrı Bey'in yaşamı ile ilgili fazla bir bilgi bulunmamaktadır.
Popüler Kültürde Yeri
[değiştir | kaynağı değiştir]2021'de TRT 1'de yayınlanmaya başlayan Alparslan: Büyük Selçuklu dizisinde Erdinç Gülener tarafından canlandırılmaktadır.
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Clauson, p. 410.
- ^ Çağrı: 1. Birini çağırma, davet. 2. Doğan, çakır kuşu. 3. Rütbe, unvan, san.TDK Kişi Adları Sözlüğü[ölü/kırık bağlantı].
- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 421, Cilt II, sayfa 343 ve Cilt III, sayfa 332.
- ^ Tabakât al-Nâşiri sayfa 127.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Čaghrī Beg Dāwūd Encyclopaedia Iranica (İngilizce)
- Ṣadr-al-Dīn Ḥosaynī, Aḵbār al-dawla al-saljūqīya, ed. M. Eqbāl, Lahore, 1933, pp. 4-10, 13, 17-18, 22, 26-29.
- İ. Kafesoğlu, "Doğu Anadoluya ilk Seḷçuklu akını (1015-21) ve tarihî ehemmiyeti", Fuad Köprülü armağanı, İstanbul, 1953, sayfa 259-74.
- Cihan Piyadeoğlu, Çağrı Bey / Selçuklular’ın Kuruluş Hikayesi, Timaş, İstanbul
