Muhammed Tapar

Tam adı
	Gıyaseddîn Muhammed Tapar bin Melikşah bin Alp Arslan bin Çağrı bin Mikail bin Selçuk bin Dukak

Muhammed Tapar
Muhammed Tapar
Sultan Muhammed Tapar'ın taç giyme töreni
Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun 7. Sultanı
Hüküm süresi	1105-1118
Önce gelen	Muizzeddin Melikşah
Sonra gelen	II. Mahmud
Doğum	21 Ocak 1082; Bağdat
Ölüm	18 Nisan 1118 (36 yaşında); Bağdad
Defin	İsfahan
Eş(ler)i	Gevher Hatun
Çocuk(lar)ı	II. Mahmud; Mesud; II. Tuğrul; Süleyman; Fatıma Hatun
Tam adı
Tam adı
	Gıyaseddîn Muhammed Tapar bin Melikşah bin Alp Arslan bin Çağrı bin Mikail bin Selçuk bin Dukak
Hanedan	Selçuklu Hanedanı
Babası	Melikşah
Annesi	Taceddin Seferiyye Hatun
Dini	Sünni İslam

Muhammed Tapar ya da Gıyaseddîn Muhammed Tapar (d. 21 Ocak 1082 - ö. 18 Nisan 1118, Bağdat) Büyük Selçuklu Sultanı ve Melikşah'ın oğlu.

Hayatı

Annesi cariye kökenli Taceddin Seferiyye Hatun'dur.^[2] Yeğeni Muizzeddin Melikşah'tan sonra Bağdat'ta Selçuklu tahtına çıktı. Bağdat'ta hüküm sürmesinden dolayı Selçuklu hanedanının başı olarak sayılıyordu ama Horasan ve Maveraünnehir'de hüküm süren kardeşi Sultan Ahmed Sencer daha büyük bir güce sahipti.

1107'de Halep atabeyi Rıdvan'la birlik olup Anadolu Selçuklu Sultanı I. Kılıç Arslan ile Habur Nehri kıyısında Musul Muharebesi'ne girişti. I. Kılıç Arslan savaşı kaybederek muharebe meydanında öldü.^[1]

Muhammed Tapar hemen kardeşi olan ve Sultan olarak tahta geçen Berkyaruk ile gayet ciddi askeri mücadeleye başladı. Kronik-tarihçi Hamdullah Müstevfî-i Kazvînî'nin "Tarih-i Guzide" adlı eserine göre Mayıs 1100'de (Hicri Recep 493'te) Muhammed Tapar kardeşine karşı bir muharebede galip geldi; ama 1101'de mağlup oldu ve 1102'deki muharebede de yenik düştü. Fakat iki taraf arasında yapılan antlaşmaya göre Muhammed Tapar'a Melik unvanı verilip Suriye, Diyarbakır; Irak'ın Fırat Nehri kıyıları bölgeleri, Ermenistan, Mugan, Gürcistan ve Azerbaycan yörelerinde hükümdarlığı kabul edildi.^[1]

Fakat Muhammed Tapar bundan tatmin olmamıştı ve Sultan Berkyaruk'a karşı tekrar isyan etti. Ama başarı kazanamadı ve Güney Kafkasya'ya kaçmak zorunda kaldı.

1104'te Sultan Berkyaruk veremden hasta idi ve devamlı Selçuklu tahtına iddiaları olanlarla savaşmaktan bıkmıştı. Büyük Selçuklu Devleti'nin batısında Irak, İran ve Doğu Anadolu'da bulunan kendinin hüküm ettiği arazilerin yönetimini Muhammed Tapar ile paylaşmak için anlaşma yaptı. 1104'te Berkyaruk öldü ve bundan sonra Muhammed Tapar batıda Büyük Selçuklu Devleti'nin tek hükümdarı oldu. Horasan ve Maveraünnehir'de ise Selçuklu Devleti Sultanı Ahmed Sencer'di.

1106'da Muhammed Tapar, Nizarî İsmailî kalesi olan Sahdiz'i eline geçirdi. Nizarî İsmailîlere karşı bir askeri sefer açmayı planladı. Bu sefere Hazar Denizi güneyinde Tabaristan'da hüküm süren Bavendiler hükümdarı IV. Şahriyar'ı ordusu ile katılmaya davet etti. IV. Şehriyar Muhammed Tapar'ın kendisine yazdığı mektubun küçümseyici üslubundan ve kendisi de Şii olduğu için Nizarî İsmaililere saldırıda bulunmak istememesinden dolayı Muhammed Tapar'ın asker isteğini kabul etmedi.

Bundan çok geçmeden Muhammed Tapar Emir Çavlı komutasında bir Selçuklu ordusunu Bavendiler'in önemli merkezi olan Sari'yi zaptetme hedefi ile Tabaristan'a gönderdi. Fakat IV. Şehriyar ve oğlu III. Karin komutasında olan Bavendiler ordusu, üzerine gelen Selçuklu ordusunu hiç beklenmedik bir şekilde mağlup etti.

Bundan hemen sonra Muhammed Tapar IV. Şehriyar'a bir mektup göndererek ondan küçük yaşta olan bir oğlunu İsfahan'da bulunan Büyük Selçuklu Devleti merkezi sarayına eğitim için göndermesini talep etti. IV. Şehriyar da küçük yaşta olan oğlu Ali'yi İsfahan'daki saraya eğitim için gönderdi. Ali'nin üstün yeteneği Sultan Muhammed Tapar'a gayet iyi etki yapıp Sultan kızını ona gelin olarak vermek istedi. Fakat Ali bunu kabul etmedi. Sultan Muhammed Tapar'ın kızının Bavendiler hükümdarlığına veliaht olan ağabeyi III. Karin'e gelin olarak verilmesinin daha uygun olacağını belirtti. III. Karin Tabaristan'dan İsfahan sarayına çağrıldı ve orada Muhammed Tapar'ın kızı ile evlendi. III. Karin (1114–1117) döneminde ve I. Ali ise (1118–1142) döneminde Bavendiler hükümdarları oldular.

1106/1107'de ünlü Selçuklu veziri olan Nizam-ül Mülk'un oğlu Ahmed bin Nizam-ül Mülk yaşamakta olduğu Hamedan'in yöneticisine (reisi)'ne karşı bir şikayette bulunmak için Sultan Muhammed Tapar'ın sarayına gitmişti. Tam bu sırada Selçuklu Veziri olan Saadelmülk Ebumuhsin Abi dinî dalalet ile suçlanmış ve idam edilmişti. Ahmed'in babası Nizam-ül Mülk'in üstün devlet idareciliğinden dolayı oğlu olan Ahmed'in de bu yetenekleri haiz olduğu kabul edilerek Muhammed Tapar tarafından hemen Selçuklu Devleti Veziri olarak atanmıştır. Babasına verilmiş şeref unvanları olan "Kevamedin", "Sadülislam" ve "Nizam-ül Mülk" unvanları oğlu Ahmed'e de verilmiştir. Vezir olarak Ahmed bin Nizam-ül Mülk 1107/1109'da Muhammed Tapar'ın Irak'ta Mazeedi hükümdarı Sayfeldavla Sadaka bin Mansur'a karşı askeri seferinde bulunmuştur ve onun muharebede mağlup edilip öldürülmesine neden olmuştur. 1109'da Vezir Ahmed bin Nizam-ül Mülk ve askeri komutan Çavlı Sakavu Sultan Muhammed Tapar tarafından Haşhaşilerin kurdukları merkez olan Alamut kalesini ve diğer güçlü kaleleri olan Ostavand kalesini fethetmek görevi ile bir askeri sefere gönderilmişlerdir. Fakat bu kaleleri almamışlar ve başarısız olarak geri dönmüşlerdir. 1010 başlarından Ahmet bin Nizam-ül Mülk Bağdat'ta bir camiide iken bir Haşhaşiler fedaisinin suikast saldırısına hedef olmuştur. Ama bu suikast başarısız kalıp Ahmed bin Nizamülmülk hayatını kurtarmıştır. Ahmed bin Nizam-ül Mülk dört yıl Sultan Muhammed Tapar'ın döneminde Vezir olarak görev yapmıştır. 1110 yılında azledilmiş ve yerine Hatirelmülk Ebu Mansur Maybudi Vezir olarak atanmıştır. Tarihçi Ali İbnülesir'e göre Ahmed bin Nizam-ül Mülk bundan sonra Bağdat'a çekilmiştir. Anuşirvan bin Halid adlı tarihçiye göre Muhammed Tapar eski vezirini 10 yıl zindanda hapsetmiştir.^[3]

Muhammed Tapar 1118'de Bağdat'ta öldü. Yerine Büyük Selçuklu Devleti'nin batı yörelerini yönetim için oğlu II. Mahmud geçti. Ancak Ahmed Sencer Horasan ve Maveraünnehir'de Selçuklu dünyasının en kuvvetli hükümdarı olarak hüküm sürmeye devam etti.

Popüler Kültürde Yeri

2020-2021 Sezonunda TRT 1 de yayınlanan Uyanış: Büyük Selçuklu dizisinde Ali Gözüşirin tarafından canlandırlmıştır.

Kaynakça

^ ^a ^b ^c ^d Cawley, Charles (2008-07) West Asia & North Africa, Chapter 5. Iran and Iraq. Seljukid Sultanat, Foundation for Medieval Genealogy [1] 11 Ağustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
^ TDV İslam Ansiklopedisi, cilt: 30, sayfa: 579
^ Bosworth, C. E. (1984) "Ahmed B. Nezam-al-Molk". Encyclopaedia İranica, Cilt İ, Fas. 6 Say 642–643 [2] 17 Kasım 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

Dış bağlantılar

Özaydın, Abdülkerim, (1990) Sultan Muhammed Tapar devri Selçuklu tarihi:498-511/1105-1118, Ankara:Türk Tarih Kurumu Basımevi ISBN 9789751602404.
Köymen, Mehmet A. (1954) Büyük Selçuklu imparatorluğu tarihi, II. İkinci imparatorluk devri, Ankara,
Nagendra Kr. Singh: International encyclopaedia of Islamic dynaaties, s.1086 (İngilizce)
M. F. Sanaullah, (1930) The decline of the Saljuqid empire, Çalcuta, (İngilizce)
C. L. Klausner, (1973) The Seljik vezirate, Cambridge (Massachussets), 1973 (İngilizce)
Cawley, Charles, (2008-07) West Asia & North Africa, Chapter 5. Iran and Iraq. Seljukid Sultanat, Foundation for Medieval Genealogy TURKS.htm#_Toc17908999011 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Resmî unvanlar
Muhammed Tapar Selçuklu Hanedanı Doğumu: 1082 Ölümü: 1118
Önce gelen: Muizzeddin Melikşah	Büyük Selçuklu Sultanı 1105 – 1118	Sonra gelen: II. Mahmud

[cawley-1] Cawley, Charles (2008-07) West Asia & North Africa, Chapter 5. Iran and Iraq. Seljukid Sultanat, Foundation for Medieval Genealogy [1] 11 Ağustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

[2] TDV İslam Ansiklopedisi, cilt: 30, sayfa: 579

[3] Bosworth, C. E. (1984) "Ahmed B. Nezam-al-Molk". Encyclopaedia İranica, Cilt İ, Fas. 6 Say 642–643 [2] 17 Kasım 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

[1]

[2]

[3]