Selçuk Bey
| Selçuk Bey | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Selçuk Bey (Pınarbaşı Türklük Anıtı) | |||||
 | |||||
| Doğum | 901 | ||||
| Ölüm | 1009 (107-108 yaşlarında) | ||||
| Çocuk(lar)ı | Mikail Yabgu, Arslan Yabgu, Musa Yabgu, Yusuf Yabgu | ||||
| |||||
| Hanedan | Selçuklu Hanedanı | ||||
| Babası | Dukak Bey | ||||
| Dini | Tengricilik[1][2][3] sonradan İslam | ||||
Selçuk Bey (d. 901 - ö. 1009), Büyük Selçuklu Devleti'ne adı verilen kişidir. İsminin Kaşgârî'de geçen özgün şekli Selcuk (سلجك) şeklindedir.[kaynak belirtilmeli] İkinci hece sonradan kalınlaşmıştır.
Aral Gölü'yle Hazar Denizi arasındaki topraklara hakim olan Oğuz Türkleri'nin Kınık boyundandır. Babası Oğuz Yabgu Devletinin ordu komutanı subaşıdır.[4] "Temür Yalıg" (Demir yaylı) unvanı ile anılan babası Dukak Bey, devlet işlerinde söz sahibi bir bey idi.[5]
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Dukak Bey'in ölümünden sonra 10. yüzyılın birinci yarısı içinde 17-18 yaşlarında olan Selçuk Bey subaşı,[6] Yabgu unvanı ile tanınan Oğuz hükümdarının yerini almak gibi yüksek siyasî bir amacın peşinde olmakla birlikte henüz genç ve tecrübesizdi. Nitekim o, henüz güçlü hâle gelmeden, bir toplantı sırasında protokolde olması gereken yerin üzerinde bir mevkiye oturmak suretiyle, bu niyetini açığa vurdu.[7] Bu amacına denk bir gücü bulunmadığı için yabgu ile mücadele etmeyi göze alamayan Selçuk, kendisine bağlı birlikler ve ailelerle birlikte Oğuz Devleti'nin kışlık merkezi Yenikent'ten ayrılarak İslâm gazilerinin toplandığı Cend şehrine gelip yerleşti. Cend, Oğuz Devleti'ne bağlı bir şehir olup Oğuz yabgusuna vergi veriyordu. Selçuk Bey, Cend'de bir toplantı meclisi kurarak İslâmiyete geçme kararı aldı.[8] Bölge valisine gönderdiği elçiyle validen kendilerine İslâm dinini öğretecek imam ve fakihler istedi.
Bu tarihî olaydan sonra İslâm dünyasında Müslüman olan Oğuzlara diğer soydaşlarından ayırt etmek için özel bir adlandırma ile Türkmen denmeye başlandı. Bundan sonra gittikçe yerleşip yaygınlaşan Türkmen adı, 13. yüzyıldan itibaren tamamen Oğuz adının yerini aldı.[9]
Bir yıl sonra Oğuz yabgusundan Cend şehrinin vergisini almak üzere tahsildârlar geldi. Bunun üzerine Selçuk Bey: "Müslümanların gayrimüslimlere vergi vermeyeceğini" söyleyerek bağımsızlık yolunda ilk adımını attı ve gayrimüslim Türkler üzerine cihad hareketini başlattı.[10] Bu savaşlar her iki taraf için de zorlu geçti, hatta Selçuk Bey bu savaşlardan birinde oğlu Mikail'i kaybetti. Bunun üzerine Mikail'in oğulları olan Tuğrul ve Çağrı Bey'i yanına alarak kendi yetiştirdi.
Maveraünnehir bölgesinde Karahanlılar ve Samanîler arasındaki hâkimiyet mücadelesinde Samanîlerin yanında yer aldı. Buhara'ya kadar ilerlemiş olan Karahanlı hükümdarı Satuk Buğra Han'ı Selçuk Bey'in bizzat başında bulunduğu Türkmen kuvvetleri sayesinde geri püskürtmeyi başardılar.[11] Nûr kasabasını ele geçirerek oğlu Arslan Yabgu'yu buraya göndermiştir.
Kendi oğullarıyla birlikte Büyük Selçuklu Devleti'nin temellerini atan Selçuk Bey, 1007 veya 1009 yılında Cend'de öldü.[12]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Sevim, Ali; Merçil, Erdoğan (1995). Selçuklu devletleri tarihi: siyaset, teşkilât ve kültür. Türk Tarih Kurumu yayınları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ss. 2 & 16. ISBN 978-975-16-0690-7.
- ^ Turan, Osman (1969). Selçuklular Tarihi ve Türk-Islâm Medeniyeti. 2. İstanbul, Turkey: Ötüken Neşriyat. ss. 39-40. ISBN 978-975-437-470-4.
- ^ Prof. Dr. İbrahim Kafesoğlu. Selçuklu Tarihi. ss. 6-7.
- ^ Kaşgarlı Mahmut. B.Atalay (Ed.). Dîvanü'l Lügati't-Türk (1939-1941 bas.). Ankara.
- ^ Mirhand (1339). Tarih-i Ravzatü's-Sefâ. Mir Muhammed bin Seyyid Burhaneddin.
- ^ "Büyük Selçuklu Devleti / Kurucusu: Selçuk Bey". Araştırma yazı:Tekin Gün. mootol.Kültür Sanat,4 Temmuz 2020. 10 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Mirhand (1339). "4". Tarih-i Ravzatü's-Sefâ. Tahran: Mir Muhammed bin Seyyid Burhaneddin. s. 236.
- ^ Ebu Ferec, Gregory (1945). Ebu'l Ferec Tarihi. Ömer Rıza Doğrul tarafından çevrildi (1945 bas.). Türk Tarih Kurumu.
- ^ Sümer, Faruk (1972). Oğuzlar, Türkmenler : tarihleri, boy teşkilâtı, destanları (İkinci bas.). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi. ISBN 9754981302.
- ^ İbnü'l-Esîr (1979). el-Kâmil fi't-Tarih. Beyrut: C.J. Tornberg.
çev. A.Özaydın
- ^ Barthold, Wilhelm (1981). Turkestan Down to the Mongol Invasion Moğol istilasına kadar Türkistan. İstanbul: Kervan. 21 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2012.
- ^ "4.". Türkler Ansiklopedisi. s. 532.