Çukçice
| Çukçice | |
|---|---|
| Ԓыгъоравэтԓьэн йиԓыйиԓ | |
| Ana dili olanlar | Rusya (Çukçi Özerk Bölgesi) |
| Konuşan sayısı | 8,526[1] (2020) |
| Dil ailesi | Çukçi - Kamçatka
|
| Yazı sistemi | Kiril |
| Dil kodları | |
| ISO 639-2 | mis |
| ISO 639-3 | ckt |
| ELP | Chukchi |
 Çukotka-Kamçatka dillerinin konuşulduğu alanlar | |
 Çukçice UNESCO'nun Tehlike Altındaki Diller Atlası'nda Kesin Tehlike Altında olarak belirtilmiştir. | |
Çukçice ya da Çukçi dili (kendilerince ԓыгъоравэтԓьэн йиԓыйиԓ), Rusya'ya bağlı Çukotka Özerk Okrugunda Çukçiler tarafından konuşulan Çukçi-Kamçatka dilleri ailesinden Paleosibirya dili.
Rusya 2002 nüfus sayımına göre 15.700 Çukçi nüfustan anadilini konuşan kişi sayısı yaklaşık 7.700 dir. Çukçilerden etkilenen komşu halk Sibirya Yupikleri arasında Çukçice bilenler de vardır.
Tükenme tehlikesindeki Çukçice, UNESCO'nun Tehlikedeki Diller Kırmızı Kitabında yer almaktadır.
Alfabe
[değiştir | kaynağı değiştir]Çukçicenin ilk resmi alfabesi Vladimir Bogoraz tarafından 1931 yılında düzenlenen Latin kökenli alfabedir:
| А а | Ā ā | B b | C c | D d | Е е | Ē ē | Ә ә |
| Ӛ ӛ | F f | G g | H h | I i | Ī ī | J j | K k |
| L l | M m | N n | Ŋ ŋ | O o | Ō ō | P p | Q q |
| R r | S s | T t | U u | Ū ū | V v | W w | Z z |
| Ь ь |
1937 yılında Kiril kökenli alfabe kullanılmaya başlandı:
| А а | Б б | В в | Г г | Д д | Е е | Ё ё | Ж ж | З з | И и |
| Й й | К к | Ӄ ӄ | Л л | Ԓ ԓ | М м | Н н | Ӈ ӈ | О о | П п |
| Р р | С с | Т т | У у | Ф ф | Х х | Ц ц | Ч ч | Ш ш | Щ щ |
| Ъ ъ | Ы ы | Ь ь | Э э | Ю ю | Я я | ʼ |
NOTLAR:
- 1950 lerde iki harf değiştirildi: К' к' = Ӄ ӄ ; Н' н' = Ӈ ӈ
- 1980 lerde yeni bir harf eklendi: Ԓ ԓ
Örnekler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Ԓыгъоравэтԓьан tekil Ԓыгъоравэтԓьат çoğul - Çukçi
- левыт - baş
- мури - biz
- тури - siz
- ытри - onlar
- лиг-лиг - yumurta
- йъаяӄ - martı
- вэтлы - kuzgun
- ятъёл - tilki
- кэйӈын - boz ayı
- рыркы - mors
- мэлёталгын - tavşan
- ыннээн - balık
- к'улгык'ул, к'улгын - balık derisi
- мэмыл - fok
- нэннэт - su samuru
- ыттъын - köpek
- вопӄы - sığın (Alces alces)
- оргоор - ren geyiği ya da köpek kızağı
- ы'ттъин вины - köpek kızağı
- вээм - ırmak
- ръэт - yolculuk
- льэлеӈ - kış
- кыткыт - ilk bahar
- гыроӈэт - ilk bahar
- элен, элеӈит - yaz
- гытган - ilk güz
- ӄэтыӈӈон - son güz
- ным-ным - köy
- яраӈы / ярат - ev
- нымытваран - konut; daire
- малявран - hastane
- калеткоран - okul
- кынъёран - çocuk parkı
- велыткоран - dükkân
- ӄэмэӈы - ağaçtan oymak tabak
- койӈын - fincan
- чайкок - çaydanlık
- вонны - kaşık
- айкол - post yatak
- эвиръыт - elbise
- иръын - ren geyiği derisinden iki kat dikilmiş kadın ve erkek üst giyimi (Rusça кухлянка
- мычыквын - gömlek
- лилит - kolçak
- къэли - şapka
- ыннэн - bir, 1
- ӈирэӄ - iki, 2
- ӈыроӄ - üç, 3
- ӈыраӄ - dört, 4
- мытлыӈэн - beş, 5
- ыннанмытлыӈэн - altı, 6
- ӈэръамытлыӈэн - yedi, 7
- амӈырооткэн - sekiz, 8
- ӄонъачгынкэн - dokuz, 9
- мынгыткэн - on, 10
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Елена Нутэкэв, Уроки чукотского языка14 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- А. П. Володин & П. Я. Скорик (1997), Чукотский Язык15 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Языки мира. Палеоазиатские языки. - М., 1997. - С. 23-39
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Koryak-Chukchi Topical Dictionary
- Алваӈ вальыт лымӈылтэ4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Çukçice okuma parçaları)
- Chukchee Homepage25 Ekim 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ SiteSoft. "Всероссийская перепись населения 2020". web.archive.org (Rusça). 24 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2025.