Annie Besant
Annie Besant | |
|---|---|
 | |
| Doğum | Annie Wood 1 Ekim 1847 Clapham, Londra, Büyük Britanya ve İrlanda Birleşik Krallığı |
| Ölüm | 20 Eylül 1933 (85 yaşında) Adyar Britanya Hindistanı |
| Tanınma nedeni | Teozofi, Kadın hakları aktivist, yazar ve hatip |
| Siyasi parti | Hindistan Ulusal Kongresi Sosyal Demokrasi Federasyonu |
| Hareket | Hindistan bağımsızlık hareketi |
| Evlilik | Frank Besant (e. 1867; b. 1873) |
| Çocuk(lar) | Arthur, Mabel, Jiddu Krishnamurti (evlatlık) |
Annie Besant (1 Ekim 1847 – 20 Eylül 1933), Britanyalı bir sosyalist, teozofist, mason, kadın hakları savunucusu, özerklik aktivisti, eğitimci ve Hindistan milliyetçiliği için kampanya yürüten bir figürdü.[1][2] Hem İrlanda'nın hem de Hindistan'ın bağımsızlık mücadelesini güçlü bir şekilde destekledi.[1] 1917’de Hindistan Ulusal Kongresi’nin ilk kadın başkanı oldu.
Annie Besant, National Secular Society'de için öne çıkan bir konuşmacı olmanın yanı sıra yazar olarak da faaliyet gösterdi ve Charles Bradlaugh ile yakın bir dostluk kurdu. 1877’de, doğum kontrolü savunucusu Charles Knowlton’ın bir kitabını yayımladıkları için yargılandılar. Bu olayın ardından sendikal hareketlere katıldı; Kanlı Pazar protestosu ve 1888’deki Londra kibritçi kızlar grevi gibi eylemlerde yer aldı. Fabian Derneği ve Marksist Sosyal Demokrat Federasyon’un (SDF) önde gelen konuşmacılarından biri oldu. Ayrıca Tower Hamlets bölgesinden Londra Okul Kurulu’na seçildi ve dönemin kısıtlı kadın seçmenine rağmen seçimde en yüksek oyu aldı.
Annie Besant, 1890’da Helena Blavatsky ile tanıştı ve sonraki yıllarda teozofiye ilgisi giderek artarken seküler meselelere olan ilgisi azaldı. Teozofi Derneği’ne üye oldu ve bu konuda önemli bir konuşmacı haline geldi. Hindistan’a giderek teozofiyle ilgili çalışmalar yürüttü. 1898’de Merkezî Hindu Okulu’nun kurulmasına, 1922’de ise Bombay’daki (günümüz Mumbai) Haydarabad (Sind) Ulusal Kolej Kurulu’nun oluşturulmasına yardımcı oldu. Sind’teki Teozofi Derneği Salonu, ona ithafen "Besant Salonu" olarak adlandırıldı.
1902’de Uluslararası Karma Masonluk Düzeni’nin (Le Droit Humain) ilk yurt dışı locasını kurdu ve sonraki yıllarda Britanya İmparatorluğu’nun birçok bölgesinde yeni localar açtı. 1907’de, merkezi o dönemde Adyar, Madras’ta (günümüz Chennai) bulunan Teozofi Derneği’nin başkanı oldu.
Annie Besant, Hindistan’da siyasete atılarak Hindistan Ulusal Kongresi’ne katıldı.[1] 1914’te I. Dünya Savaşı başladığında, ülkede demokrasi ve Britanya İmparatorluğu içinde özerklik sağlanması için Home Rule Ligi’ni kurdu. Bu çabaları, 1917’nin sonunda Hindistan Ulusal Kongresi’nin ilk kadın başkanı olmasını sağladı.
1920’lerin sonlarında, evlatlık edindiği Jiddu Krishnamurti ile ABD’ye gitti ve onun yeni Mesih, ayrıca Buda’nın reenkarne olmuş hâli olduğunu öne sürdü. Ancak Krishnamurti, 1929’da bu iddiaları reddetti. Savaşın ardından, Hindistan’ın bağımsızlığı ve teozofi idealleri için mücadelesini sürdürdü. 1933’te hayatını kaybetti.
Erken yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]Annie Wood, 1 Ekim 1847’de Londra’da doğdu. Babası William Burton Persse Wood (1816–1852), annesi ise Emily Roche Morris’ti (ö. 1874). Babası İngilizdi, Trinity College Dublin’de eğitim görmüş ve tıp diploması almıştı. Annesi ise İrlandalı bir Katolikti. Büyükbabası Robert Wright Wood, Sir Matthew Wood, 1. Baronet’in kardeşiydi.[3]
Annie Wood’un babası, o beş yaşındayken vefat etti. Annesi, Harrow School’da bir pansiyon işleterek Henry’nin eğitim masraflarını karşıladı. Annie ise 16 yaşına kadar, yazar Frederick Marryat’ın kız kardeşi Ellen Marryat’ın Charmouth’taki okulunda koruyucu ailesiyle birlikte yaşadı. Harrow’a annesinin yanına döndüğünde özgüveni yüksek, topluma karşı sorumluluk bilinci gelişmiş ve Oxford Hareketinin etkisi altında bir genç kız hâline gelmişti.[4] Gençlik yıllarında Avrupa’da seyahat etme fırsatı da buldu.[5][6]
1867 yazında, Wood ve annesi, Manchester yakınlarındaki Pendleton’da, Wood’un politik görüşlerini sorgulayan radikal avukat William Prowting Roberts ile kaldılar.[7][8] Aynı yılın Aralık ayında, 20 yaşındayken, Annie, evanjelik ve ciddi bir Anglikan olan Walter Besant’ın küçük kardeşi rahip Frank Besant (1840–1917) ile evlendi.[4]
Başarısız evlilik
[değiştir | kaynağı değiştir]
Rev. Frank Besant, Emmanuel College, Cambridge mezunu olup 1866 yılında rahip olarak atanmıştı, ancak düzenli bir maaşı yoktu. 1866’da Stockwell Grammar School’da ikinci öğretmen olarak görev yaparken, 1867’de Cheltenham College’da yardımcı öğretmen olarak çalışmaya başladı.[9][10] 1872’de, Lord Hatherley tarafından verilen bir bağışla Lincolnshire’daki Sibsey köyünün papazı oldu.[4] Besant ailesi, çocukları Arthur ve Mabel ile birlikte Sibsey’e taşındı, ancak evlilikleri zaten zor bir dönemdeydi. Besant, Otobiyografisinde "Biz kötü bir eş çiftiydik" şeklinde yazmıştır.[11]
Paraları kısıtlıydı ve Frank Besant oldukça tutumluydu. Annie Besant, üçüncü bir çocuğun ailenin mali durumunu zorlayacağından kesinlikle emindi.[4] Kısa hikâyeler, çocuk kitapları ve makaleler yazıyordu, ancak kazandığı parayı kocası yönetiyordu.
Annie Besant, 1871’de kızı Mabel ciddi şekilde hastalandığında kendi inancını sorgulamaya başladı.[4] Edward Bouverie Pusey ile görüştü; Pusey, ona posta yoluyla geleneksel ve Bampton Lecture çizgisinde tavsiyeler verdi. Yüz yüze görüşmede ise onun alışılmamış teolojik eğilimlerini sert bir şekilde kınadı.[12] 1871 sonbaharında, annesiyle birlikte Londra’da heterodoks rahip Charles Voysey’in St George’s Hall’daki bir hizmetine katıldı ve Voysey ailesiyle tanıştı. Voysey’in tavsiyesi üzerine, "teistik" yazarlar olan Theodore Parker ve Francis Newman’ı okumaya başladı.[13] Voysey, aynı zamanda Besant’ı özgür düşünür ve yayıncı Thomas Scott ile tanıştırdı. Scott’tan cesaret alan Besant, 1872’de "Benefisli Rahibin Eşi" olarak anonim bir broşür olan On the Deity of Jesus of Nazareth (Nazaretli İsa’nın Tanrılığı Üzerine) adlı eseri yazdı.[4] Bu dönemde, Moncure Conway’in eşi Ellen Dana Conway de Annie ile dostluk kurdu.[14]
Besant ailesi, evliliği onarmaya çalıştı. Ancak gerilim, Annie Besant’ın Frank Besant’ın talep ettiği Komünyon’a katılmayı reddetmesiyle doruğa ulaştı; Frank Besant, artık kendi itibarını ve kilisedeki konumunu kaybetmekten korkuyordu.[4] 1873’te Annie, kocasını terk ederek Londra’ya gitti. Bir süre Moncure Conway ile kaldı.[15] Scott ailesi, ona Upper Norwood’daki Colby Road’da küçük bir ev buldu.[16]
Çift yasal olarak ayrıldı ve Annie Besant, 25 Ekim 1873 tarihli anlaşmaya göre kızı Mabel’in velayetini aldı. Hayatının geri kalanında "Mrs. Besant" olarak anıldı. Başlangıçta, hem çocuklarıyla iletişimde kalmayı hem de Mabel’in onunla yaşamasını sağlamayı başardı; ayrıca kocasından küçük bir ödenek da aldı. 1878’de, Annie Besant’ın doğum kontrolüyle ilgili yaptığı kamuoyuna açık kampanyalar nedeniyle Frank Besant, onun anne olmaya uygun olmadığını iddia ederek çocukların velayetini aldı. Ancak daha sonra, Annie Besant oğlu ve kızıyla arasını düzeltti.[4] Oğlu Arthur Digby Besant (1869–1960), 1924-1926 yılları arasında Aktüerler Enstitüsü Başkanlığı yaptı ve The Besant Pedigree (1930) adlı kitabı yazdı.[17] Londra’ya yerleşen Annie, kızı, annesi (ertesi yıl ölecek) ve kendisi için dikiş yaparak geçimini sağlamaya çalıştı.[15]
Reformculuğu
[değiştir | kaynağı değiştir]
Annie Besant, 1874 yılında Charles Bradlaugh’ın yönettiği National Secular Society (NSS) yayın organı National Reformer için yazmaya başladı.[15] Ayrıca Thomas Scott’ın küçük yayınevi için de yazılarına devam etti.[4] W. T. Stead’in aktardığına göre, Besant, National Reformer dergisini Edward Truelove’un dükkanında görüp satın almıştı.[18] Moncure Conway, Besant’a Bradlaugh hakkında bilgi vermişti.[15] Bunun üzerine Besant, Bradlaugh’a yazdı ve NSS üyesi olarak kabul edildi. İlk kez 2 Ağustos 1874’te onun konuşmasını dinleme fırsatı buldu.[18] Bradlaugh aracılığıyla, çiftçi işçilerin lideri Joseph Arch ile tanıştı ve ona destek vermeye başladı.[19]
Besant, 25 Ağustos 1874'te "Kadınların Siyasal Statüsü" başlıklı konuşmasıyla halka açık konuşmalar yapmaya başladı.[15] Bu ilk konuşmasını Covent Garden’daki Kooperatif Salonu’nda gerçekleştirdi.[20] Eylül ayında Moncure Conway’den Camden Town’daki kilisesinde "Ahlakın Gerçek Temeli" üzerine konuşma yapması için davet aldı.[21] 1882’de aynı başlıkla bir makale yayımladı.[22] Besant, üretken bir yazar ve etkileyici bir hatipti.[23] Düşünce özgürlüğü, kadın hakları, sekülerizm, doğum kontrolü, Fabian sosyalizmi ve işçi hakları gibi birçok konuda mücadele verdi. Margaret Cole, onu "döneminin en iyi kadın hatibi ve örgütçüsü olarak tanımladı.[24]
Hrisyanlığı eleştirileri
[değiştir | kaynağı değiştir]Besant, yüzyıllar boyunca Hristiyan düşüncesinin önde gelen isimlerinin kadınları "kaçınılmaz bir kötülük" olarak gördüğünü ve Kilise'nin en büyük azizlerinin kadınları en çok küçümseyenler olduğunu savunuyordu. “Beynimi ve dilimi sonuna kadar kullanarak ebedi işkence, bedel ödemeyle kurtuluş ve İncil’in yanılmazlığı gibi öğretilere karşı çıktım. Hristiyan Kilisesi’nin tarihini acımasızca gözler önüne serdim; zulümlerini, din savaşlarını, acımasızlıklarını ve baskılarını ifşa ettim,” diyordu.[25] "Christianity" adlı eserinde yer alan "Its Evidences Unreliable" (Kanıtları Güvenilir Değil) bölümünde ise İncil’lerin otantik olmadığına dair argümanlarını ortaya koyuyordu: “Milattan sonra 180 yılına kadar, Hristiyanlar arasında dört İncil’in varlığına dair hiçbir iz bulunmamaktadır.”[26]
The Fruits of Philosophy
[değiştir | kaynağı değiştir]Besant ve Bradlaugh, 1877 yılının başında Özgür Düşünce Yayıncılık Şirketi'ni kurdular.[4] Bu girişim, 1876’da Charles Watts’a açılan davanın ardından onun çalışmalarını devam ettirme amacı taşıyordu.[27] Aynı yıl, Amerikalı doğum kontrolü savunucusu Charles Knowlton’ın Fruits of Philosophy (Felsefenin Meyveleri) adlı kitabını yayımlayarak geniş çapta tanındılar. Kitap, işçi sınıfı ailelerinin ancak çocuk sayılarını kendileri belirleyebildiğinde mutlu olabileceğini savunuyor ve ailelerin nüfuslarını sınırlamalarına yardımcı olacak yöntemler öneriyordu.[28]
Knowlton’ın kitabı büyük tartışmalara yol açtı ve Kilise tarafından sert bir şekilde eleştirildi. Besant ve Bradlaugh, National Reformer gazetesinde şu açıklamayı yaptılar:
Ahlaki olarak savunamayacağımız hiçbir şeyi yayımlamayı düşünmüyoruz. Yayımladığımız her şeyin arkasında duracağız.[29]
İkili, Knowlton’un kitabını yayımladıkları için tutuklanarak yargılandı. Suçlu bulundular ancak temyiz sürecinde serbest bırakıldılar. Dava büyük yankı uyandırdı ve nihayetinde hukuki bir teknik ayrıntı nedeniyle karar bozuldu.[30]
Besant, Bradlaugh’ın daha önce ortaya attığı ismi yeniden canlandırarak Malthusçu Birliği’nin kurulmasında önemli bir rol oynadı. Birlik, doğum kontrolünü teşvik edenlere uygulanan cezaların kaldırılması için mücadele etti.[31] Besant ve Bradlaugh yaklaşık 12 yıl boyunca birliği desteklediler. Doğum kontrolünü savunsalar da, Thomas Malthus’un demografik teorilerine tam anlamıyla bağlı değillerdi.[32] Besant, nüfus kontrolünü hayatta kalma mücadelesine bir çözüm olarak gördü.[33] Birliğin sekreteri oldu, başkanlık görevini ise Charles Robert Drysdale üstlendi.[34] Zamanla birlik, öjenik düşüncelere yöneldi. Üyelerinin birçoğu sosyal muhafazakârlığı benimsese de, bu Besant’ın görüşleriyle örtüşmüyordu.[35] Besant’ın The Law of Population (1878) adlı broşürü geniş yankı uyandırdı.[4]
Radikal dava
[değiştir | kaynağı değiştir]Besant, Charles Bradlaugh ile birlikte National Secular Society’nin (NSS) önde gelen üyelerindendi.[36] İngiltere Kilisesi’nin resmi din kurumu olarak ayrıcalıklı konumunu sert bir şekilde eleştirdi. NSS, laik bir devlet ve Hristiyanlığın özel statüsünün sona erdirilmesi gerektiğini savunuyordu. Bu yapı içinde Besant, aktif bir konuşmacı olarak yer aldı. 6 Mart 1881’de Leicester Seküler Topluluğu’nun Humberstone Gate’deki yeni salonunun açılışında konuşma yaptı. Etkinlikte ayrıca George Jacob Holyoake, Harriet Law ve Bradlaugh da konuşmacı olarak yer aldı.[37]
Bradlaugh, 1881’de Parlamento’ya seçildi. Ateist olduğu için, bağlılık yemini etmek yerine sadece sözlü onay vermek istedi. Ancak bu talebin kabul edilmesi, tekrar eden ara seçimler ve mahkeme süreçleri sonucunda, ancak altı yıldan uzun bir süre sonra kesinleşti. Bradlaugh bireyci bir bakış açısına sahipti ve her tür sosyalizme karşıydı. Özgür konuşma hakkını savunsa da, işçi sınıfının radikalleşmesi konusunda temkinliydi.[38][39]
Edward Aveling, National Secular Society’nin yükselen isimlerinden biri olarak, 1879’da Besant’a ders verdi. Ardından Besant, Londra Üniversitesi’nde lisans eğitimine başladı.[4][40] 1879-1882 yılları arasında Birkbeck Edebiyat ve Bilim Enstitüsü'nde fizik bilimleri okudu. Ancak, aktivist kimliği nedeniyle enstitü, mezunlar listesinde adını yayınlamadı ve diplomalarını ona posta yoluyla gönderdi.[41] 1884’te Aveling, beş yıllık yoğun incelemelerinin ardından sosyalist olduğunu açıkladığında, Besant, bu süre boyunca onun siyasi görüşlerinin zaten Bradlaugh ve kendisiyle örtüştüğünü savundu.[42] Aveling ve Eleanor Marx, önce Marksist çizgideki Sosyal Demokrat Federasyonu’na, ardından sanatçı William Morris’in etrafında şekillenen küçük bir Marksist grup olan Sosyalist Lig’e katıldılar. 1883’te Besant, Our Corner adlı kendi dergisini çıkardı.[43] Başlangıçta edebi bir dergi olan Our Corner, zamanla sosyalist bir kimlik kazandı ve George Bernard Shaw’un The Irrational Knot adlı romanını tefrika halinde yayımladı.[27]
Bu arada, Besant, İrlandalı özerklik savunucuları ile yakın ilişkiler kurdu ve bu yıllarda İrlandalı milliyetçilerin Liberaller ve Radikallerle ittifak kurdukları dönemde, onların gazetelerini destekledi. Besant, İrlanda özerklik hareketinin liderleriyle tanıştı. Bu isimler arasında toprak sahiplerine karşı bir mücadele olan Toprak Savaşı'yla İrlandalı köylüleri harekete geçirmeyi amaçlayan Michael Davitt de vardı. Besant, Davitt ve Toprak Birliği'ni yıllar içinde hem konuşmalarında hem de yazılarında destekledi.
Özel hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Bradlaugh’ın ailevi durumu, 1877 Mayıs’ında karısı Susannah’ın ölümünün ardından değişti. Susannah, alkolik bir kadındı ve James Thomson için Bradlaugh’tan ayrılmıştı. 21 yaşındaki kızı Alice ve 19 yaşındaki kızı Hypatia, kayınpederinden geri dönerek onunla yaşamaya başladılar. O yılın Şubat ayında, Besant’a yakın olan Circus Road 20 numarada St. John's Wood’da bir ev tutabilmişti. Bradlaugh ve Besant, yakın bir arkadaşlıklarını sürdürdüler.[44]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c "BBC - History - Annie Besant". www.bbc.co.uk (İngilizce). 14 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2023.
- ^ "Annie Besant, Making Britain". www.open.ac.uk. 3 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2023.
- ^ Besant, Arthur Digby (1930). The Besant Pedigree. Londra: Besant & Co. s. 455.
- ^ a b c d e f g h i j k l Taylor, Anne. "Besant, Annie (1847–1933)". Oxford Ulusal Biyografi Sözlüğü (çevrimiçi bas.). Oxford University Press. doi:10.1093/ref:odnb/30735. (Abonelik veya Birleşik Krallık halk kütüphanesi üyeliği gereklidir.)
- ^ The Victorian Church, Part Two: 1860-1901. Wipf and Stock Publishers. April 2010. ISBN 9781608992621.
- ^ The Anthem Companion to Auguste Comte. Anthem Press. 15 Mayıs 2017. ISBN 9780857281944.
- ^ Besant, Annie Wood (1893). Annie Besant : an autobiography. London : T. Fisher Unwin. ss. 71-72.
- ^ Leat, Diana (1975). "The Rise and Rôle of the Poor Man's Lawyer". British Journal of Law and Society. 2 (2). s. 168. doi:10.2307/1409644. ISSN 0306-3704. JSTOR 1409644. 20 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi20 Haziran 2023.
- ^ "Besant, Frank (BSNT859F)". A Cambridge Alumni Database. Cambridge Üniversitesi.
- ^ Crockford's Clerical Directory for 1868 (İngilizce). BoD – Books on Demand. 6 Haziran 2022. s. 54. ISBN 978-3-375-04550-0.
- ^ Besant, Annie Wood (1893). Annie Besant : an autobiography. Londra: T. Fisher Unwin. s. 81.
- ^ Besant, Annie Wood (1893). Annie Besant : an autobiography. London : T. Fisher Unwin. ss. 109-112.
- ^ Besant, Annie Wood (1893). Annie Besant : an autobiography. Londra: T. Fisher Unwin. ss. 106-107.
- ^ Goolrick, John Tackett (1922). Historic Fredericksburg; the story of an old town. Richmond, Va., Printed by Whittet & Shepperson. s. 100.
- ^ a b c d e MacKenzie, Norman Ian; MacKenzie, Jeanne (1979). The First Fabians. Londra: Quartet Books. s. 47. ISBN 0704332515.
- ^ Besant, Annie Wood (1893). Annie Besant : an autobiography. Londra: T. Fisher Unwin. s. 120.
- ^ ",". Who's Who. A & C Black, an imprint of Bloomsbury Publishing plc. (üyelik veya Birleşik Krallık halk kütüphanesi üyeliği gereklidir)
- ^ a b Stead, William Thomas (1891). Mrs. Annie Besant (İngilizce). s. 360.
- ^ Arch, Joseph; Warwick, Frances Evelyn Maynard Greville (1898). Joseph Arch. The story of his life. Londra: Hutchinson. s. 124.
- ^ [[s:On the Political Status of Women|]] – Vikikaynak vasıtasıyla
- ^ Pécastaing-Boissière, Muriel (2017). "Annie Besant (1847-1933): Struggles and Quest" (İngilizce). Theosophical Publishing House Limited. s. 79. 20 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ Cobbe, Frances Power (2022). Frances Power Cobbe: Essential Writings of a Nineteenth-Century Feminist Philosopher (İngilizce). Oxford University Press. s. 34. ISBN 978-0-19-762822-5.
- ^ Mark Bevir, The Making of British Socialism (Princeton University, 2011), 202.
- ^ Cole, Margaret (1961). The Story of Fabian Socialism (İngilizce). University Press. s. 8.
- ^ Besant, Annie Wood (1893). Annie Besant : an autobiography. London : T. Fisher Unwin. Chapter VII.
- ^ 1876: "Christianity", The freethinker's text-book, Part II. (Issued by authority of the National Secular Society)
- ^ a b Brake, Laurel; Demoor, Marysa (2009). Dictionary of Nineteenth-century Journalism in Great Britain and Ireland (İngilizce). Academia Press. s. 72. ISBN 978-90-382-1340-8.
- ^ Knowlton, Charles (October 1891) [1840]. Besant, Annie; Bradlaugh, Charles (Ed.). Fruits of philosophy: a treatise on the population question. San Francisco: Reader's Library. OCLC 626706770. 15 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2017. A publication about birth control. View original copy.
- ^ Besant, Annie (1885). Autobiographical sketches. Freethought Publishing. s. 116. OL 26315876M.
- ^ Lazarus, Joyce B. (26 Temmuz 2022). Ernestine L. Rose: To Change a Nation (İngilizce). Rowman & Littlefield. s. 117. ISBN 978-0-7618-7343-3.
- ^ D'arcy, F. (Nov 1977). "The Malthusian League and resistance to birth control propaganda in late Victorian Britain". Population Studies. 31 (3). ss. 429-448. doi:10.1080/00324728.1977.10412759. JSTOR 2173367. PMID 11630505.
- ^ Ledbetter, Rosanna (1976). A history of the Malthusian League, 1877-1927. Columbus : Ohio State University. ss. 18-19. ISBN 978-0-8142-0257-9.
- ^ Ledbetter, Rosanna (1976). A history of the Malthusian League, 1877-1927. Columbus : Ohio State University. ss. 44-45. ISBN 978-0-8142-0257-9.
- ^ Dolan, Brian (2000). Malthus, Medicine & Morality: Malthusianism After 1798 (İngilizce). Rodopi. s. 146. ISBN 978-90-420-0851-9.
- ^ Pécastaing-Boissière, Muriel (2017). "Annie Besant (1847-1933): Struggles and Quest" (İngilizce). Theosophical Publishing House Limited. ss. 106, 167, 156. 20 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2023.
- ^ MacKillop, I. D. (1986) The British Ethical Societies, Cambridge University Press. Accessed 13 May 2014.
- ^ "Random Recollections of Leicester Secular Society". leicestersecularsociety.org.uk. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2021.
- ^ Theresa Notare, A Revolution in Christian Morals: Lambeth 1930-Resolution #15. History and Reception (ProQuest, 2008), 188.
- ^ "The Socialist Roots of Birth Control". tribunemag.co.uk. 17 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2019.
- ^ MacKenzie, Norman Ian; MacKenzie, Jeanne (1979). The First Fabians. Londra: Quartet Books. s. 48. ISBN 0704332515.
- ^ Pécastaing-Boissière, Muriel (2017). "Annie Besant (1847-1933): Struggles and Quest" (İngilizce). Theosophical Publishing House Limited. ss. 112-113. 20 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2023.
- ^ Kapp, Yvonne (10 Temmuz 2018). Eleanor Marx: A Biography (İngilizce). Verso Books. s. 288. ISBN 978-1-78663-594-5.
- ^ Pécastaing-Boissière, Muriel (2017). "Annie Besant (1847-1933): Struggles and Quest" (İngilizce). Theosophical Publishing House Limited. s. 166. 20 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2023.
- ^ Royle, Edward. "Bradlaugh, Charles". Oxford Ulusal Biyografi Sözlüğü (çevrimiçi bas.). Oxford University Press. doi:10.1093/ref:odnb/3183. (Abonelik veya Birleşik Krallık halk kütüphanesi üyeliği gereklidir.)
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
- Britanya Hindistanı
- Hindistan bağımsızlık mücadelesi
- 1847 doğumlular
- 1933'te ölenler
- İngiliz kadın yazarlar
- Hint hayırseverler
- 19. yüzyıl Hint siyasetçileri
- Hint kadın siyasetçiler
- 19. yüzyıl Hint yazarları
- 20. yüzyıl Hint siyasetçileri
- 20. yüzyıl Hint yazarları
- Britanyalı doğum kontrolü aktivistleri
- Britanyalı kadın hakları aktivistleri
- İngiliz reformcular
- İngiliz aktivistler
- İngiliz masonlar
- Kurgusal olmayan eserler veren İngiliz yazarlar
- İngiliz okültistler
- İrlanda asıllı İngilizler
- Sosyalist feministler
- Ruhani yazarlar
- Britanyalı süfrajetler
- Teozofistler
- İngiliz kadın aktivistler
- Ezoterik Hristiyanlık
- Feminizm ve spiritüalizm
- Britanyalı feminist yazarlar
- Protestanlık'tan dönenler
- Ateizm'den dönenler
- Chennai
- Hindistan Ulusal Kongresi başkanları
- Hindistan'da izcilik
- Bhagavat Gita
- Kadın mistikler