Başkend Operasyonu

Başkend Operasyonu
	Birinci Dağlık Karabağ Savaşı
	; Başkend'in genel görünümü, 2016
Tarih	6 Ağustos 1992 – 8 Ağustos 1992 (2 gün)
Bölge	Başkend, Ermenistan; Mutudere ve Kasımağalı, Gedebey Rayonu, Azerbaycan
Sonuç	Azerbaycan'ın zaferi
Taraflar
Ermenistan	Azerbaycan
Komutanlar ve liderler
Levon Ter-Petrosyan; Vazgen Sarkisyan; Gurgen Dalibaltayan;	Ebülfez Elçibey; Rahim Gaziyev; İskender Aznaurov;
Çatışan birlikler
Ermenistan Silahlı Kuvvetleri Ermenistan Kara Kuvvetleri;	Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri Azerbaycan Kara Kuvvetleri;
Kayıplar
300 asker öldürüldü (Azerbaycan kaynaklarına göre); 29 kişi kayıp (Ermeni kaynaklarına göre)	Bilinmiyor

Başkend Operasyonu (Azerice: Başkənd əməliyyatı), Birinci Karabağ Savaşı'nın başlangıcında, Ağustos 1992'de Ermenistan Silahlı Kuvvetleri ve İçişleri Bakanlığı tarafından, Başkend köyü, ilaveten Gedebey Rayonu'na bağlı Mutudere ve Kasımağalı köylerinin kontrolü için Azerbaycan Silahlı Kuvvetlerine karşı başlatılan askeri operasyondur.

19. yüzyılda kurulan Başkend, sınırdan 18 kilometre (11 mi) uzaklıkta, Azerbaycan toprakları ile çevrili bir Ermeni eksklavı haline gelmişti. 6 Ağustos 1992'de Ermeni güçleri Başkend'e bağlanmak için Mutudaere ve Kasımağalı köylerini işgal etmiştir. Ertesi gün Azerbaycan tarafı insan gücü, topçu ve tank birliklerini bölgeye çekmiştir. 8 Ağustos'ta düzenlenen operasyonda Mutudere ve Kasımağalı'nın kontrolü geri alınmış, sonraki hedef Başkend olmuştur. Ermeniler ciddi direnişe rağmen aynı gün köyü teslim etmişlerdir.

Arka plan

Başkend 1845'te kurulmuştur.^[1] İlk adı Başkend olan köyün^[2] adı 1890 yılında değiştirilerek Arstvaşen olarak adlandırılmıştır.^[1] Sovyet döneminde Başkend sınırdan 18 kilometre (11 mi) uzaklıkta bir eksklav haline gelmişti.^[3] Yaklaşık 50 kilometrekare (5.000 ha) araziyi kapsayan köyde^[4] 1991'de yaklaşık 3 bin Ermeni yaşıyordu.^[5]

Mayıs 1991'de Ermenistan İçişleri Bakanlığı, Başkend sakinlerinin Koltso Harekâtı kapsamında olası bir askeri faaliyeti önlemek için silahlarını teslim ettiklerine dair bilgi yayımlamıştı.^[6] 1992 yazında Azerbaycan güçleri Karabağ'da geniş çaplı bir operasyon başlatmıştı. Goranboy Operasyonu kapsamında Ağdere Azerbaycan kontrolüne geçmiş ve Azerbaycan, eski Dağlık Karabağ Özerk Oblastı topraklarının yaklaşık %40'ının kontrolünü yeniden ele geçirmişti.^[7] Azerbaycan, AGİT Minsk Grubu'nun önerisi üzerine 9 Temmuz 1992'de 30 günlük ateşkesi kabul etmiş, ancak Ermenistan buna yanıt vermemiştir. 5 Ağustos'ta 60 günlük bir ateşkes önerilmiştir. Ermeni tarafı ateşkesi hemen kabul etse de Azerbaycan'dan herhangi bir yanıt gelmemiştir.^[7] Azerbaycan'ın AGİT Minsk Grubu delegasyonu üyesi Nadir Mehdiyev, çatışmayı sona erdirmek için bir dizi teklifte bulunmuştur. 7-8 Ağustos tarihlerinde Azerbaycan ve Ermenistan cumhurbaşkanlarının özel temsilcileri Nadir Mehdiyev ve David Şahnazaryan Rusya Dışişleri Bakanlığı binasında bir araya gelmiştir. Ertesi gün anlaşma taslağı onaylanmak üzere Bakü ve Erivan'a gönderilmiştir.^[7]

Operasyon

5 Ağustos 1992'de Çemberek ve Başkend civarında çatışmalar yaşanmıştır.^[8] Ertesi gün Ermenistan Silahlı Kuvvetleri Başkend ile bağlantı kurmak için Gedebey Rayonu'na bağlı Mutudere ve Kasımağalı köylerini işgal etmiştir. Ertesi gün İskender Aznaurov'un topçu birlikleri ve Eldar Salmanov komutasındaki tank tümeni bölgeye gelmiştir.^[9] Planlanan operasyonlara özel kuvvetler de katılacaktı.^[10]

Azerbaycan'ın taarruz harekâtı 8 Ağustos'ta başlamıştır.^[10] Dilgam Aliyev komutasındaki güçler, Mutudere ve Kasımağalı köylerini geri almayı başarmıştır. Azerbaycan kuvvetlerinin geri kalanı Başkend'e doğru ilerilemiştir.^[9] Azerbaycan güçleri, Ermenistan İçişleri Bakanlığı'nın sınır alayı birimlerini yerleşim bölgesinden çıkararak köyde köntrolü ele geçirmiştir.^[10] Buna rağmen, Ermeni kaynakları, yerel halkın köyü Azerbaycan'a teslim ettiğini bildirmiştir.^[11]

Sonuç

Azerbaycan kaynakları, çatışmalar sırasında 300 Ermeni askerinin öldürüldüğünü ve birkaç tankın imha edildiğini bildirmiştir. Ermeni kaynakları, çatışmada ölen Ermeni olmadığını kaydederken, 29 kişinin de kayıp olduğunu eklemiştir.^[12] Köyün Ermeni nüfusu, çoğunlukla Çemberek'e yerleşerek Ermenistan'a taşınmaya zorlanmıştır.^[13] Başkend Ermenileri de, Azerbaycanlı sakinlerinin sürüldüğü Çivikli köyünün yanı sıra,^[14] Karabağ'daki Kubadlı ve Zengilan rayonlarına taşınmıştır.^[1] Artsvaşen'in adı Başkend olarak değiştirilmiştir.^[15] 1992'den sonra köyün sakinleri Azerbaycanlılardan oluşmuştur.^[5]

Ermenistan Cumhurbaşkanı Levon Ter-Petrosyan, 10 Ağustos'ta yaptığı konuşmada Azerbaycan'ı Ermenistan Cumhuriyeti ile ilan edilmemiş bir savaş başlatmakla suçlamıştır. Ayrıca Bağımsız Devletler Topluluğu'nun diğer üyelerine de yardım çağrısında bulunmuştur.^[12] Başkend, Dağlık Karabağ sorunu sırasında yabancı bir güç tarafından ele geçirilen eksklavlardan biridir. Azerbaycan'ın Kerki, Yukarı Eskipara, Sofulu ve Berhudarlı köyleri Ermenistan Silahlı Kuvvetleri tarafından işgal edilmiştir.^[16]

Bu konu İkinci Karabağ Savaşından sonra gündeme gelmiş ve yeni tartışmalara neden olmuştur.^[3] 2021 seçimleri sırasında Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, Başkend'in Azerbaycan'ın işgal altındaki dış bölgeleriyle değiştirilmesi gerektiğini belirtmiştir.^[17]

Kaynakça

^ ^a ^b ^c Kizlinq 2009.
^ Sukiasyan 2021.
^ ^a ^b de Vaal 2021.
^ Yunusov 2005, s. 48.
^ ^a ^b HRW 1994.
^ Reuters 1991.
^ ^a ^b ^c Kazimirov 2014.
^ Middle East Journal 1993.
^ ^a ^b Güneyli 2020.
^ ^a ^b ^c Jiroxov 2012.
^ Bədəlyan 2019.
^ ^a ^b Reuters 1992.
^ IWPR 2011.
^ ATƏT 2005.
^ Yunusov 2005.
^ PCGN 2021.
^ İsayev 2021.

Bibliyografi

Kazimirov, Vladimir (2014). Peace to Karabakh. Russia's Mediation in the Settlement of the Nagorno-Karabakh Conflict (İngilizce). Moskva: VES MIR. ISBN 978-5-7777-0568-6.
Kizlinq, Con Bredi (2001). Rediscovering Armenia (İngilizce). İrəvan: Tigran Mets. ISBN 9993052280.
"Cold Comfort for Displaced Armenian Villagers". Institute for War and Peace Reporting (İngilizce). 12 Şubat 2011. 12 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2023.
de Vaal, Tomas (11 Şubat 2021). "Unfinished Business in the Armenia-Azerbaijan Conflict" (İngilizce). 13 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
Jiroxov, Mixail (2012). Семена распада. войны и конфликты на территории бывшего СССР (Rusça). Moskva: BHV-Peterburg. ISBN 978-5-9775-0817-9.
Ruqman, Conatan (13 Ağustos 1992). "'Turkish troops 'not helping Azeris'". The Guardian (İngilizce). Londra. 28 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2023 – Newspaper.com vasıtasıyla.
"Chronology July 16, 1992-October 15, 1992". Middle East Journal (İngilizce). Middle East Institute. 47 (1). 1993. JSTOR 4328531.
"Soviet Army Is Reported to Attack And Occupy 2 Armenian Villages". Reuters (İngilizce). 10 Mayıs 1991. 11 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi – The New York Times vasıtasıyla.
Sukiasyan, Hamo (6 Temmuz 2021). "The process of drawing the borders between Armenia and Azerbaijan in the 1920s". Heinrich-Böll-Stiftung (İngilizce). 29 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
"Armenia Seeks Help in Fighting Azerbaijan". Reuters (İngilizce). 10 Ağustos 1992. 28 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi – The New York Times vasıtasıyla.
Fate of ex-Soviet exclaves uncertain in the wake of Armenia-Azerbaijan war. Eurasianet (İngilizce). 29 Temmuz 2021. 24 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
Report of the OSCE Fact-Finding Mission (FFM) to the Occupied Territories of Azerbaijan Surrounding Nagorno-Karabakh (PDF) (İngilizce). Avrupa Güvenlik ve İş Birliği Teşkilatı. 2005. 26 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 21 Ocak 2023.
Bədəlyan, Naira (5 Aralık 2019). = 47704&lang = 3 "Former residents of Artsvashen village seized by Azerbaijan held a protest rally in front of the government" |arşivurl= değerini kontrol edin (yardım). Arminfo (İngilizce). 16 Kasım 2021 tarihinde = 47704&lang = 3 kaynağından |url= değerini kontrol edin (yardım) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2022.
Yunusov, Arif (2005). Karabakh: Past and Present (İngilizce). Bakı: Turan İnformasiya Agentliyi. ISBN 950021135811 |isbn= değerini kontrol edin: length (yardım).
Azerbaijan: Seven Years of Conflict in Nagorno-Karabakh (İngilizce). Human Rights Watch, Helsinki Watch. 1994. ISBN 9781564321428.
Toponymic Factfile, Azerbaijan (PDF). Permanent Committee on Geographical Names (İngilizce). Müdafiə Nazirliyi. Ocak 2021. 21 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 21 Ocak 2023.

Ayrıca bakınız

[FOOTNOTEKizlinq2009-1] Kizlinq 2009.

[FOOTNOTESukiasyan2021-2] Sukiasyan 2021.

[FOOTNOTEde_Vaal2021-3] Vaal 2021.

[FOOTNOTEYunusov200548-4] Yunusov 2005, s. 48.

[FOOTNOTEHRW1994-5] HRW 1994.

[FOOTNOTEReuters1991-6] Reuters 1991.

[FOOTNOTEKazimirov2014-7] Kazimirov 2014.

[FOOTNOTEMiddle_East_Journal1993-8] Middle East Journal 1993.

[FOOTNOTEGüneyli2020-9] Güneyli 2020.

[FOOTNOTEJiroxov2012-10] Jiroxov 2012.

[FOOTNOTEBədəlyan2019-11] Bədəlyan 2019.

[FOOTNOTEReuters1992-12] Reuters 1992.

[FOOTNOTEIWPR2011-13] IWPR 2011.

[FOOTNOTEATƏT2005-14] ATƏT 2005.

[FOOTNOTEYunusov2005-15] Yunusov 2005.

[FOOTNOTEPCGN2021-16] PCGN 2021.

[FOOTNOTEİsayev2021-17] İsayev 2021.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

g t d Dağlık Karabağ sorunu
Arka plan	Dağlık Karabağ Tarih Azerilerin Ermenistan'dan sürgün edilmesi Sovyetler Birliği'nin dağılması Karabağ hareketi Miatsum Azerbaycan'daki Ermeniler Bakü Ermenileri Ermenistan Azerileri Azerbaycan'da Ermeni karşıtlığı Azeri karşıtlığı Azerbaycan-Ermenistan ilişkileri
Karabağ Savaşı	Çardaklı Çarpışması Askeran Çarpışması Sumgayıt Pogromu Gugark Katliamı Zvartnots Havalimanı Çarpışması Şuşa ve Hankendi Pogromları Kirovabad Pogromu Bakü Katliamı Kara Ocak 1990 Tiflis-Ağdam otobüsü saldırısı Koltso Harekâtı Voskepar Katliamı Tuğ Muharebesi 1991 Azerbaycan Mil Mi-8 helikopterinin düşürülmesi Dağlık Karabağ Özerk Oblastı'nın Kaldırılmasına Dair Kanun Cemilli Katliamı Hankendi Kuşatması Daşaltı Operasyonu 1992 Azerbaycan Mil Mi-8 helikopterinin düşürülmesi Malıbeyli ve Kuşçular Katliamı Karadağlı Katliamı Hocalı Katliamı Ağdaban Katliamı Marağa Katliamı Şuşa Muharebesi Goranboy Operasyonu Mardakert ve Martuni Taarruzları Hasankaya Operasyonu Ballıkaya Katliamı Laçın Muharebesi Kazancı Operasyonu Kelbecer Muharebesi Başlıbel Katliamı Ağdam Muharebesi 1993 Yaz Taarruzları Horadiz Operasyonu Murovdağ Operasyonu 1994 Bakü Metrosu saldırıları 1994 Bagrataşen saldırısı
Savaşlar arası çatışmalar	2008 Ağdere çatışmaları 2010 Dağlık Karabağ çatışmaları 2010 Çaylı çatışmaları 2012 Azerbaycan-Ermenistan sınır çatışmaları 2014 Azerbaycan-Ermenistan çatışmaları 2014 Ermenistan Mil Mi-24 helikopterinin düşürülmesi 2016 Azerbaycan-Ermenistan çatışmaları 2017 Alhanlı saldırısı Günnüt Harekâtı Temmuz 2020 Azerbaycan-Ermenistan çatışmaları Susuzluk Olayı 2023 Dağlık Karabağ çatışmaları
2020 Dağlık Karabağ Savaşı	Ölü sayısı Kronoloji Uluslararası tepkiler Aras Vadisi Muharebesi Hankendi Bombardımanı Terter Bombardımanı Berde füze saldırıları Gence balistik füze saldırıları Hadrut Muharebesi Gazançetsots Katedrali bombardımanı Laçın saldırısı Şuşa Muharebesi 2020 Rus Mil Mi-24 helikopterinin düşürülmesi
Başlıca yerler	Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin idari yapılanması Hankendi Askeran Hadrut Kaşatag Martakert Martuni Şaumyan Şuşa Ermenistan işgalindeki topraklar Ağdam Rayonu Füzuli Rayonu Cebrayıl Rayonu Kelbecer Rayonu Laçın Rayonu Kubadlı Rayonu Zengilan Rayonu
Siyasi liderler	Ermenistan Levon Ter-Petrosyan Robert Koçaryan Serj Sarkisyan Nikol Paşinyan Dağlık Karabağ Artur Mkrtçyan Robert Koçaryan Leonard Petrosyan Arkadi Gukasyan Bako Sahakyan Arayik Harutyunyan Samvel Şahramanyan Azerbaycan Ayaz Mutallibov Ebulfez Elçibey Haydar Aliyev İlham Aliyev Dağlık Karabağlı Azerbaycanlılar Topluluğu Bayram Seferov Nizami Bahmanov Rusya Boris Yeltsin Vladimir Putin Sovyetler Birliği Mihail Gorbaçov Türkiye Turgut Özal Recep Tayyip Erdoğan
Askerî liderler	Ermenistan Vazgen Sarkisyan Gurgen Dalibaltayan Norat Ter-Grigoryants Jirair Sefilian Dağlık Karabağ Samvel Babayan Kristapor İvanyan Arkadi Ter-Tadevosyan Monte Melkonyan Azerbaycan İskender Hamidov Rahim Gaziyev Suret Hüseynov Valeh Barşadlı Rusya Pavel Graçov Sovyetler Birliği Viktor Polyaniçko Çeçenistan Şamil Basayev Afganistan Gulbeddin Hikmetyar
Barış süreci	Baker kuralları Bişkek Protokolü Tahran Tebliği Jeleznovodsk Tebliği AGİT Minsk Grubu Prag Süreci Madrid İlkeleri 2020 Ateşkes Antlaşması Dağlık Karabağ'da barışı koruma operasyonları
Uluslararası belgeler	Astrahan Bildirisi Dağlık Karabağ Bildirisi NATO Lizbon Zirvesi Bildirisi İİT 10/11 sayılı kararı İİT 10/37 sayılı kararı Avrupa Konseyinin 1416 sayılı kararı BMGK'nin 62/243 sayılı kararı BMGK kararları 822 853 874 884