Balıkçılgiller

Balıkçılgiller Yaşadığı dönem aralığı: 56-0 myö Eosen-Günümüz  PreЄ Є O S D C P T J K Pg N
Büyük ak balıkçıl (Ardea alba)
Korunma durumu
Asgari endişe altında (IUCN 2.3)
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Animalia Şube: Chordata Sınıf: Aves Takım: Pelecaniformes Familya: Ardeidae Leach, 1820
Alt familyalar
Ardeinae Botaurinae Tigrisomatinae
Balıkçılların Dünya üzerinde dağılımı

Balıkçılgiller (Ardeidae), pelikansılar takımına ait, tatlısu ya da tuzlusu kıyılarında yaşayan uzun bacaklı kuşları kapsayan bir familyadır.

Balıkçıl türlerinin sınıflandırılması şimdilik zorlukla ilerletilen bir konudur ve hâlâ Ardea ile Egretta cinsleri içine hangi türlerin alınacağı tam olarak belirlenememiştir. Ayrıca, familya içinde cinslerin birbirleriyle olan bağlantıları da tam olarak çözülememiştir. Ancak daha önceden tek başına monotipik bir familya olan Cochlearidae'yi oluşturan kayık gagalı balıkçıl artık balıkçılgiller familyasının bir üyesi olarak sayılmaktadır.

Balıkçılgiller familyasında yer alan kuş türleri, leylekgiller, aynakgiller ve turnagiller familyalarında sınıflandırılan kuş türlerine benzerlik gösterseler de bunlardan uçarken boyunlarını uzatmak yerine geriye çekmeleri ile ayrılırlar.

Familya üyeleri çoğunlukla sulak alanlarda yaşayan, balık, kurbağa ya da diğer sucul canlılarla beslenen kuşlardır. Karasal formları dışında suya uyum sağlamışlardır. Bu kuşların çoğu ağaçlara gruplar halinde yuvalarlar, bunlar dışındakiler ise sazlıkları tercih ederler.

Dağılımı, yaşam alanları ve göç

Mangrovlar ve gelgit dalgaları arasında balık ve yengeçle beslenen Butorides sundevalli türü balıkçıl Galapagos Adaları'na endemiktir.

Balıkçılgiller kozmopolit dağılım gösteren geniş bir alana yayılmış bir familyadır. Antarktika dışında tüm kıtalarda bulunurlar. Arktik'in en soğuk bölgeleri, çok yüksek dağlar ve çöller dışında her türlü yaşam alanında en az bir tane balıkçılgiller familyasına ait bir kuş bulmak mümkündür. Hemen hemen tüm türlerin su ile bağlantısı vardır ve göllerin, ırmakların, bataklıkların ve denizlerin kıyısında beslenen, yüzemeyen su kuşlarıdır. Asıl olarak alçak rakımlı bölgelerde bulunsalar da bazı türler dağlık bölgelerde de bulunur. Türlerin çoğunluğu ise dönenceler arasında bulunan bölgede yaşar.

Balıkçıllar oldukça hareketli bir familyadır. Türlerin tamamına yakını en azından kısmen göçmendir. Örneğin gri balıkçıl Büyük Britanya'da göçmen değilken İskandinavya'da yaşayan popülasyonu göçmendir. Yıllık göç döneminden önce koloni hâlinde yaşayan balıkçıllar yeni beslenme alanları aramak ve koloni yakınlarında bulunan beslenme bölgelerindeki baskıyı azaltmak için üreme döneminden sonra çok geniş bir alana dağılmaya meyillidirler. Göç ederken de genellikle geceleri bireyler ya da küçük gruplar hâlinde uçarlar.

Fiziksel özellikleri

Boynunu tamamen geriye çekmiş bir tür balıkçıl olan Ixobrychus sinensis

Balıkçıllar uzun bacakları ve boyunları olan orta ve büyük boylu kuşlardır. Gövde büyüklüğü açısından çok az eşeysel dimorfizm gösterirler. En küçük türü ise yaklaşık 30 cm'lik boyuyla küçük balaban olarak bilinir ancak Ixobrychus türünde sınıflandırılan tüm türler küçük balıkçıllardır. 152 cm'ye ulaşan boyuyla dev balıkçıl ise en büyük balıkçıl türüdür. Altıncı boyun eklemlerinin değişik şekli nedeniyle boyunları "S" yapacak şekilde kıvrılabilmektedir. Boyun geri çekilip toplanabilmekte ve ileriye doğru uzatılabilmektedir. Diğer uzun boyunlu kuşların aksine balıkçılların boynu uçarken geriye doğru çekilmiş durumdadır. Tüm balıkçılların boynu uzun değildir, gece balıkçılları ve balabanların boyunları daha kısadır. Bacaklar uzun ve güçlüdür. Zebrilus undulatus dışında tüm türlerde tibianın altından itibaren bacaklarda tüy yoktur. Uçarken bacaklar ve ayaklar geriye doğru uzanmış durumdadır. Balıkçılların ayaklarında bulunan ince uzun parmakların üçü öne biri de geriye doğru dönüktür.

Egretta sacra türünün açık ve koyu renkli iki fenotipi bulunur.

Gagaları genellikle uzun ve zıpkın şeklindedir. Agamia agami türünde çok ince olan gagadan gri balıkçılın kalın gagasına kadar kalınlık açışından çeşitlilik gösterebilir. En atipik olan gaga şekli, kalın ve geniş gagası olan kayık gagalı balıkçılın gaga şeklidir. Gaga, gövdenin diğer tüysüz bölümleri gibi genellikle sarı, siyah ya da kahverengi renklidir ancak üreme dönemlerinde renk değiştirebilirler. Kanatları geniş ve uzundur. Balıkçılların tüyleri yumuşaktır ve genellikle mavi, siyah, kahverengi, gri ya da beyaz renklidir. Derilerinde dikkat çekici karmaşık desenler olabilir. Gündüz balıkçılları arasında Ardeola cinsi dışında çok az eşeysel dimorfizm vardır ancak gece balıkçılları ve balabanlar arasında ise eşeyler arasında farklılık kuraldır. Birçok türün farklı renk fenotipleri bulunur. Egretta sacra türünde hem açık hem koyu renkli fenotip vardır ve bu fenotiplerin yüzdesi coğrafi olarak değişiklik gösterir. Beyaz fenotipler yalnızca mercan kayalıklarından oluşan sahillerde görülür.

Davranış

Beslenme

Yutmadan önce avını (kertenkele) çeviren büyük ak balıkçıl

Balıkçıllar etçil kuşlardır. Bu familyanın üyeleri genellikle sulak alanlarla ve suyla ilişkilendirilir ve çeşitli sucul canlılarla beslenirler. Besinlerinin arasında balıklar, sürüngenler, amfibiler, kabuklular, yumuşakçalar ve sucul böcekler bulunur. Türler genel olarak çeşitli besinlerle beslenebilirken bazıları belirli besinler konusunda özelleşebilir; örneğin sarı taçlı gece balıkçılı kabuklular ve özellikle yengeçler ile beslenirler. Türlerin çoğu kuşlar, kuş yumurtaları, kemirgenler gibi daha büyük avları başka kuşlardan kapabilir ama nadiren leş ile beslenirler. Çok nadiren meşe palamudu, baklagiller ve tohumlarla beslendikleri görülmüştür ancak balıkçılların yediği bitkisel besinlerin çoğu tesadüfidir.

Kanatlarını açarak şemsiye gibi gölge yaratan ve bundan yararlanarak avlanan kara balıkçıllar

En yaygın avlanma teknikleri suyun kıyısında ya da sığ suyun içinde avlarını yakına gelene kadar hareketsiz olarak beklemektir. Kuşlar bunu daha geniş görüş açısı sağlayan dik bir duruş ile yaptıkları gibi gagalarının ava daha yakın olduğu ve daha iyi gizlenme sağlayabilen sinsi bir duruşla da yapabilirler. Avını gören balıkçıl başını yanlara doğru hareket ettirerek su içindeki konumunu hesaplar ve kırılımı hesaplayarak gagalarını aynı bir zıpkın gibi kullanarak avlanırlar.

Kanatlarını kullanarak avlanan Louisiana balıkçılı

Hareketsiz beklemenin dışında balıkçıllar daha etken biçimlerde de avlanabilirler. Dakikada altmış adımdan daha yavaş olarak su içinde dolaşırlar ve gördükleri anda avlarını avlarlar. Diğer tekniklerin arasında ayaklarını su içinde hareket ettirerek gizlenmiş hayvanları ortaya çıkarmak sayılabilir. Kanatlar avlarını korkutmak, gölgeye çekmek ve yansımayı azaltmak için kullanılabilir. Bu tekniğin en uç örneği kanatlarını gövdesinin üzerinde şemsiye gibi açarak kullanan kara balıkçılda görülür.

Küçük ak balıkçıl ve gri balıkçıl gibi bazı türlerin avlarını yakına çekmek için yem kullandıkları kaydedilmiştir. Balıkçıllar ya bulundukları yerde bulunan malzemeyi yem olarak kullanır ya da ekmek gibi yanlarında getirdikleri malzemeyle avlarını yanlarına çekebilir. Amazon Nehri havzasında yeşil sırtlı balıkçılların tohum, böcek, çiçek ve yaprak gibi çeşitli malzemeleri suya atarak avlarını yem ile çekmeye çalıştıkları da gözlemlenmiştir.

Ardea melanocephala, ıslıkçı balıkçıl ve özellikle de sığır balıkçılı suya daha az bağımlıdır ve sudan uzaklarda avlanabilirler. Sığır balıkçılı özellikle otlanan büyük hayvanları takip ederek bu hayvanların hareketi nedeniyle ortaya çıkan böcekleri avlayarak besin bulma şansını artırır. Yapılan bir araştırma bu şekilde avlanmanın tek başına avlanmaya göre başarı oranını 3,6 kat daha artırdığı gösterilmiştir.

Üreme

Botaurus lentiginosus gibi büyük balabanlar münferit olarak ürerler. Eş bulmak için erkek kendilerine özgü yüksek sesle çağrı yaparlar.

Familya içinde üreme stratejileri çeşitlilik gösterse de genel olarak balıkçıllar tek eşlidir ve koloniler hâlinde ürerler. Gündüz balıkçılları ile gece balıkçıllarının çoğu koloniler hâlinde ya da kısmen koloniler hâlinde üreme dönemini geçirirken balabanlar ve kaplan balıkçılları çoğunlukla münferit olarak yuvalanırlar. Koloniler içinde farklı balıkçıl türleri olabildiği gibi diğer su kuşları türleri de olabilir. Hindistan'da küçük ak balıkçıllar ve sığır balıkçılları üzerine yapılan bir araştırma da kolonilerin çoğunda her iki türe de rastlanmıştır. Ilıman iklimde yaşayan türlerde yuvalanmak dönemseldir; tropikal bölgelerde yaşayan türlerde ise dönemsel olabildiği gibi (genellikle yağmurlu mevsimle aynı döneme gelir) yıl boyunca da görülebilir. Yıl boyunca üreyebilen türler de bile yuvalanma yoğunluğu yıl içerisinde değişiklik gösterebilir. Tropikal balıkçıllar, yılda üç kere üreyebilen diğer tropikal kuşlara karşın yılda bir kere üreme dönemine girerler.

Küçük ak balıkçılın mavi renkli yumurtası

Kur yapma genellikle yuva içinde olur. Önce erkekler gelir ve yuvayı yapmaya başlar, aynı zamanda da dişileri çekmek için nümayişe başlarlar. Koloniler hâlinde yaşayan türlerde nümayişler değişik duruşlar ve ritüel davranışlar gibi görsel olabilirken kendi başına üreyen türlerde özel işitsel nümayişler görülür. Bunlara tek istisna yuvadan uzakta çifti oluşturan kayık gagalı balıkçıldır. Çiftler bir araya geldikten sonra, yalnızca erkeğin yuva yapmaya devam ettiği küçük balaban ve Ixobrychus exilis türleri dışında çiftler yuvayı yapmaya birlikte devam eder.

Bazı ornitologlar bazı dişi balıkçılların iktidarsız erkeklerle çift oluşturduklarını ve daha sonra cinsel ilişki için başka erkekler aradıkları gözlemlemiştir.

Balıkçılların yuvaları genellikle su yanında ya da üzerinde bulunur. Yuvalar genellikle bitki örtüsünün üzerine yerleştirilir ancak etrafta uygun ağaç bulunmadığı durumlarda bazı türlerin yuvalarını yere yaptığı görülmektedir. Ağaçların üzerine yuva birçok tür tarafından yapılmakta ve yuva yerden yüksektedir ancak sazlıklarda yaşayan türlerin yuvaları yere daha yakın olmaktadır.

Dişi balıkçıllar genel olarak bir kerede üç ila yedi yumurta yumurtlar. Küçük balabanlarda ve bazı büyük gündüz balıkçıllarında daha çok sayıda yumurta yumurtlandığı kaydedilmiştir. Bazı kaplan balıkçıllarında da yalnızca tek yumurtanın yumurtlandığı gözlemlenmiştir. Yumurta sayısı türün bulunduğu enleme göre değişiklik gösterir, ılıman iklimlerde yaşayan bireyler tropikal bölgelerde yaşayanlara göre daha fazla sayıda yumurta yumurtlarlar. Genel olarak yumurtalar parlak mavi ya da beyaz renklidir; istisnai olarak büyük balabanlar zeytin yeşili-kahverengi yumurta yumurtlarlar.

Taksonomi ve sistematik

Özellikle kafatası olmak üzere iskelet analizleri balıkçılgillerin gündüz ve içlerinde balabanları da barındıran gece balıkçılları olarak iki gruba ayrılabileceğini göstermiştir. DNA çalışmaları ve daha çok gövde ile uzuv kemikleri üzerinde yapılan analizler bu ayrımın yanlış olacağını göstermiştir. Kafatası morfolojisindeki benzerliklerin gündüz ve gece beslenme özelliklerinin getirdiği sorunlarla mücadele etmek için yakınsak evrimi yansıttığı anlaşılmaktadır. Günümüzde üç ana grubun belirlenebileceği düşünülmektedir ki bunlar en ilkelden en gelişmişe doğru:

• Kaplan balıkçıllar ve kayık gagalı balıkçıl
• Balabanlar
• Gündüz ve gece balıkçılları.

Gece balıkçılları, geleneksel olarak yapıldığı üzere Nycticoracinae alt familyasına ayrılabilir ancak Butorides ve Syrigma gibi bazı cinslerin konumu günümüzde tam olarak belirgin değildir ve moleküler çalışmalar ancak çok az takson üzerine yapılmıştır. Özellikle Ardeinae alt familyasındaki ilişkiler doğru olarak çözümlenememiştir. Aşağıda belirtilen konumlama geçici olarak kabul edilmelidir.

Yakın zamanlarda yapılan DNA araştırmalarının sağladığı kanıtlar bu familyanın Pelecaniformes (Pelikanlar) takımına ait olduğunu göstermiştir. Bu buluntular ışığında Uluslararası Ornitoloji Kongresi Ardeidae familyası ile kardeş familyası olan Threskiornithidae (Aynakgiller) familyasını Ciconiiformes (Leyleksiler) takımından çıkararak Pelecaniformes (Pelikanlar) takımına dahil etmiştir.

Kayık gagalı balıkçıl

Çizgili kaplan balıkçıl

Küçük balaban

Bayağı balaban

Gece balıkçılı

Alaca balıkçıl

Sığır balıkçılı

Dev balıkçıl

Küçük mavi balıkçıl

• Familya Ardeidae (Balıkçılgiller)
  • Alt familya: Tigrisomatinae
    • Cins Cochlearius
      • Kayık gagalı balıkçıl (Cochlearius cochlearius)
    • Cins Tigrisoma
      • Meksika kaplan balıkçılı (Tigrisoma mexicanum)
      • Tigrisoma fasciatum
      • Çizgili kaplan balıkçıl (Tigrisoma lineatum)
    • Cins Tigriornis
      • Afrika kaplan balıkçılı (Tigriornis leucopha)
    • Cins Zonerodius
      • Zonerodius heliosylus
  • Alt familya: Botaurinae
    • Cins Zebrilus
      • Zebrilus undulatus
    • Cins Ixobrychus
      • Küçük balaban (Ixobrychus minutus)
      • Ixobrychus dubius
      • Ixobrychus novaezelandiae (soyu tükenmiş y. 1890)
      • Ixobrychus cinnamomeus
      • Ixobrychus involucris
      • Ixobrychus exilis
      • Ixobrychus sinensis
      • Ixobrychus eurhythmus
      • Ixobrychus sturmii
      • Ixobrychus flavicollis
    • Cins Botaurus
      • Botaurus lentiginosus
      • Bayağı balaban (Botaurus stellaris)
      • Botaurus pinnatus
      • Botaurus poiciloptilus
  • Alt familya: Ardeinae
    • Cins Nycticorax
      • Gece balıkçılı (Nycticorax nycticorax)
      • Nycticorax megacephalus (soyu tükenmiş 17. yy. ortası)
      • Nycticorax duboisi (soyu tükenmiş y. 1700)
      • Nycticorax mauritianus (soyu tükenmiş 17. yy. sonları)
      • Nycticorax olsoni (soyu tükenmiş 16. yy.)
      • Nankeen gece balıkçılı (Nycticorax caledonicus)
    • Cins Nyctanassa
      • Nyctanassa carcinocatactes (soyu tükenmiş 17. yy.)
      • Sarı taçlı gece balıkçılı (Nyctanassa violacea)
    • Cins Gorsachius
      • Gorsachius leuconotus
      • Gorsachius magnificus
      • Gorsachius goisagi
      • Gorsachius melanolophus
    • Cins Butorides
      • Butorides virescens
      • Butorides sundevalli
      • Yeşil sırtlı balıkçıl (Butorides striata)
    • Cins Agamia
      • Agamia agami
    • Cins Pilherodius
      • Pilherodius pileatus
    • Cins Ardeola
      • Ardeola grayii
      • Alaca balıkçıl (Ardeola ralloides)
      • Ardeola bacchus
      • Ardeola speciosa
      • Ardeola idae
      • Ardeola rufiventris
    • Cins Bubulcus
      • Sığır balıkçılı (Bubulcus ibis)
    • Cins Ardea
      • Büyük mavi balıkçıl (Ardea herodias)
      • Gri balıkçıl (Ardea cinerea)
      • Dev balıkçıl (Ardea goliath)
      • Ardea cocoi
      • Ardea pacifica
      • Ardea melanocephala
      • Ardea humbloti
      • Ardea insignis
      • Ardea sumatrana
      • Erguvani balıkçıl (Ardea purpurea)
      • Büyük ak balıkçıl (Ardea alba)
      • Ardea picata
    • Cins Syrigma
      • Islıkçı balıkçıl (Syrigma sibilatrix)
    • Cins Egretta
      • Küçük ak balıkçıl (Egretta garzetta ya da Ardea garzetta)
      • Süt beyazı balıkçıl (Egretta thula)
      • Kızılca balıkçıl (Egretta rufescens)
      • Egretta vinaceigula
      • Kara balıkçıl (Egretta ardesiaca)
      • Louisiana balıkçılı (Egretta tricolor)
      • Egretta novaehollandiae (ya da Ardea novaehollandiae)
      • Küçük mavi balıkçıl (Egretta caerulea)
      • Egretta sacra (ya da Ardea sacra)
      • Kıyı balıkçılı (Egretta gularis)
      • Egretta dimorpha
      • Egretta eulophotes
    • Cins Mesophoyx
      • Mesophoyx intermedia

Kaynakça

Genel

• McCracken, Kevin G. & Sheldon, Frederick H. (1998): Molecular and osteological heron phylogenies: sources of incongruence. Auk 115: 127–141. DjVu fulltext PDF fulltext
• Sheldon, Frederick H.; McCracken, Kevin G. & Stuebing, Keeley D. (1995): Phylogenetic relationships of the zigzag heron (Zebrilus undulatus) and white-crested bittern (Tigriornis leucolophus) estimated by DNA-DNA hybridization. Auk 112(3): 672-679. DjVu fulltext PDF fulltext
• Sheldon, Frederick H.; Jones, Clare E. & McCracken, Kevin G. (2000): Relative Patterns and Rates of Evolution in Heron Nuclear and Mitochondrial DNA. Molecular Biology and Evolution 17(3): 437–450. PDF fulltext

Dış bağlantılar

• HeronConservation27 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. IUCN Balıkçıl Uzmanlık Grubu
• Balıkçıl videoları Internet Bird Collection