Balmumu döküm tekniği
Balmumu döküm tekniği veya hassas döküm tekniği olarak da bilinir (ayrıca cire perdue de kullanılır, (Fransızca telaffuz: [siʁ pɛʁdy]; dilimize Fransızca'dan geçmiştir).[1] Genellikle gümüş, altın, pirinç veya bronz gibi bir metalden üretilmiş bir heykelin kopyalanarak döküldüğü ve çoğaltıldığı bir işlemdir. Bu kopyalama yöntemiyle karmaşık eserler elde edilebilir. Bu teknikte kalıp olarak kullanılan balmumu, parafin ve benzeri malzeme eriyerek aktığı için bu tekniğe Kayıp mum döküm tekniği de denmektedir.[2]
Bu tekniğin bilinen en eski örnekleri yaklaşık 6.500 yıl öncesine (MÖ 4550–4450) dayanmaktadır ve Bulgaristan'ın Varna Nekropolü'nde bulunan altın eserlere atfedilmektedir.[3] Günümüz Pakistan'ındaki İndus Vadisi uygarlığına ait Mehrgarh'tan bir bakır muska, yaklaşık MÖ 4.000 yılına tarihlenmektedir.[4] Güney İsrail'deki Nahal Mishmar hazinesinde bulunan ve Kalkolitik döneme (MÖ 4500–3500) ait dökme bakır nesnelerin, karbon-14 tarihleme yöntemiyle yaklaşık MÖ 3500 yılına tarihlendiği öngörülmektedir.[5][6] Biraz daha geç dönemlere ait diğer örnekler ise MÖ üçüncü binyılda Mezopotamya'dan gelmektedir.[7] Balmumu döküm tekniği, parça kalıplama işleminin baskın hale geldiği 18. yüzyıla kadar Avrupa'da yaygındı.
Küçük bronz heykellerin dökümünde kullanılan adımlar oldukça standartlaştırılmıştır, ancak günümüzdeki süreç dökümhaneden dökümhaneye değişmektedir (modern endüstriyel kullanımda bu sürece hassas döküm denir).
Sürecin varyasyonları şunlardır: balmumu dışında malzemelerin (parafin, donyağı, reçine, katran ve tekstil gibi) kullanılabileceğini kabul eden "kayıp kalıp dökümü" yöntemi;[8] Ayrıca "atık balmumu işlemi" (veya "atık kalıp dökümü") olarak da adlandırılır, çünkü döküm parçasını çıkarmak için kalıp imha edilir.[9][10]
İşlemler
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kalıplar, doğrudan yöntemle balmumundan yapılmış modelin kendisinden veya dolaylı yöntemle balmumundan yapılması gerekmeyen bir modelin balmumundan yapılmış kopyasından alınabilir. Dolaylı işlem için adımlar şunlardır (doğrudan yöntem 7. adımdan başlar):
- Model yapımı: Bir sanatçı veya kalıpçı, balmumu, kil veya başka bir malzemeden orijinal bir model oluşturur. Balmumu ve yağ bazlı kil, yumuşaklıklarını korudukları için genellikle tercih edilir.
- Kalıp yapımı: Orijinal model veya heykelden bir kalıp yapılır. Sert dış kalıplar, orijinal modelin tam negatifini oluşturan daha yumuşak iç kalıbı içerir. İç kalıplar genellikle lateks, poliüretan kauçuk veya silikondan yapılır ve dış kalıp tarafından desteklenir. Dış kalıp alçıdan yapılabilir, ancak fiberglas veya diğer malzemelerden de yapılabilir. Çoğu kalıp en az iki parçadan oluşur ve yapım sırasında parçalar arasına, kalıbın doğru bir şekilde tekrar birleştirilebilmesi için anahtarlı bir ara parça yerleştirilir. Modelden dışarı doğru uzanan uzun, ince parçalar varsa, bunlar genellikle orijinalinden kesilir ve ayrı olarak kalıplanır. Özellikle büyük modeller için, orijinal modeli yeniden oluşturmak için bazen birçok kalıba ihtiyaç duyulur.
- Balmumu: Kalıp tamamlandıktan sonra, eritilmiş balmumu içine dökülür ve genellikle yaklaşık 3 mm (1/8 inç) kalınlığında eşit bir kaplama oluşana kadar kalıbın iç yüzeyini kaplayacak şekilde karıştırılır. İstenilen kalınlığa ulaşılana kadar bu işlem tekrarlanır. Başka bir yöntem ise, kalıbın tamamını eritilmiş balmumu ile doldurup, kalıbın yüzeyinde istenen kalınlığa ulaşana kadar soğumaya bırakmaktır. Bundan sonra, kalan balmumu tekrar dökülür, kalıp ters çevrilir ve balmumu tabakasının soğuması ve sertleşmesi beklenir. Bu yöntemle, balmumu tabakasının genel kalınlığını kontrol etmek daha zordur.
- Mumun çıkarılması: Orijinal modelin bu içi boş mum kopyası kalıptan çıkarılır. Model yapımcısı, kalıbın dayanıklılığıyla sınırlı olmak kaydıyla, birden fazla kopya yapmak için kalıbı yeniden kullanabilir.
- Kalıp düzeltme: Her bir içi boş balmumu kopyası daha sonra "düzeltilir": Isıtılmış bir metal alet kullanılarak, kalıbın parçalarının birleştiği yerdeki ayırma çizgisini veya çıkıntıları gösteren çapaklar silinir. Balmumu, kusurları gizlemek için düzeltilir.
- Döküm kanalı: Balmumu modeline, erimiş döküm malzemesinin akması ve havanın çıkması için yollar sağlayacak ağaç dalları formunda bir balmumu yapısı ile döküm kanalı yerleştirilir. Dikkatlice planlanmış döküm kanalı genellikle üstte, balmumu silindirlerle balmumu modelin çeşitli noktalarına bağlanan bir balmumu "kap" ile başlar. Döküm kanalının içi boş olmak zorunda değildir, çünkü daha sonra işlem sırasında eritilecektir.
- Bulamaç: Kalıptan geçirilmiş balmumu kopyası, önce silika bulamacına, ardından kum benzeri bir sıva veya kontrollü tane boyutuna sahip kuru kristal silikaya batırılır. Bulamaç ve kum karışımına seramik kabuk kalıp malzemesi denir, ancak kelimenin tam anlamıyla seramikten yapılmamıştır. Bu dış katman kurumaya bırakılır ve işlem, parçanın tamamını en az bir buçuk santimetre kalınlığında kaplayana kadar tekrarlanır. Parça ne kadar büyükse, dış katmanın da o kadar kalın olması gerekir. İç kısım ayrıca yanmaz malzeme ile doldurulur.
- Pişirme: Seramik kabukla kaplanmış parça, fırına açık kısmı aşağı bakacak şekilde yerleştirilir; fırının ısısı silika kaplamaları sertleştirerek bir kabuk oluşturur ve balmumu eriyerek dışarı akar. Eriyen balmumu geri kazanılıp yeniden kullanılabilir, ancak genellikle yakılır. Şimdi orijinal sanat eserinden geriye kalan tek şey, sertleşmiş seramik kabuğun içindeki, eskiden balmumunun kapladığı boşluktur. Besleyici, havalandırma boruları ve açık kısım da artık boştur.
- Test: Seramik kabuğun soğumasına izin verilir, ardından suyun besleme ve havalandırma borularından serbestçe akıp akmayacağı test edilir. Çatlaklar veya sızıntılar kalın refrakter macunla onarılabilir. Kalınlığı test etmek için kabuğa delikler açılabilir ve ardından macunla kapatılabilir.
- Dökme işlemi: Kabuk, yamaları sertleştirmek ve tüm nem izlerini gidermek için fırında tekrar ısıtılır, ardından kase yukarı bakacak şekilde kumla dolu bir kaba yerleştirilir. Metal, fırındaki bir potada eritilir, ardından dikkatlice kabuğun içine dökülür. Kabuğun sıcak olması gerekir, aksi takdirde sıcaklık farkı onu kırar. Doldurulmuş kabukların daha sonra soğumasına izin verilir.
- Kalıptan çıkarma: Kabuk, çekiçle veya kum püskürtme yöntemiyle çıkarılarak ham döküm serbest bırakılır. Metalden de aslına sadık kalınarak yeniden oluşturulan döküm kanalları kesilir ve malzeme başka bir dökümde yeniden kullanılabilirr.
- Metal işleme: Tıpkı balmumu kopyalarının işlenmesi gibi, döküm işlemine ait belirgin izler ortadan kalkana kadar döküm parçası işlenir, böylece döküm parçası artık orijinal modele benzer bir görünüme kavuşur. Döküm parçasındaki hava kabarcıklarının bıraktığı çukurlar ve döküm kanalının kalıntıları törpülenir ve parlatılır.
Silika bazlı döküm kalıplarından önce, bu kalıplar çeşitli diğer ateşe dayanıklı malzemelerden yapılıyordu; en yaygın olanları alçı bazlı, içine harç eklenmiş ve kil bazlı olanlardı. Kauçuk kalıplardan önce ise jelatin kullanılıyordu.
-
Adım 1: Balmumundan yapılmış bir elma modeli -
Adım 2: Modelden kauçuk bir kalıp yapılır. (Kalıp burada alçıdan yapılmış katı bir dökümle birlikte gösterilmiştir.) -
Adım 3: Bu kauçuk kalıptan içi boş bir balmumu veya parafin döküm yapılır. -
Adım 4: İçi boş parafin elma, son, ateşe dayanıklı bir kalıpla (bu durumda kil bazlı, açık görünüm) kapatılır. Çekirdek de ateşe dayanıklı malzeme ile doldurulur. Paslanmaz çelik çekirdek desteklerine dikkat edin. Bir sonraki adımda (gösterilmemiştir), kalıp fırında ters çevrilerek ısıtılır ve balmumu "kaybolur". -
Adım 5: 1200°C'deki sıvı bronz, kurutulmuş ve boş döküm kalıbına dökülür. -
Adım 6: Bronz döküm, hala döküm kanalıyla birlikte. Döküm kanalı kesilip çıkarılacak ve son şekil cilalanacaktır.
Galeri
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Balmumu model, metal dökümü ve hava tahliyesi için havalandırma delikleriyle donatılmış ve ısıya dayanıklı bir malzeme ile kaplanmıştır. -
Bronzdan dökülmüş, hala döküm kanalı bulunan bir eser. -
Döküm kalıbının bir kısmı kesilmiş bronz bir heykel. -
Bronz dökümün neredeyse tamamlanmış hali. Sadece ana desteklerin çıkarılıp kapatılması gerekiyor. -
Hugo Rheinhold'un Affe mit Schädel'i balmumu işlemi kullanılarak bronzdan döküldü. -
Heykeltıraş Rowan Gillespie'nin "Tembel Kadın" adlı bu bronz eseri , balmumu tekniği kullanılarak dökülmüştür. -
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]Özel
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "cire perdue". Oxford English Dictionary.
- ^ "Lost Wax Casting Guide: Definition & Process [+ How To Start]". The Crucible (İngilizce). Erişim tarihi: 23 Aralık 2025.
- ^ Leusch, Verena; Armbruster, Barbara; Pernicka, Ernst; Slavčev, Vladimir (1 Şubat 2015). "On the Invention of Gold Metallurgy: The Gold Objects from the Varna I Cemetery (Bulgaria)—Technological Consequence and Inventive Creativity"
. Cambridge Archaeological Journal (İngilizce). 25 (1). ss. 353-376. doi:10.1017/S0959774314001140. ISSN 0959-7743.
- ^ Thoury, M.; ve diğerleri. (2016). "High spatial dynamics-photoluminescence imaging reveals the metallurgy of the earliest lost-wax cast object". Nature Communications. Cilt 7. Bibcode:2016NatCo...713356T. doi:10.1038/ncomms13356. PMC 5116070
. PMID 27843139. Bilinmeyen parametre |article-number=görmezden gelindi (yardım) - ^ Moorey, P.R.S. "Early Metallurgy in Mesopotamia". In Maddin (1988). Harvc error: no target: CITEREFMaddin1988 (help)
- ^ Muhly, J.D. "The Beginnings of Metallurgy in the Old World". In Maddin (1988). Harvc error: no target: CITEREFMaddin1988 (help)
- ^ Jairazbhoy, Rafique A. (1982). The spread of ancient civilisations. Bognor Regis: New Horizon. s. 9. ISBN 978-0-86116-688-6.
- ^ Agrawal, D. P. (2000). Ancient Metal Technology and Archaeology of South Asia. A Pan-Asian Perspective. New Delhi: Aryan Books International. ISBN 978-81-7305-177-7.
- ^ McCreight, Tim (1991). The Complete Metalsmith: An Illustrated Handbook. Davis Publications. ISBN 978-0-87192-240-3.
- ^ Maryon, Herbert (1954). Metalwork and Enamelling, a Practical Treatise on Gold and Silversmiths' Work and Their Allied Crafts. 3rd. Chapman & Hall.
Genel
[değiştir | kaynağı değiştir]- Forbes, R.J. (1971). Metallurgy in Antiquity, Part 1: Early metallurgy, the smith and his tools, gold, silver, and lead, zinc, and bronze. Studies in Ancient Technology. 8. Brill. ISBN 978-90-04-02652-0.
- Hart, G.H.; Keeley, G. (1945). Metal Work for Craftsmen. London, UK: Sir Isaac Pitman & Sons.
- Hodges, H. (1995). Artifacts. Bloomsbury Academic. ISBN 978-0-7156-2316-9.
- Jones, D.M., (Ed.) (2001). Archaeometallurgy. London, UK: English Heritage.
- Konkova, L.V.; Korol, G.G. "South Siberian imports in eastern Europe in the 10th—13th centuries: Traditions of metalworking". In Archaeometallurgy in Europe (2003). Harvc error: no target: CITEREFArchaeometallurgy_in_Europe2003 (help)
- Long, S. (October 1964). "Cire Perdue Copper Casting in Pre-Columbian Mexico: An Experimental Approach". American Antiquity. 30 (2). ss. 189-192. doi:10.2307/278850. JSTOR 278850.
- McArthur, M. (2005). The Arts of Asia: Materials, techniques, styles. London, UK: Thames & Hudson.
- Maddin, Robert, (Ed.) (21–26 Ekim 1986). The beginning of the Use of Metals and Alloys. Second International Conference on the Beginning of the Use of Metals and Alloys. Zhengzhou, China: MIT Press (1988 tarihinde yayınlandı). ISBN 978-0-262-13232-9. OCLC 644557973.
- Maddin, Robert (1988). The Beginning of the Use of Metals and Alloys. The MIT Press. ISBN 978-0-262-13232-9.
- Noble, J.V. (October 1975). "The wax of the lost wax process". American Journal of Archaeology. 79 (4). ss. 368-9. doi:10.2307/503070. JSTOR 503070.
- Peng, Peng (2020). Metalworking in Bronze Age China: The Lost-Wax Process
. Cambria Press. ISBN 978-1-60497-962-6. - Taylor, S.E. (1978). Dark-Age metal casting: An experimental investigation into the possibility of using wax models for the formation of clay-piece moulds, with special reference to the manufacture of pairs of cast objects. The Department of Archaeology Cardiff. 97. University of Cardiff.
- Trench, Lucy (2000). Materials & Techniques in the Decorative Arts: An illustrated dictionary. University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-81200-7 – Internet Archive (archive.org) vasıtasıyla.
- Proceedings. Archaeometallurgy in Europe: International Conference. Milan, IT: Associazione Italiana di Metallurgia. 24–26 Eylül 2003. ISBN 978-88-85298-50-7.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Balmumu döküm tekniği ile ilgili ortam dosyaları mevcuttur.
 Bronze casting (direct method). Khan Academy (video). Smarthistory. Erişim tarihi: 6 Ocak 2013. | |
| Adriaen de Vries's bronze casting techniques. J. Paul Getty Museum (video). Erişim tarihi: 22 Ocak 2013. |
- "The bronze casting process". Andre Stead Sculpture. 6 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- "Metal Art of Bastar Photos". chhattisgarh.blogspot.com (blog). February 2011.
- "Flash animation of lost-wax casting process". James Peniston Sculpture. Erişim tarihi: 24 Ekim 2007.
- "Virtual foundry". National Museum of Wildlife Art. 16 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- "Casting a Medal". Sculpture. Victoria and Albert Museum. 29 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2007.
- "Reconstructing the Bronze Age Trundholm Sun Chariot". comhem.se. Viking bronze. 11 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- "The "cire-perdue" process of bronze casting". Scientific American past. 15 Ekim 1904. 5 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- Harvey, A. "André Harvey lost wax process (cire perdue)". 28 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2014.
