Baykal Gölü
| Baykal Gölü | |
|---|---|
 | |
 | |
| Havza | |
| Konum | İrkutsk Oblastı, Buryatya, Rusya |
| Koordinatlar | 53°18′10″K 108°0′17″D / 53.30278°K 108.00472°D |
| Ada(lar) | Olhon Adası dahil 22 |
| Yerleşim(ler) (sahil) | İrkutsk, Severobaykalsk |
| Genel bilgiler | |
| Akarsu (gelen) | Selenge, Chikoy, Kiloh, Uda, Barguzin, Yukarı Angara nehirleri |
| Akarsu (giden) | Angara nehri |
| Göl türü | Tatlı su gölü |
| Etki alanı | 560.000 km (350.000 mi) |
| Yüzölçümü | 31.494 km2 (12.160 sq mi) |
| Ortalama derinlik | 758 m (2.487 ft) |
| En derin noktası | 1.642 m (5.387 ft) |
| Su hacmi | 23.615 km3[1] |
| Kıyı uzunluğu | 2.100 km (1.300 mi) |
| Yüzey rakımı | 456 m (1.496 ft) |
| Özellikler | En eski göl |
| SWR | 16010100111116200000013 |
| Wikimedia Commons | |
  Baykal Gölü (Rusya)  Baykal Gölü (Asya)  Baykal Gölü (China) | |
 Sadece Baykal Gölü'nde yaşayan Baykal foku | |
| Konum |  Rusya |
| Kriter | Doğal: vii, viii, ix, x |
| Referans | 754 |
| Tescil | 1996 (20. oturum) |
| Bölge | Asya-Pasifik |
Baykal Gölü (Türkçe: Bay köl, Rusça: озеро Байкал - ozero baykal, Buryatça: Байгал далай - Baygal dalay), Dünya'nın en derin gölüdür ve tektonik kökenlidir. Sibirya'nın güneyinde, İrkutsk Oblastı ve Buryatya arasında yer alır. İrkutsk şehrinin yakınında bulunan göl, "Sibirya'nın Mavi Gözü" diye adlandırılır. Yüzölçümü yaklaşık 31.722 km²'dir ve Dünya'nın yüzey alanı olarak en büyük yedinci gölüdür.[2] Uzunluğu 636 km, en geniş yeri 79,5 km'dir (Onguren ve Ust-Barguzin köyleri arasında). Gölün tabanı deniz seviyesinin yaklaşık 1285 m altındadır. 23.615 km3'lük su varlığıyla Dünya'nın en büyük hacimli gölüdür ve tek başına, yerküre üzerindeki tatlı su kaynaklarının yaklaşık %20'sini oluşturur.[3] Gölün dibindeki tortul kayaçların yaklaşık 7 km kalınlığında olduğu tahmin edilmektedir. Bu da gölün yeryüzündeki en derin yarıklardan biri olduğunu göstermektedir.[4]
Kökenbilim
[değiştir | kaynağı değiştir]Eski Türklerin yaşam alanlarından biri de Baykal gölü çevresiydi. Tarih boyunca bazı Türk topluluklarının geçiş yolu da göl çevresinde yer aldı. Saha Türkçesinde baygal, baaygal, bayagal sözleri deniz, bolluk, su bolluğu, büyük deniz, okyanus anlamlarında kullanılmıştır.[5]
Jeoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Dünyanın en yaşlı[6] ve en derin[7] gölü olan Baykal gölü tektonik oluşumlu bir göldür ve 25 milyon yıl yaşındadır.[8] Yer kabuğu hareketlerinin sıkça yaşandığı çok aktif bir tektonik bölgede yer alan Baykal gölü, aynı zamanda Avrasya'nın en büyük rift sistemidir[9] ve her sene binlerce irili ufaklı deprem yaşanmaktadır. Gölün oluşumu Oligosen dönemine uzanmaktadır ve parça parça oluştuğu hipotezi ortaya atılmıştır ve bu hipoteze göre gölün bugünkü büyük halini almasıysa Pliyosen döneminde gerçekleşmiştir. Göl bugün hala depremlerle büyümektedir. Hatta Baikal Center'da görevli jeofizikçilerin araştırmalarına göre Baykal gölü yeni doğmuş bir okyanustur ve kıyıları yılda 2 cm hızında açılmaktadır, ayrıca hareket Afrika ve güney Amerika'nın birbirlerinden ayrılma hızına denktir.[10] Pliyosen'in sonlarına doğru Baykal'daki riftleşme, manto yükselmesi ve Asya ile Hindistan'ın çarpışması sonucu oluşan gerilme nedeniyle daha da güçlendi.[11]
İklim ve ekosistem
[değiştir | kaynağı değiştir]Baykal gölü'nün iklimi kendisini çevreleyen bölgeye göre epey ılımandır. Kışın hava sıcaklığı ortalama -6 °C iken; Ağustos ayında 11 °C'dir. Göl suları ocak ayında donar, mayıs sonu gibi çözülmeye başlar, ayrıca göl suyu da çevresine nazaran sıcaktır. Ağustos ayında yüzey suyu sıcaklığı 12 °C iken, sığ sularda ve gölün güney kesimlerinde 20 °C'ye yakındır. Ayrıca göldeki bazı noktalarda, hidrotermal bacalardan ötürü sıcaklık 50 °C'yi bulabilir.[12] Baykal gölü, Dünya'nın en berrak göllerinden biridir[13], ayrıca düşük tuzluluk oranına sahiptir ve suyunda çeşitli mineraller vardır. Zengin bir hayvan ve bitki çeşitliliğine sahip olan Baykal gölü geniş bir doğal yaşam alanı oluşturur. Göl çok sayıda balığa ev sahipliği yapmasının yanında 320'den fazla kuş ve bir de memeli türünü barındırır. Pusa sibirica olarak adlandırılmış endemik bir fok türü bu gölde yaşar, ayrıca bölgenin bir diğer ayırıcı özelliği barındırdığı türlerin çoğunun endemik olmasıdır. Baykal gölü barındırdığı biyolojik zenginlik yanında, zengin yer altı ve yer üstü kaynaklarına da sahiptir. Mika, mermer, kağıt, balıkçılık, gemi yapımı ve kereste imalatı gibi çok farklı sektörlerde ciddi ilgi uyandırmıştır. 1966 yılında Baykal gölü'nün güney kıyılarına yapılan kağıt ve posa fabrikası ise dönemin entelektüelleri ve bilim insanlarınca tepki ciddi tepki ve baskıyla karşılanmıştır. Dönemin Sovyet hükûmeti 1971'de bölgenin koruma statüsünü yükseltmiş ve kirliliği kontrol konusunda ısrar edilmiştir. Nihayet 1996 yılında bölge Unesco tarafından dünya mirası listesine alınmıştır. Ayrıca bölgede Rus Bilimler Akademisi'nin Sibirya kolunun kurduğu bir gölbilim merkezi de yer alır.[14] Son 50 yılda ortalama yüzey sıcaklığı yaklaşık 1,5 °C artmış ve bu da gölün buzla kaplı olduğu sürenin kısalmasına neden olmuştur.[15] Gölde fırtınalı hava, özellikle yaz ve sonbahar aylarında sık görülür ve 4,5 m yüksekliğinde dalgalara neden olabilir.[16]
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Baykal gölü, yaklaşık 25 milyon yıllık yaşıyla jeolojik olarak en yaşlı göl olduğu kabul edilmektedir.[6] Tarih boyunca; Lamu (deniz), Beihai (kuzey denizi), Tengis (deniz), Baigal (baygal - muren - baykal nehri), Baikal (Rus yayılmasından sonra) gibi adlarla anılmıştır.
Dünya'da sadece Ladoga Gölü ve Baykal'da tatlı su fokları yaşamaktadır.[17] Dünyadaki içme suyunun yaklaşık %20'si buradadır.[18] Rusya, gölün araştırılması için göle özel denizaltı yapmıştır.
Galeri
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Göldeki buz katmanının incelenmesi -
Olkhon Adası -
Buz Baykal
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ volume of Lake Baikal
- ^ Baykal Gölü'nün tuhaflıkları
- ^ OZERO BAYKAL (LAKE BAIKAL), ek yazı.
- ^ "Deepest Lake in the World". geology.com. 21 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2007.
- ^ Dr. Yusuf Gedikli, Türk Coğrafyasındaki Bazı Su Adları (Hidronim) Köken ve Anlamları 4, Yesevi Dergisi, Mayıs 2013
- ^ a b "Lake Baikal – A Touchstone for Global Change and Rift Studies". United States Geological Survey. 29 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2016.
- ^ "Deepest Lake in the World". geology.com. 21 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2007.
- ^ "Lake Baikal – UNESCO World Heritage Centre". 26 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2012.
- ^ Crustal structure of central Lake Baikal: Insights into intracontinental rifting
- ^ Szalay, Jessie. "Lake Baikal: World's Largest, Deepest Lake". www.livescience.com. LiveScience. 27 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2020.
- ^ Chronology of the Baikal Rift System
- ^ The face of Baikal - Water ©
- ^ [https://web.archive.org/web/20110615182026/http://www.wellesley.edu/Biology/Faculty/Mmoore/Content/JUNG_et_al_2004.pdf/ Diel vertical migration of zooplankton in Lake Baikal and its relationship to body size]
- ^ Galazy, Grigory Ivanovich. "Lake Baikal". Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica, inc. 25 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2020.
- ^ Lake Baikal: Protection of a unique ecosystem
- ^ Freshwater habitats
- ^ Putin Rusya'sından Volga Ana'ya-4 Nilgün Cerrahoğlu Cumhuriyet Gazetesi 19 Ekim 2008
- ^ "Lake Baikal: the great blue eye of Siberia". CNN. 11 Ekim 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2006.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Baykal Gölü ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.- https://whc.unesco.org/en/list/754
 | Rusya coğrafyası ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
 | Göl ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
| Güney | |
|---|---|
| Merkez | |
| Kuzey Kafkasya | |
| Kuzeybatı | |
| Sibirya | |
| Uzak Doğu | |
| Volga | |
| |
