Yakutça
(Sahaca sayfasından yönlendirildi)
| Yakutça | |
|---|---|
| Саха тыла Saha tıla | |
| Ana dili olanlar | Rusya |
| Konuşan sayısı | 450.140 kişi (2010)[1] |
| Dil ailesi | Türk dilleri
|
| Resmî durumu | |
| Resmî dil |  Rusya
|
| Dil kodları | |
| ISO 639-2 | sah |
| ISO 639-3 | sah |
| ELP | Yakut |
 Yakutça
| |
Yakutça veya Sahaca (Saqa tıla), Saha Türklerinin konuştuğu dildir. Türk dillerinin Sibirya grubuna bağlı dil 450.140 kişi tarafından konuşulur. Ayrıca Taymir Yarımadası'nın doğusunda yaşayan halkların ticaret dilidir (Ruslar hariç). Konuşucuların çoğunluğu Rusya'ya bağlı Yakutistan'da yaşar.
Sahaca (Yakutça) bazı tümceler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Olorbuttâğar ülelêbit orduk = Çalışmak oturmaktan daha iyi(dir).
- Min ubayım saha oskuolatıgar bâr = Benim abim Yakut okulundadır.
- Bihigi at mïnen barıahpıt = Biz at(a) binip gideceğiz.
- Haydah oloroğut? = Nasılsınız? ("Nasıl yaşıyorsunuz?")
- En olus türgennik sanarağın = Sen çok hızlı konuşuyorsun.
- Min sahalıı kıratık öydüübün = Ben Yakutça biraz anlarım.
- Bihigi sarsıarda erde turabıt = Biz sabahleyin erken kalkarız.
- Ol oğo tüün ıtıır = O çocuk gece(leri) ağlar.
- Miehe sıttık hâta uonna holuoha nâda = Bana yastık kılıfı ile galoş gerek.
- Bu son sieğe olus kılgas = Bu ceket(in) yen(leri) çok kısa.
- En ubayın hanna üöreneriy? = Senin abin nerede okuyor?
Dil Bilgisi
[değiştir | kaynağı değiştir]İsimler
[değiştir | kaynağı değiştir]İsimlerin tekil ve çoğul halleri vardır. Bir sözcüğü çoğul yapmak için genelde /-lar/ son ekinden yararlanılır. Bu son ek sözcükteki ünlü ve ünsüz harflere göre -лар (-lar), -лэр (-ler), -лөр (-lör), -лор (-lor), -тар (-tar), -тэр (-ter), -төр (-tör), -тор (-tor), -дар (-dar), -дэр (-der), -дөр (-dör), -дор (-dor), -нар (-nar), -нэр (-ner), -нөр (-nör) veya -нор (-nor) hallerini alabilir. İsimlerde diğer Türk Dillerinde olduğu gibi cinsiyet ayrımı yoktur.
İsmin Hâlleri
[değiştir | kaynağı değiştir]| eye 'barış' | uot 'ateş' | |
|---|---|---|
| Yalın hâl | eye | uot |
| Belirtme | eyeni | uotu |
| Yönelme | eyeɣe | uokka |
| Bulunma | eyete | uotta |
| Ayrılma[a] | eyetten | uottan |
Adıllar
[değiştir | kaynağı değiştir]| Tekil | Çoğul | ||
|---|---|---|---|
| 1. şahıs | Yakutça: мин (min) | Yakutça: биһиги (bihigi) | |
| 2. şahıs | Yakutça: эн (en) | Yakutça: эһиги (ehigi) | |
| 3. şahıs | insan | Yakutça: кини (kini) | Yakutça: кинилэр (kiniler) |
| insan değil | Yakutça: ол (ol) | Yakutça: олор (olor) | |
Sahaca (Yakutça) rakamlar
[değiştir | kaynağı değiştir]| Eski Türkçe | Azerice | Türkçe | Çuvaşça | Saha (Yakut) |
|---|---|---|---|---|
| bir | bir | bir | pĕrre | biir |
| eki | iki | iki | ikkĕ | ikki |
| üç | üç | üç | vişşĕ | üs |
| tört | dörd | dört | tăvattă | tüört |
| beş | beş | beş | pillĕk | bies |
| altı | altı | altı | ulttă | alta |
| yeti | yeddi | yedi | şiccĕ | sette |
| sekiz | səkkiz | sekiz | sakkăr | ağis |
| tokuz | doqquz | dokuz | tăhhăr | toğus |
| on | on | on | vunnă | uon |
Sahaca, Kırgızca ve Türkçe karşılaştırmaları
[değiştir | kaynağı değiştir]Türkçede Eski Türkçe kökenli söz başlarındaki Y ile başlayan sözcükler Kırgızcada "C" sesi ile söylenirken Sahacada "S" olmuştur. Eski Türkçede "Y" olan bu imce zaman içinde Türk topluluklarında Y>C>S şeklinde değişime uğramıştır. Türkçe, Azerice, Türkmence, Özbekçe ve Uygurcada "Y" ile söylenirken Kazakistan'da "J", Kazakçada "C", Altayca, Hakasça ve Tıvacada "Ç", Sahacada ise bu imce "S" olmuştur.
| TÜRKÇE (Y) | KIRGIZCA (C) | SAHACA (S) | кыргызча | саха тыла | Türkçe Kiril harfli |
| Yıl | Cıl | Sıl | жыл | Сыл | йыл |
| Yağmur | Camgır | Samıır | жамгыр | cамыыр | яғмур |
| Yaka | Caka | Sağa | жака | саҕа | яка |
| Yalamak | Caloo | Salaa | жалоо | салаа | яламак |
| Yaş | Caş | Saas | жаш | саас | яш |
| Yaşdaş | Caştaş | Saastıı kihi | жашташ | саастыы киһи | яшдаш |
| Yat | Cat | Sit- | жат | сит | ят |
| Yedi | Ceti | Sette | жети | сэттэ | еди |
| Yel | Cel | Siel | жел | сиэл | ел |
| Yeni | Cañı | Saña | жаңы | саҥа | ени |
| Yeniden | Cañıdan | Sañattan | жаңыдан | саҥаттан | енидең |
| Yer | Cer | Sir | жер | сир | ер |
| Yumak (yıkamak) | Cuu- | Suuy- | жуу | сууй | юмак(йыкамак) |
| Yıldız | Cıldız | Sulus | жылдыз | сулус | йылдыз |
| Yirmi | Cıyırma | Süürbe | жыйырма | сүүрбэ | йирми |
| Yok (hayır) | Cok | Suox | жок | суох | ёк (хайыр) |
| Yol | Col | Suol | жол | суол | ёл |
| Yumurta | Cumurtka | Sımmııt | жумуртка | сымыыт | юмурта |
| Yumuşak | Cumşak | Sımnağas | жумшак | сымнаҕас | юмушак |
| Yüz | Cüz | Süüs | жүз | сүүс | йүз |
Yazı sistemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Yakutça Kiril alfabesiyle yazılır: Modern Yakut alfabesi, 1939 yılında Sovyetler Birliği tarafından Rusçada bulunanlarla birlikte Ҕҕ, Ҥҥ, Өө, Һһ, Үү harflerinin de eklenmesiyle oluşturuldu.
Сахалыы сурук-бичигэ Saqalıı suruk-biçige (Yakut alfabesi)
| Harf | Söyleniş | UFA | Not | Türkçe Romanizasyon.[2] |
|---|---|---|---|---|
| А а | а | /a/ | A a | |
| Б б | бэ | /b/ | B b | |
| В в | вэ | /v/ | yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunur[3] | V v |
| Г г | гэ | /ɡ/ | G g | |
| Ҕ ҕ | ҕэ | /ɣ, ʁ/ | Ğ ğ | |
| Д д | дэ | /d/ | D d | |
| Дь дь | дьэ | /ɟ/ | C c | |
| Е е | е | /e, je/ | yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunur | Ye ye or e |
| Ё ё | ё | /jo/ | yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunur | Yo yo |
| Ж ж | жэ | /ʒ/ | yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunur | J j |
| З з | зэ | /z/ | yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunur | Z z |
| И и | и | /i/ | İ i | |
| Й й | ый | /j, ȷ̃/ | Y y | |
| К к | кы | /k/ | K k | |
| Л л | эл | /l/ | L l | |
| М м | эм | /m/ | M m | |
| Н н | эн | /n/ | N n | |
| Ҥ ҥ | ҥэ | /ŋ/ | Ñ ñ | |
| Нь нь | ньэ | /ɲ/ | Ń ń | |
| О о | о | /o/ | O o | |
| Ө ө | ө | /ø/ | Ö ö | |
| П п | пэ | /p/ | P p | |
| Р р | эр | /ɾ/ | R r | |
| С с | эс | /s/ | S s | |
| Һ һ | һэ | /h/ | H h | |
| Т т | тэ | /t/ | T t | |
| У у | у | /u/ | U u | |
| Ү ү | ү | /y/ | Ü ü | |
| Ф ф | эф | /f/ | yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunur | F f |
| Х х | хэ | /q~x/ | X x (Q q) | |
| Ц ц | цэ | /ts/ | yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunur | S s (Ts ts) |
| Ч ч | че | /c/ | Ç ç | |
| Ш ш | ша | /ʃ/ | yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunur | Ş ş |
| Щ щ | ща | /ɕː/ | yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunur | Ş ş |
| Ъ ъ | кытаанах бэлиэ | /◌./ | yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunur | " |
| Ы ы | ы | /ɯ/ | I ı | |
| Ь ь | сымнатар бэлиэ | /◌ʲ/ | Rusçadan alınan sözcüklerde bu harf kullanılırken Yakut kökenli sözcüklerde дь ve нь harfleri kullanılır | ' |
| Э э | э | /e/ | E e | |
| Ю ю | ю | /ju/ | yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunur | Yu yu |
| Я я | я | /ja/ | yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunur | Ya ya |
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Yakutlar
- Dolganca
- Semyon Novgorodov – IPA'ya uyarlanmış ilk Yakut alfabesinin yaratıcısı.
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ The Ablative suffix appears as -TAn following a consonant and -TTAn following a vowel. Clear examples of the former are ox 'arrow' → oxto 'from an/the arrow', oxtorton 'from (the) arrows'.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ 2010 Rusya nüfus sayımı 27 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.,
- ^ Yuriy Vasiliev (Cargıstay) (1995). Türkçe—Sahaca (Yakutça) sözlük. Ankara: Atatürk kültür, dil ve tarih yürsek kurumu türk dil kurumu yayınları. s. 312. ISBN 975-16-0731-0.
- ^ Krueger, John R. (1962). Yakut Manual. Bloomington: Indiana U Press.
Sahaca karşılaştırmalı sözlükler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Yuriy Vasiliev (Cargıstay) . Türkçe - Sahaca (Yakutça) Sözlük (Turkish- Sakha Dictionary). Ankara: Türk Dil Kurumu, 1995. Orijinal yumuşak plastik cildinde. Cildi çok az yorgun. 312 s. 13x19 ISBN /
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Özgür Ansiklopedi Vikipedi'nin Yakutça (sah) sürümü
Vikigezgin'de Sakha phrasebook ile ilgili gezi rehberi bulunmaktadır.
Yakutça içerikler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Sakha Open World - Орто Дойду -Orto Doydu 29 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - İnternet üzerinde Yakutçayı tanıtmak için kurulmuş, haber, şiir, müzik, forum ve videolar içeren site (Yakutça)
- Kyym.ru 11 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Yakutistan haberler sitesi
- Sahaca - İngilizce Sözlük 9 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Mukayeseli Yakut Türkçesi ve Moğolca kelimeler9 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Yakut texts with Russian translations26 Temmuz 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Kahramanlık şiirleri, peri masalları, efsane, atasözleri, vb.
- Sakhalyy suruk 27 Mart 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Saha Unicode fontları ve bilgisayar için klavye
- Sakhatyla.ru 27 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Çevrimiçi Saha Türkçesi-Rusça, Rusça-Saha Türkçesi sözlük
- Saha Türkçesi-İngilizce Sözlük 9 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Saha Alfabesi 12 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Saha Yeri ve Saha Türkçesi
