Bediüzzaman Mirza
 | Bu maddenin daha erişilebilir olması için konusuna göre başlıklara bölünmesi gerekmektedir. |
| Bediüzzaman Mirza | |
|---|---|
 1469 yılında Herat'ta babası Sultan Hüseyin Baykara'nın taç giyme töreninde Prens Bedîüzzaman'ın çağdaş portresi (10 yaşında).[1] | |
| Timur İmparatorluğu'nun Emiri | |
| Hüküm süresi | 4 Mayıs 1506 - 1507 |
| Önce gelen | Hüseyin Baykara |
| Sonra gelen | Makam kaldırıldı |
| Doğum | 1456 |
| Ölüm | 1514 İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
| Eş(ler)i | Urun Sultan Hanım Kabuli Begüm Rukiye Aga Çiçek Begüm bir diğer eşi |
| Çocuk(lar)ı | Muhammed Mümin Mirza Muhammed Zaman Mirza Kuçek Begüm |
| Hanedan | Timurlu Hanedanı |
| Babası | Hüseyin Baykara |
| Annesi | Bega Sultan Begüm |
Bediüzzaman Mirza (1469 - 12 Ağustos 1515), 1506-1507 yılları arasında Herat'ın son Timurlular hükümdarıydı. Timur'un torununun torunu olan Hüseyin Baykara'nın oğludur.[2] 1506-1507 yılları arasında Timurlular imparatoru oldu, kendisinden sonra kuzeni Babür, Kabil'de ve daha sonra Hindistan'da hayatta kalan tek Timurlu hükümdarı olarak tahta çıktı ve Babür Hanedanlığı'nı kurdu.
Hüseyin Baykara 1457'de Horasan'da ortaya çıkan karmaşık durumda uzun süren bir dönem biraz istikrar kazandırmak için büyük çabalar harcadıktan sonra 1469'da Horasan'ın merkezi Herat'ı eline geçirerek tüm Horasan'da tek Timurlar Devleti kurarak bu devlet hükümdarı olmuştu. Fakat 1490'lı yıllarda kendi oğullarının giderek bağımsız bir tutuma yönelmesi bu devletin egemenliğini sarsmaya başladı.
Sultan Hüseyin Baykara büyük oğlu Bediüzzaman Mirza'yı (modern Gurgan'da bulunan) Asterabad valiliğinden alıp onu Belh valisi yaptı. Fakat Hüseyin Baykara torunu ve Bediüzzaman Mirza'nın oğlu olan Muhammad Mumin'i geleneklere göre Asterabad valisi yapması beklenmekte iken bu atanma yapılmadı. Bundan gocunan Bediüzzaman Mirza 1490'da babasına karşı bir ayaklanma çıkarttı. Ama Bediüzzaman Mirza'nin bu ayaklanması da başarısız kaldı ve ayaklanma bastırıldı. Fakat aynı zamanda oğlu Muhammad Mumin Herat'ta tutuklu olarak hapiste idi ve dedesi Hüseyin Baykara emri ile idam edildi. Bundan sonra Hüseyin Baykara ile oğlu Bediüzzaman Mirza arasında bir barış anlaşması imzalandı ama baba-oğul arasındaki gerginlik ve husumet devam etti, Hatta 1499'da Bediüzzaman Mirza Herat'a saldırıp kaleyi kuşattı.
1506;da Hüseyin Baykara öldükten sonra Herat merkezli Timurlar Devleti hükümdarlığı onun en büyük yaşayan oğlu olan Bediüzzaman Mirza'ya geçti. Bediüzzaman Mirza Herat'taki Timurlar Devleti hükümdarı oldu. Fakat Bediüzzaman Mirza'nın küçük kardeşi olan Muzaffer Hüseyin kardeşine karşı isyan çıkarttı.
Bediüzzaman Mirza bu isyanla uğraşmakta iken idaresi altına olan topraklara göz diken Şeybânî Han idaresindeki Özbekler tehdidi altında kaldı. Kabul'da hüküm süren Babür Şah Muzaffer Hüseyin tarafını tuttu. Babür bu desteği sağlamak üzere Kabil'den ordusu ile Herat üzerine yürüdü. Babür Şah burada Hüseyin Baykara oğullarının Horasan hükümdarlığını idare edecek yetenekleri ve Özbeklerle savaşacak nitelikte asker kaynakları bulunmadığını anladı. Babür Şah Özbeklerle hiç çatışmaya geçmeden Herat'tan ayrıldı.
Ertesi yıl Şeybânî Han komutasındaki Özbekler Horasan ve Herat'a saldırıya geçtiler. Herat'ı ellerine geçirerek Herat ve Horasan'da hüküm sürmekte olan Horasan'daki Herat merkezli Timurlar Devleti'ne son verdiler. Horasan ve Herat Şeybânî Hanlığı'nin bir parçası oldu.
Bediüzzaman Mirza ise, Kandehar'a geçti. Orada yeni bir ordu topladı ve bu ordu ile Özbekler üzerine yürüdü. Fakat Özbekler ordusu ile yaptığı muharebeyi kaybetti ve yeni ordusu da dağıldı.
Bundan sonra Bediüzzaman Mirza Tebriz merkezli Safeviler Devleti'ne sığındı ve bu devletin kurucusu olan Şah I. İsmail tarafından gayet iyi karşılandı ve Bediüzzaman Mirza I. İsmail'in sarayında önemli bir danışman oldu. Şah İsmail Bediüzzaman Mirza'ya. yıllık 3630 altın dinar gelir bağladı ve Tebriz etrafında bulunan epeyce büyük arazinin sahipliliği de Bediüzzaman Mirza'ya ihdas olundu. Bediüzzaman Mirza 1510'da Şah İsmail'in Horasan'a Özbekler üstüne açtığı seferde ona danışmalık yaptı ve Şah İsmail'in başarısının bir kısmının Bediüzzaman tavsiyeleri nedeni olduğu kabul edilmektedir.
Bediüzzaman Mirza Şah İsmail Safevi'ye yanında Tebriz'de yedi yıl kaldı. Yavuz Sultan Selim Safevi Şahı I. İsmail'i Çaldıran Muharebesi'nde yenip Tebriz'i eline geçirmesinden sonra oradan ayrılıp İstanbul'a geldi.
Yavuz Sultan Selim'in misafiri oldu. Bediüzzaman'ın atası Timur, Bayezid'i vaktiyle esir almıştı. Ama Yavuz; Timur'un torununa saygı gösterdi, ona Büyük Türk Hakanı muamelesi yaptı ve yanına kurdurduğu bir tahta oturttu. Bediüzzaman, babası gibi Türkçe şiirler yazan şairdi. 12 Ağustos 1515'te, henüz 46 yaşında iken İstanbul'da taun hastalığından öldü ve Eyüp Sultan'daki türbesine gömüldü.
Kaynakca
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Soudavar, Abolala (1992). Art of the Persian courts : selections from the Art and History Trust Collection. New York : Rizzoli. ss. 87-88. ISBN 978-0-8478-1660-6.
- ^ Svatopluk Soucek. A History of Inner Asia. Cambridge University Press, 2000, p. 324.
Dış kaynaklar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Lütfi Paşa, (ed. Ali)(1923/23/Hic. 1341} Tevârih-i 'Al-i Osman, Istanbul, . {Osmanlica)
- Atik, Kayhan, (2001) Lütfi Paşa ve Tevârıh-i Âl-i Osman, Ankara:Başbakanlık Basımevi.
- Gazi Zahireddin Babur Şah, Baburname
- (Tr. ed.: Reşit Rahmeti Arat)) Baburname: Babur'un Hatıratı Ankara: Kültür Bakanlığı 1000 Temel Eser Dizisi isbn:975-17-2404-X
- (Tr.ed.) Baburname Istanbul: Kabalcı Yayınevi isbn: 9789759970741
- (Ing. caev,: A. S. Beveridge), Bābor-nāma, Leiden, 1905. (İngilizce)
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Subtelny, M.E. (1988 rev.:2011), "Badi-al-Zaman", Encyclopaedia Iranica, Cilt:3, NO: 4, sayfa:377 On-line:[1] 17 Kasım 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
