Gazdevan Muharebesi
 | Bu madde tümüyle ya da çoğunluğuyla tek kaynağa dayanıyor. (Aralık 2025) |
| Gazdevan Muharebesi | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| İran-Özbek savaşları | |||||||||
| |||||||||
| Taraflar | |||||||||
|
Safevîler Babür İmparatorluğu |
Buhara Hanlığı Kazak Hanlığı | ||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||
Najm-e Sani (esir)  Babür Husayn Beg Shamlu Abdal Beg Talish Biram Khan Qaramanlu |
Ubeydullah Sultan, Abul Ghazi Sheikhein Mirza (ölü) Timur Sultan Jani Beg Sultan Kuchum Khan Suyunjuk Sultan | ||||||||
| Güçler | |||||||||
| 40.000[1] | <30.000[1] | ||||||||
| Kayıplar | |||||||||
| Yüksek[1] | Yüksek[1] | ||||||||
Gazdevan Muharebesi, Kasım 1512'de, Babür İmparatorluğu'nun desteklediği Safevi ordusu[2] ile Özbek ordusu arasında, günümüzde Özbekistan sınırları içinde yer alan Gicduvan şehri yakınlarında meydana gelmiştir.
Arka Plan
[değiştir | kaynağı değiştir]Babür, Buhara yakınlarındaki Köli Melik Muharebesi'ndeki yenilgisinden sonra, Belh'te Safevi İran Şahı I. İsmail'e hizmet eden komutan Biram Han Karamanlu'dan yardım istemiştir. Biram'ın müfrezesinin ek desteğiyle, Özbekler sonunda Hisar ülkesinden çekildi.[1] Bu zaferden sonra ve Köli Melik'teki yenilgisine yanıt olarak Babür, Mâverâünnehir'deki Özbekleri nihayet yenmek için kullanabileceği ek bir güç istemek üzere Şah I. İsmail'i şahsen ziyaret etti. Şah bunun üzerine Horasan'ın yerleşimini emanet ettiği maliye bakanı Necm-i Sani'yi çağırdı. İsmail, ona daha önce sahip olduğu toprakları geri almak için Babür'e yardım etmesi talimatını verdi.[1]
Belh'e vardığında Necm, Herat valisi, Horasan emirleri ve Belh'ten Biram Han'ı da yanına alarak bizzat Mâverâünnehir'e yürümeye karar verdi. Ceyhun'u geçen Necm, kısa süre sonra Babür'e katılarak 60.000 kişilik bir ordu kurdu.
Muharebe
[değiştir | kaynağı değiştir]Sonbaharın başlarında ordu, Hozar'a doğru ilerleyip şehri ele geçirdi. Daha sonra, Buhara'nın reisi Sultan Ubeydullah Sultan tarafından güçlü bir şekilde tahkim edilmiş ve garnizon kurulmuş olan Karşı'ya doğru ilerlediler.
Önceki seferlerde başarıyla yapıldığı gibi Karşı'nın geride bırakılması önerildi, ancak Necm, bunun Sultan Ubeydullah Sultan'ın ini olduğuna inanarak, alınması gerektiğini ilan etti. Bunun üzerine şehir kuşatıldı ve tüm sakinleri, Özbek olsun ya da olmasın, yaş, cinsiyet veya dindarlık gözetilmeksizin kılıçtan geçirildi.[1] Bu katliamın koşulları, otoritesi altında hareket ettiği iddia edilen bir orduda ikincil bir rol üstlendiğini gören Babür'ü tiksindirdi. Kendi ırkından ve mezhebinden Çağatay Türkleri olan sakinleri kurtarma arzusuyla, Necm'den isteklerini yerine getirmesini içtenlikle rica etti.[1] Ancak yalvarışlarını duymazdan gelen amansız İranlı, sadık şehre tüm savaş öfkesini saldı. Ölenler arasında, zamanının en önemli düşünürlerinden biri olan şair Mevlana Binay da vardı. Kendisi, kasabanın ayrım gözetmeksizin katledildiği sırada orada bulunuyordu. Ayrıca birçok seyyid ve din adamı da oradaydı. O zamandan sonra Necm, hiçbir girişiminde başarılı olamadı.[1]
Özbek reisleri, Karşı katliamından sonra bir süreliğine geri çekilmiş ve kalelerinde kendilerini tahkim etmiş gibi göründüler.[1] Necm, Buhara'yı alamadan, sonunda çölün sınırındaki Gicduvan'a saldırmak üzere harekete geçti.[1] Özbek sultanları artık Ubeydullah Sultan komutasında toplanmak için zamana sahipti. Semerkant'tan Timur Sultan'ın da katılımıyla, Özbek sultanları, Babür ve Necm'in kalenin önüne çıktıkları gece, kendilerini kaleye attılar ve saldırı için makinelerini ve merdivenlerini hazırladılar.[1]
Sabah olduğunda, Özbek ordusu şehrin varoşlarındaki evlerin ve bahçelerin arasında mevzilendiler[1] ve müttefikler onları karşılamak için ilerledi. Engebeli zemin ve muhafazaların ve evlerin duvarlarıyla korunan Özbekler, yaklaşan Kızılbaşlar üzerine ok yağmuru yağdırmak için her köşeye okçular yerleştirmişlerdi. Kızılbaş birliklerinin baş askeri komutanı Biram Han atından düşüp yaralanınca, ordunun ana gövdesi düzensizliğe düştü.[1] Bir saat içinde işgalciler bozguna uğradı ve çoğu savaş alanında düştü. Bozguna uğrayan ve bozguna uğrayan Babür, Hisar'a geri kaçtı.[1] Necm'in kibri ve küstahlığından iğrenen Kızılbaş reislerinin ona yardım etmek için ellerinden geleni yapmadıkları ve sonunda esir alınarak öldürüldüğü söylenir.[1] Savaştan kaçan Pers reislerinin çoğu Kirki'de Ceyhun'u geçerek Horasan'a girdiler.[1]
Sonrası
[değiştir | kaynağı değiştir]
Safevi ve Babür'ün yenilgisiyle sonuçlandı ve ardından Babür, babasının emir olduğu Fergana'yı geri alma umudunu yitirdi.[3] Ayrıca Babürlüler ile Osmanlı İmparatorluğu arasındaki ittifakın sağlamlaşmasına da yardımcı oldu.[4]
Özbekler sonuçta sadece Mâverâünnehir'de kaybettikleri ülkeyi geri almakla kalmadılar, aynı zamanda Horasan'a akınlar düzenleyerek eyaletin kuzey kısmını yağmaladılar. Şah I. İsmail, bu felaketi duyar duymaz geri dönmeye karar verdi. Yaklaşması üzerine Özbekler telaşla geri çekildiler.[1] Savaştan kaçan subaylardan birkaçının yakalanmasını ve bazılarının komutanlarını terk ettikleri için idam edilmesini sağladı.[1] Özbeklere ve inançlarına bağlılık gösterdikleri ve Şiileri kızdırdıkları iddiasıyla eyaletin bazı sakinleri, onun gazabının ateşinde yok edildiler.[1] Ölümcül Gazdevan Muharebesi, Babür'ün Safevi müttefiklerinin yok edilmesi ve Özbeklerin sayısı ve gücü, ona Semerkant ve Buhara tahtına tekrar çıkma umudu yok etmiş gibiydi.[1] Babür artık Fergana'yı geri alma umutlarını yitirmiş ve Batı'da Özbeklerin bir işgalinden korkmasına rağmen, dikkati giderek Hindistan'a ve doğudaki topraklarına yöneldi.[1]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v Erskine, William (1854). A History of India Under the Two First Sovereigns of the House of Taimur, Báber and Humáyun. Longman, Brown, Green, and Longmans. ss. 325–327.
ghazhdewan.
- ^ "Welcome to Encyclopaedia Iranica".
- ^ Erskine, William (1854). A History of India Under Two First Sovereigns of the House of Taimur, Báber and Humágun (İngilizce). Longman, Brown, Green, and Longmans.
- ^ Farooqi, Naimur Rahman (1989). Mughal-Ottoman relations: a study of political & diplomatic relations between Mughal India and the Ottoman Empire, 1556-1748 (İngilizce). Idarah-i Adabiyat-i Delli.