Beren ve Lúthien'in Hikâyesi
| Beren and Lúthien | ||||
 Kitabın Türkçe basılmış hâlinin ön kapağı | ||||
| Editör | Christopher Tolkien | |||
|---|---|---|---|---|
| Yazar | J. R. R. Tolkien | |||
| İllüstratör | Alan Lee | |||
Kapak sanatçısı | Alan Lee | |||
| Ülke | Birleşik Krallık | |||
| Dil | İngilizce | |||
| Tür | Epik fantezi | |||
| Yayım | 2017 | |||
| Yayımcı | HarperCollins Houghton Mifflin Harcourt | |||
| Medya türü | Baskı (ciltli) | |||
| Sayfa | 297 | |||
| ISBN | 978-0-00-821419-7 | |||
| Seri | ||||
| ||||
Beren ile Lúthien'in Hikâyesi, J. R. R. Tolkien'in birçok eserinde bahsedilen, ölümlü İnsan Beren ile ölümsüz Elf kızı Lúthien'in aşkı ve maceraları ile ilgili hikâye. Orta Dünya evrenindeki üç Büyük Hikâye'den biri ve Tolkien'e göre en önemlisidir. Tolkien, hikâyenin birçok farklı versiyonunu yazmıştır; son versiyonu Silmarillion'da yer alır ve ayrıca Yüzüklerin Efendisi'nde Elrond'un Divanı'nda bahsedilir. Olaylar, Orta Dünya'nın Birinci Çağ'ında, Yüzüklerin Efendisi ve Hobbit'deki olaylardan yaklaşık 6.500 yıl önce[1] gerçekleşir. Tolkien, Beren ve Lúthien'in hikâyesinin Silmarillion'un ana hikâyesi olduğunu söylemiştir.[2]
Tolkien, hikâyede yer alan birçok fikrin ilhamını eşi Edith'e olan aşkından almış ve onun ölümünden sonra mezar taşına "Lúthien" adını kazıtmıştır; kendi mezar taşında da "Beren" yazar.
Arka plan
[değiştir | kaynağı değiştir]Lúthien, bir Telerin (Sindarin) prensesiydi; Doriath Kralı Elu Thingol ve kraliçesi Maia Melian'ın tek çocuğu olarak hem kraliyet soyundandı hem de tanrısal Ainur ırkının güçlerine sahipti. Ağaçlar Çağı'nda doğmuştu ve onun doğumuyla Doriath'ta beyaz niphredil çiçeği ilk defa açmıştı. Tolkien, Lúthien'in ölümlü insan Beren ile olan aşkının Silmarillion'un ana hikâyesi olduğunu ve kitabın merkezinde olduğunu söylemiştir.[2] Elrond, Lúthien'in torununun çocuğuydu ve Aragorn, Elros ve Númenor Kraliyet Ailesi aracılığıyla onun soyundan geliyordu. Elflerin Sabah Yıldızı ve tanrı Ilúvatar'ın çocukları arasında en güzeli olarak nitelendirilirdi. Beren ise Emeldir ve Barahir'in oğlu olarak Dorthonion'daki Bëor Hanedanı'nın bir üyesiydi.[3]
Buna karşılık, Lúthien'in soyundan gelen Arwen'e Akşamyıldızı denirdi. Elf halkının Akşam Yıldızı idi ve güzelliğinin Lúthien'i andırdığı söylenirdi. Lúthien, Galadriel'in (aynı zamanda Arwen'in büyükannesi) bir kuşak uzaktan kuzeniydi; Galadriel'in annesi Alqualondë'li Eärwen de Thingol'ün kardeşinin kızıydı. Beren ve Lúthien'in hikâyesi, Aragorn ile Arwen'in Öyküsü için de model oluşturmuştur.[4]
Özet
[değiştir | kaynağı değiştir]
Silmarillion kitabında[5] anlatılan son şekli ile:
Karanlık Düşman Morgoth'un kuzey Orta Dünya'nın çoğunu ele geçirdiği Dagor Bragollach ("Ani Alev Muharebesi") sırasında Beren henüz gençti. Savaş, ülkesi Dorthonion'un yıkımına neden oldu. Beren, babası Barahir ve ona sadık on yoldaşıyla beraber Dorthonion'da kalıp ülkesi için Morgoth'un güçlerine karşı savaşmaya devam etti. Babası ve yol arkadaşları, aralarından mutsuz Gorlim'in işkenceler sonucu yerlerini açık etmesi ile ihanete uğradılar ve Sauron'un orkları tarafından öldürüldüler. Beren o gün uzaklarda avlanmaktaydı ve bu olaydan sonra Gorlim'in ruhu, Beren'e olanları anlattı. Beren de kamplarına dönerek babasının kemiklerini gömdü ve intikam yemini etti. Orman hayatı konusundaki bilgileri sayesinde babasını öldüren orkların peşine düştü ve gizlice yaklaşarak ateş başında Barahir'in kesik elini tutan ork şefini öldürdü. Beren, babasının parmağında Barahir'in Yüzüğü bulunan elini alarak kaçtı.
Bu olaydan sonra dört yıl boyunca Dorthonion'da tek başına savaşmaya başladı, hayvanların ve kuşların dostu oldu. Ölümden korkmayarak Morgoth'un onu ele geçirmesi için gönderdiği tüm hizmetkarlarıyla başa çıktı. Bunun üzerine Morgoth, onun başına bir ödül koydu ve Sauron'un yönettiği bir orduyu üzerine gönderdi. Beren, Dorthonion'u terk edip elf diyarı Doriath'a gitmek zorunda kaldı.[3]
Beren ile Lúthien'in buluşması
[değiştir | kaynağı değiştir]Beren, Neldoreth Ormanı'nda Lúthien'i ay ışığı altında dans ederken gördü ve güzelliğinden büyülenerek ona âşık oldu. Gölgelere saklanırken Lúthien'e dokunacak kadar yakın olmayı diledi. Fakat Lúthien dans ederken şarkı söyleyerek ona eşlik eden çocukluk arkadaşı Daeron, Beren'i fark etti ve onu vahşi bir hayvan sanarak Lúthien'e kaçması için bağırdı. Lúthien, Beren'in gölgesini gördü ve koşarak uzaklaştı. Bir yaz günü, Lúthien baldıran otlarıyla çevrili yeşil bir tepede dans ederken şarkı söylemeye başladı ve Beren'i uyandırdı. Beren ona doğru koştu ama Lúthien yine kaçmaya çalışınca ona Tinúviel diye seslendi. Lúthien, Beren'e bakar bakmaz ona aşık oldu. Beren onu öptü ancak Lúthien kollarının arasından kayıp gözden kayboldu ve Beren derin bir uykuya daldı. Beren'in umutları tükendiğinde Lúthien yine karşısına çıktı ve gizli Doriath Krallığı'nda elini onunkinin üstüne koyarak başını göğsüne yasladı. O günden sonra gizlice buluştular.[3]
Silmaril görevi
[değiştir | kaynağı değiştir]Lúthien'e aşık Daeron, onun Beren ile olan buluşmalarını babasına bildirdi. Lúthien, babasından sevgilisini öldürmeyeceğine dair bir söz aldıktan sonra Beren'i Thingol'ün huzuruna çıkardı. Thingol, onu kızına layık bulmadı, eşi Melian'ın tüm itirazlarına rağmen Beren'in Lúthien'le evlenmesine izin vermemekte kararlıydı. Bu yüzden başlık parası olarak tamamlaması neredeyse imkansız bir görev belirledi: Beren'den, Morgoth'un demir tacından Fëanor'un yaptığı üç mücevher olan Silmarillerden birini getirmesini istedi.[3]
Lúthien'in rüyası ve esaret
[değiştir | kaynağı değiştir]Beren, bu görev üzerine Doriath'dan ayrıldı ve Karanlık Düşman'ın kalesi Angband'a doğru yola çıktı. Beren yolculuğu sırasında Elf kalesi Nargothrond'a ulaştı ve orada babasıyla dostluk andı içmiş olan Finrod ve on adamıyla buluştu. Fëanor'un oğulları Celegorm ve Curufin tarafından ülkelerinden ayrılmak zorunda bırakılan bu adamlar, Beren'le birlikte Silmaril'i ele geçirme macerasına katıldılar. Ancak Angband'a ilerlerken yolları Sauron ve hizmetkârları tarafından kesildi ve esir alınarak Sauron'un adası Tol-in-Gaurhoth'a hapsedildiler. Yalnızca Finrod ve Beren kalana dek birer birer öldürüldüler. Beren'i öldürmeye geldiklerinde Finrod, son gücüyle zincirlerini kırarak onu savundu ve bu sırada hayatını kaybetti.
Lúthien, rüyasında Beren'in Sauron'un çukurlarında acı içinde yattığını gördü. Annesi ona Beren'in Sauron'un zindanlarında esir tutulduğunu söyledi. Lúthien, Beren'i kurtarmaya karar verdi ve Daeron'dan yardım istedi ancak Daeron, niyetini Thingol'e yetiştirdi. Bunun üzerine Thingol, Lúthien'i bir kayın ağacının üzerine yaptırdığı bir eve kapattı. Daeron yaptıklarından pişmanlık duydu; Lúthien onu affetti ve bir kaçış planı hazırlamaya başladı. Büyü hünerini kullanarak saçlarını bir pelerine dönüştürdü ve nöbetçilerini uyutarak zindanından kaçtı.[3]
Lúthien sonrasında Valinor'un tazısı Huan'la karşılaştı ve Huan, onu efendisi Celegorm'a götürdü. Celegorm, Lúthien'i zorla kendisiyle evlendirmeyi planlayarak yardım teklif etti ve onu Nargothrond'a getirdi. Orada, Celegorm Lúthien'i rehin tuttu ve kimseyle konuşmasına izin vermedi. Ancak Huan ona acıdı ve efendisine ihanet ederek onu serbest bıraktı. Huan'ın yazgısında ölmeden önce üç kez konuşması ve yeryüzünde yürümüş en korkunç kurtadam tarafından öldürülmesi yazılıydı. Huan burada ilk defa konuştu ve ikisi birlikte Nargothrond'dan kaçtılar.[3]
Huan ile beraber Sauron'un adasına vardılar ve Lúthien, Beren'e bir şarkıyla seslendi. Beren karşılık verdi ancak şarkıyı Sauron da duydu ve Huan'ı öldürmesi için kurtlar gönderdi. Huan'ın hepsini teker teker öldürmesi üzerine Sauron, kurtadamların en güçlüsü kılığında Huan'ın karşısına çıktı. Huan irkildi ancak Lúthien, Sauron'un hücumunu efsunlu peleriniyle bastırdı. Sauron farklı şekillere dönüştü ama Huan onu yenmeyi başardı. Lúthien, Sauron'u kalesinin anahtarlarını teslim etmeye zorladı; Sauron bir vampir kılığına girerek kaçtı. Lúthien, kaleyi alaşağı etti. Beren'i bulduğunda onu ölü sanarak kederiyle yere yığıldı ancak güneşin doğuşuyla Beren uyandı ve ikisi yeniden kavuştu. Sonrasında Beren'le birlikte Tol-in-Gaurhoth'daki tüm esirleri serbest bıraktılar. Huan burada ikinci kez konuşup çiftin yazgılarının birbirine sarılı olduğunu söyledikten sonra Celegorm'a geri döndü.[3]
Lúthien'in Morgoth önündeki dansı
[değiştir | kaynağı değiştir]Beren, Lúthien'den babasına dönmesini istedi ancak Lúthien reddetti. O sırada Celegorm ve Curufin ortaya çıktı; Lúthien'in kaçışından sonra Nargothrond'dan sürülmüşlerdi. İntikam hırsıyla Beren'e saldırdılar. Huan ise taraf değiştirerek yine Lúthien'in yanında savaştı. Beren, Celegorm ve Curufin'i alt etti ancak Lúthien'in isteği üzerine hayatlarını bağışladı. Beren, onların atlarından birini ve keskin Elf hançeri Angrist'i çaldı ve çift uzaklaştı. Lúthien uyurken Beren ondan gizlice ayrıldı ve Silmarili almak için Angband'a gitti.[3]
Lúthien ve Huan, büyü yardımıyla Morgoth'un vampiri Thuringwethil ve kurtadam Draugluin'in suretlerine büründüler. Bu sayede düşman topraklarına gizlice girmeyi başararak Angband'a ulaştılar. Morgoth'un taht salonunda Beren'i buldular ve Beren, kılığına rağmen Lúthien'i tanıdı. Lúthien öne çıkarak Morgoth'a bir şarkı söylemeyi teklif etti. Uğusuz bir şehvete kapılan Morgoth, kabul etti. Lúthien, dansı ve şarkısıyla Morgoth'u ve tüm maiyetini uykuya yatırdı. Ardından Beren'i uyandırdı ve Beren, hançeri Angrist'le Morgoth'un tacından bir Silmaril'i kesip aldı. Diğerini kesmeye çalışırken hançeri kırıldı ve Morgoth'un yanağını kesti. Beren ve Lúthien, kalenin kapılarına koştular ancak kapılar, Morgoth tarafından Huan'ı avlamak üzere yetiştirilmiş dev kurtadam Carcharoth tarafından tutuluyordu. Carcharoth, Beren'e saldırdı. Beren, Silmarili tutan sağ elini onun yüzüne tuttu ve Kurt, Beren'in elini kopartıp Silmaril ile beraber yuttu.[6] Lúthien zehiri temizledi ve azalan gücüyle Beren'i iyileştirmeye çalıştı. Huan ise onları Doriath'a taşımaları için Manwë'nin Kartallarını çağırdı.[3]
Doriath'a dönüş ve Beren'in ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]Lúthien, Beren'i iyileştirdi ve ikisi Doriath'a dönüp Thingol'ün karşısına çıktılar. Beren, Thingol'e görevinin tamamlandığını ve elinde bir Silmaril tuttuğunu söyledi. Thingol onu görmeyi talep ettiğinde Beren ona kesik sağ kolunu gösterdi. İki sevgili sonrasında olanları anlattı. O gün, Thingol'ün taht salonunda evlendiler. O sırada karnında ona hem güç veren hem de işkence eden mücevher yanan Carcharoth, çılgınlık içinde önüne düşen her canlıyı katlederek Menegroth'a yaklaşıyordu. Beren, Thingol, Huan ve diğer Elfler, kurtadamı avlamak için yola çıktılar. Kurt, Beren'e saldırdı; Huan yaratığı öldürdü ama aldığı ölümcül yaralara yenik düştü. Beren, sonrasında Doriath'a götürüldü ve orada Lúthien'in kollarında can verdi.[3]
Lúthien, Beren için ölümlü oluyor
[değiştir | kaynağı değiştir]Beren için yas tutan Lúthien de, kederine dayanamayıp kısa süre sonra öldü ve Mandos'un salonlarına ulaştı. Burada kötü kaderi ve Elfler ve İnsanların çektikleri acılar üzerine bir şarkı söyledi; bu, dünyadaki en büyük ve en güzel şarkıydı. Şarkısında, sevgilisi Beren'i bir kez daha göremeyeceği için ağladı. Ancak bu etkili oldu ve Mandos, ilk ve son kez merhamete geldi. Beren'in ruhunu ölülerin evinden çağırdı ve ruhu, Lúthien'in ruhuyla denizin kıyılarında buluştu. Mandos, Arda'nın Kralı Manwë'ye danıştı. Manwë bile insanların kaderini değiştiremezdi, bu yüzden Lúthien'e bir seçim sunuldu: Beren olmadan Valinor'da yaşamak; ya da İnsanların Hükmü'ne tabi olup Beren ile birlikte ölümlü olarak Orta Dünya'ya dönmek. Lúthien, Beren'i ve ölümlü olmayı seçti.[3]
Hayata dönüş, ve ölüm
[değiştir | kaynağı değiştir]Lúthien ve Beren, Menegroth'un yağmalanışına dek Ossiriand'da beraber yaşadılar. Yerleştikleri Tol-Galen adası, sonrasında Dor Firn-i-Guinar, yani "Yaşayan Ölülerin Diyarı" diye bilinir oldu. Dior adında bir oğulları oldu.[7]
Nargothrond'un harabelerinde Nauglamír'i bulan Húrin, onu Thingol'e verdi. Thingol, Cücelerin ve Elflerin en büyük iki eserini, Nauglamír ve Silmarili birleştirmeye karar verdi ve bunun için Nogrod'dan cüce demircileri tuttu. Cüceler Thingol'ü öldürdü ve Nauglamír'i ele geçirdiler. Beren, bir Yeşil Elf ordusu ve Entler, dönüşlerinde cüceleri pusuya düşürdüler. Beren, Nauglamír'i geri aldı ve Lúthien, gerdanlık ile büyük mücevheri hayatı boyunca boynundan çıkarmadı. Ancak bu, Beren ve Lúthien'in ecelini hızlandırdı; çünkü gerdanlığı takan Lúthien'in güzelliği, fani toprakların kaldırabileceğinden çok daha parlaktı.[8]
Gelişimi ve versiyonları
[değiştir | kaynağı değiştir]Hikâyenin ilk versiyonu olan the Tale of Tinúviel (Tinúviel'in Hikâyesi), 1917 yılında Kayıp Masallar Kitabı'na dahil olarak yazılmıştır. 1920'li yıllar boyunca Tolkien hikâyeyi yeniden şekillendirip The Lay of Leithian (Leithian Türküsü) adında bir epik şiire dönüştürmüştür. Tolkien 1931'de bu şiir/öykü üzerindeki çalışmalarını bırakmıştır.[9] Tolkien hikâyeyi asla tamamlamamıştır, hikâyenin on yedi planlanmış kantosunun üçü yazılmamıştır. Ölümünden sonra The Lay of Leithian, The Lays of Beleriand kitabında The Lay of the Children of Húrin ve birçok diğer bitmemiş şiir ile beraber yayımlanmıştır. Hikâyenin son versiyonu, Tolkien'in oğlu Christopher Tolkien tarafından tamamlanmış olan Silmarilion'da yer almaktadır.[5] Tolkien'in ölümünden sonra yayımlanan Húrin'in Çocukları hikâyesinde de birçok noktada Beren ve Lúthien'in hikâyesinden bahsetmektedir.[2] Ayrıca Aragorn tarafından Yüzük Kardeşliği kitabında da değinilmiştir. Bu hikâye, Yüzüklerin Efendisi kitaplarının dizininde yer alan Aragorn ve Arwen'in Hikâyesi için de model oluşturmuştur.
Hikâyenin ilk biçimlerinde, Kayıp Hikâyeler Kitabı da dahil olmak üzere, Beren bir Noldorin elfidir. Sauron'un rolü de Tevildo, Kediler Prensi tarafından doldurulmuştur.
Tolkien'in evrenindeki önemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Silmaril'in Beren tarafından Morgoth'dan kurtarılması sonrasında Orta Dünya'daki birçok kişi Silmaril'i ele geçirmek istedi. Bu durum Sindar, Noldor ve cüceler arasında, Sindar'ın mağlup düştüğü bir savaşa sebep oldu. Silmaril Eärendil tarafından alındı ve deniz yoluyla Valinor'a götürüldü. Orada Valar'a teslim edilen Silmaril, Valar'ı Morgoth'un mağlubiyetine yol açan savaşı başlatmaya ikna etti.
Beren ve Lúthien'in evlilikleri, ölümlü insanlar ile elfler arasında, hem insan hem de elf ataları olan yarı elfleri ortaya çıkartan üç birliğin ilkiydi. Lúthien gibi, yarı elflere de insanlar veya elfler arasında sayılmaları için seçim şansı verilmişti.
Esinlenme
[değiştir | kaynağı değiştir]
Edith Mary Tolkien
Lúthien
1889 – 1971
John Ronald
Reuel Tolkien
Beren
1892 – 1973
Beren ve Lúthien'in hikâyesi, Tolkien'in evrenindeki merkezi hikâyelerden biridir. Hikâye ve karakterler, Tolkien ve karısı Edith Tolkien'in aşkını yansıtırlar. Edith'in bir orman açıklığında J. R. R. Tolkien için çiçeklenen baldıranlar arasında ettiği dans,[10] hikâyede Lúthien ile Beren'in karşılaşması ile büyük benzerlik taşımaktadır. Tolkien'in Yüzüklerin Efendisi'nin önsözündeki sözleri arasında "1918 yılında biri hariç tüm yakın arkadaşlarım ölmüştü" cümlesi geçmekte,[11] mektuplarında da savaşın kendisinde yarattığı tahribattan Edith'in yardımıyla kurtulduğunu[11] anlatmaktadır.
Beren ve Lúthien'in hikâyesi ayrıca çeşitli halk masallarından da izler taşımaktadır. Galler'in Culhwch ve Olwen masalı ve türevlerinde, Beren'in yerini tutan kahramanı onaylamayan anne ve baba, yapılması imkânsız görünen görevlerin yerine getirilmesini ister ve bu görevler tamamlanır. Ayrıca bu hikâyenin Tolkien'in gerçek hayatı ile bir diğer paralelliği de, Edith'in anne ve babasının J.R.R. Tolkien'i Katolik olduğu gerekçesiyle istememesidir.[12] Tolkien'in mezarında J.R.R. Tolkien Beren, Edith ise Lúthien olarak yazılmıştır.[12] Kurt Carcharoth'un avlanması ise Culhwch ve Olwen hikâyesindeki dev yaban domuzu avı ve diğer av efsaneleriyle benzerlikler taşır. Beren'in elini kurtadama kaptırdığı bölüm, İskandinav Mitolojisi'nde tanrı Tyr ile kurt Fenrir arasındaki mücadeleden esinlenmiş olabilir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ "The Encyclopedia of Arda". 25 Haziran 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2007.
- ^ a b c Tolkien, John Ronald Reuel (2007). "Önsöz". Christopher Tolkien (Ed.). Húrin'in Çocukları (1. Baskı bas.). İstanbul: İthaki Yayınları. s. 8. ISBN 978-975-273-383-1.
- ^ a b c d e f g h i j k J.R.R. Tolkien. "Beren ve Lúthien'e Dair". Silmarillion. İthaki.
- ^ J.R.R. Tolkien. "Ek A: Aragorn ile Arwen'in Öyküsü". Yüzüklerin Efendisi.
- ^ a b Tolkien, J.R.R., Silmarillion, Altıkırkbeş Yayınevi, 1999, İstanbul, 1. baskı
- ^ Bu noktada The Lay of Leithian hikâyesi sona erer
- ^ J.R.R. Tolkien. "Beşinci Muharebe: Nirnaeth Arnoediad'a Dair". Silmarillion.
- ^ J.R.R. Tolkien. "Doriath'ın Yıkılışına Dair". Silmarillion.
- ^ Tolkien, John Ronald Reuel (2007). "Ek 1: Büyük Hikayelerin Evrimi". Christopher Tolkien (Ed.). Húrin'in Çocukları (1. Baskı bas.). İstanbul: İthaki Yayınları. s. 309-323. ISBN 978-975-273-383-1.
- ^ "J.R.R. Tolkien'in esin kaynakları (ingilizce)". 14 Kasım 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2007.
- ^ a b "Obscurorant, Of Beren and Luthien". 4 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2007.
- ^ a b Humphrey Carpenter, Tolkien: A Biography, 1977, Ballantine Books, New York ISBN 0-04-928037-6
- Genel
- Tolkien, J.R.R., Silmarillion, Altıkırkbeş Yayınevi, 1999, İstanbul, 1. baskı
- Encyclopedia of Arda
J. R. R. Tolkien'in Orta Dünya efsaneleri | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Önemli çalışmaları | |||||||||||||
| Diğer çalışmaları | |||||||||||||
| Öldükten sonra yayınlananlar | |||||||||||||
| Kurgusal evren |
| ||||||||||||
| Uyarlamalar ve miras | |||||||||||||
| Haritalar ve kaynak kitaplar | |||||||||||||
| Edebi eleştiri |
| ||||||||||||
