Cafer Kavian
| Cafer Kavian | |
|---|---|
| |
| Azerbaycan Milli Hükümeti Savunma Bakanı | |
| Görev süresi 12 Aralık 1945 - 12 Mart 1946 | |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 1895 Tebriz |
| Ölüm | 1975 Bakü |
| Partisi | Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi Tudeh Partisi Azerbaycan Demokrat Fırkası |
| Evlilik(ler) | Sekine Kavian |
| Ödülleri | 
|
| Takma adı | Meşedi |
Cafer Kavian —Fedai, siyasetçi, general-mayor, Tebriz'de kurulmuş Azerbaycan Milli Hükümeti'nin Halk Orduları Bakanı, Azerbaycan Milli Hükümeti'nin Milli Meclis üyesi. İran Komünist Partisi'nin, Tudeh Partisi Merkez Komitesi'nin ve Azerbaycan Demokrat Fırkası'nın Teşkilat Komitesi üyesi olmuştur.
Meşrutiyet, Hiyabani, Lahuti ve 21 Azer hareketlerinde yer almıştır. Hiyabani, Lahuti ve 21 Azer hareketlerinde fedai gruplarına önderlik etmiştir.
Azerbaycan Milli Hükümeti'nin kurulmasında gösterdiği kahramanlığa karşılık olarak "21 Azer" madalyası ve "Settarhan" nişanı ile ödüllendirilmiştir.
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]İlk yılları
[değiştir | kaynağı değiştir]Cafer Muhammedali oğlu Memmedzade 1895 yılında Tebriz'de doğdu.[1] İlk eğitimini Tebriz'deki camilerden birinin medresesinde aldı. 1908'de babası ve kardeşiyle birlikte Settar Han'ın önderlik ettiği Meşrutiyet Devrimine katıldı.[2][3] Hareket yenilgiye uğradıktan sonra kardeşi İsrafil ile birlikte Bakü'ye gitti.[3] Bakü'de yaşadığı süre boyunca terzilik yapmıştır.[1] İki yıl sonra 1914'te Tebriz'e geri döndü.[3] 1918'e kadar Sosyal Demokrat Partisi üyesi olarak gizli devrimci faaliyetlerde bulunmuştur.[1] Fedailer ve yoldaşları arasında "Meşedi" lakabıyla tanınmıştır.[4][5] Takiplerden kurtulmak için bir süre Azerbaycan Cumhuriyetide Bakü ve Nahçıvan'da yaşadı.[1] 1920'de gerçekleşen Hiyabani hareketine katıldı.[6] Burada "Halkın Öfkesi" adlı fedai birliğinin liderliğini yaptı.[3]
1922 yılının 1 Şubat tarihinde Tebriz'de, Ebulkasım Lahuti'nin liderliğinde hükümet daireleri ele geçirildi ve Milli Komite kuruldu.[7][8] Milli Komite, merkezi hükümetten İngiliz emperyalizminin ülkedeki hakimiyetine son vermesini ve demokratik reformlar gerçekleştirmesini talep ediyordu.[9] Bu harekette Cafer Kavian, fedai lideri olarak yer aldı.[6][10] Bir süre sonra hareket Kazak birlikleri tarafından bastırıldı.[9][11] Bunun üzerine Cafer Kavian, takibattan kurtulmak için Ebulkasım Lahuti ile birlikte Tiflis'e gitti.[1][10]
Burada Birleşik Transkafkasya Federal Partisi'nin üyesi oldu ve parti tarafından siyasi eğitimini ilerletmek üzere Bakü'ye gönderildi.[3][10] 1922'den 1924'e kadar Lenin Yüksek Parti Okulu'nda siyaset bilimi okudu.[1] Okuldan mezun olduktan sonra, 1925 yılında Azerbaycan Komünist Partisi'nin emriyle Nahçıvan'da bulunan Dağ-Maden İşçi Sendikası'nın başkanlığına atandı.[3][10] 1926 yılında Nahçıvan ÖSSRC'nin temsilcisi olarak Bakü'de düzenlenen Madencilerinin Genel Kurultayına katıldı. 1927 yılında Komintern'in talimatıyla İran'a gönderildi.[6] Tebriz, Reşt, Mazenderan, Tahran'da gizli devrimci faaliyetlerde bulundu.[3]
İran Komünist Partisi'nin kuruluşunda yer aldı. 1928 yılında partinin birinci ve ikinci kongrelerine katıldı, Merkez Komitesi üyeliğine ve partinin Tebriz şubesi sekreterliğine seçildi. 1930'ların sonlarında tutuklandı.[6][3] Mahkeme kararında, 1 Mayıs vesilesiyle broşürler basıp Tahran'da yaymak, Komünist parti üyesi olmak ve İran'ın bağımsızlığına karşı faaliyetlerde bulunmakla suçlandı.[1][12] 6 yıl 7 ay boyunca Kasri-Qacar hapishanesinde tek kişilik hücrede hapisde kaldı.[3] 1937 yılında hapisten serbest bırakıldıktan sonra Zencan şehrine sürgün edildi.[12][13]
Azerbaycan Millî Hükümeti döneminde
[değiştir | kaynağı değiştir]Cafer Kavian, 1941 yılında Sovyet ordusu İran'a girdikten sonra sürgünden serbest bırakılarak Tebriz'e geldi.[6][1][13] Tudeh Partisi'ne üye oldu ve Merkez Komitesi'ne seçildi. 1944 yılının ortalarında yeniden organize edilen Tudeh partisinin Tebriz şehir komitesine seçilen 17 kişiden biri oldu.[14][15]
1944 yılına kadar Tebriz'de çeşitli örgütlerde faaliyet gösterdi. "Anti-Faşist", "Halk Partisi" ve diğer örgütlerin kuruluşunda yer aldı. 14 Eylül 1945'te Tebriz'de gerçekleşen toplantıda, Azerbaycan Demokrat Partisi'nin kurulmasıyla ilgili Cafer Kavian'ın da aralarında bulunduğu 14 kişilik Organizasyon Komitesi oluşturuldu.[16] 20 Kasım 1945'te Tebriz'deki Erk Tiyatrosu'nda Azerbaycan Halk Kongresi çalışmalarına başladı.[17][18][19] Cafer Kavian da Azerbaycan Halk Kongresi'nde temsilci olarak yer aldı.[20] Ayrıca, Tebriz'deki fedailere liderlik eden kişilerden biri oldu ve şehrin şah ordularından temizlenmesine katıldı.[12][21]
27 Kasım - 2 Aralık 1945 tarihleri arasında, İran tarihinde ilk kez kadınların da katıldığı özgür seçimler gerçekleştirildi.[22][23][24] Seçimler sonucunda Cafer Kavian, Merend'den Azerbaycan Milli Meclisi'ne temsilci olarak seçildi.[25] Azerbaycan Millî Hükümeti'nin Milli Meclisi'nin ilk oturumu 12 Aralık'ta yapıldı.[26][27] Seçilen temsilcilerden 26'sı cephede oldukları için meclisin ilk oturumuna katılamadı. Onlardan biri de Cafer Kavian’dı.[28] Aynı gün, Kavian yeni kurulan hükümetin baş bakanı Mir Cafer Pişevari tarafından Halk Orduları Bakanı olarak atandı.[29][30][31] Kısa sürede organize edilen halk ordusuna farklı rütbelerde 300 subay toplandı.[2] 14 subaya albay, 9 subaya ise general rütbesi verildi. Toplam asker sayısı 18.000 kişiye ulaştı.[2] Birkaç askeri okul açıldı.[32] Cafer Kavian'a Azerbaycan Milli Hükümeti'nin kararıyla Tümgeneral rütbesi verildi.[33]
Azerbaycan Milli Hükümeti'nin Milli Meclisi, 20 Aralık 1945'te "Kızılbaş" Halk Ordularının oluşturulmasına dair yasayı kabul etti.[34][35] Milli Hükümet, yeni kurulan ordusuna, Şah İsmail Hatayi'nin kendi ordusuna verdiği adı, "Kızılbaş" ismini verdi. "Kızılbaş" Halk Ordularının Genelkurmay Karargâhı kuruldu.[34] Bu karargâha Cafer Kavian, Abdulgasim Azimi, Gulam Yahya, Mir Cafer Pişeveri, Mirza Rabi Kabiri, Mahmud Penahiyan, Navai, Möhsün Milaniyan ve Abdulrza Azer seçildi.[34][35]
1946 yılında millî-demokratik harekete katıldığı ve Milli Hükümet'in kurulmasında gösterdiği cesaret nedeniyle "21 Azer" madalyası ve "Settarhan" nişanı ile ödüllendirildi.[36][37][38]
5 Aralık 1946'da Miyane yönünde saldıran Şah ordusu, Gulam Yahya'nın liderlik ettiği fedailer tarafından durduruldu.[39][40] Azerbaycan'ın farklı bölgelerinden insanlar silahlanmak ve Şah ordusuna karşı mücadele etmek için Milli Hükümet'e başvurdu.[41] Bunun üzerine Mir Cafer Pişeveri'nin liderliğinde bir Savunma Komitesi kuruldu.[42][43] Komitenin ilk işi Tebriz'de sıkıyönetim ilan etmek ve "Babek" adlı gönüllü birlikler oluşturmaktı.[41][44][45] Gönüllü birliklere ilk etapta 600 kişi katıldı.[43][46] Daha sonra Pişeveri, yeniden askeri destek almak için Sovyetler Birliği'ne başvurdu.[41][47] Ancak bu isteği cevapsız kaldı.[48]
11 Aralık 1946'da, Azerbaycan Eyalet Encümeni, kan dökülmesini önlemek amacıyla Kızılbaş Halk Ordusu ve fedai kuvvetlerine, Şah ordusuna karşı direnmemeleri ve savaş alanlarını terk etmeleri emrini verdi.[49][50][51] O günden itibaren, İran ordusu büyük şehirlere girmeden önce, bu şehirlerde toprak ağalarının silahlı çeteleri ve sivil kıyafetli jandarmalar katliamlar yapmaya başladı.[52][53] Bu gruplar, Tahran Radyosu tarafından "İran vatanseverleri" olarak adlandırılıyordu.[53] Çetelerin temel amacı, demokratları ortadan kaldırmak ve Şah ordusunun şehirlere girişini sağlamaktı.[52][53] Tebriz ve Azerbaycan'ın diğer şehirleri yağmalanarak katliamlara maruz kaldı.[52][54] Azerbaycan Milli Hükümeti düştü.[55][56] 14 Aralık 1946'da, ABD ve Büyük Britanya tarafından desteklenen İran ordusu Tebriz'e girdi.[57][58] Bundan sonra da katliamlar ve yağmalar devam etti.[54][57] Binlerce insan tutuklandı ve sürgüne gönderildi.[59] Gerçekleşen katliamlarda ADF üyeleri, fedailer ve tanınmış şairlerden Ali Fitret, Sedi Yüzbendi, Cafer Kaşif ve Muhammedbağir Niknam öldürüldü.[60][61][62]
Azerbaycan Milli Hükümeti dağıldıktan sonra
[değiştir | kaynağı değiştir]Milli Hükümet dağıldıktan sonra Bakü'ye taşındı.[13][63] Mir Cefer Bağırov'un talimatıyla o ve diğer parti liderleri önce Mardakan'da yerleştirildi.[64] 1953 yılına kadar Bakü'de Azerbaycan Demokrat Partisi'nin faaliyetlerine katıldı. 1975 yılının Ocak ayında Bakü'de hayatını kaybetti.[65][66] Devlet tarafından Fahri Hiyaban’da defnedilmesi planlansa da, aile üyelerinin isteği üzerine Bakıhanov kasabasının mezarlığında toprağa verildi.[1]
Ailesi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Babası Muhammedali, Tebriz yakınlarında yer alan Sahlan köyündendir.[4] Annesi Ziver Hanım ise Merend çevresindeki Güllü köyündendir. Babası ve kardeşi İsrafil, Meşrutiyet Devriminin katılımcılarıydılar.[67] Hareket bastırıldıktan sonra babası tutuklandı ve hapishanede gördüğü işkenceler sonucu hayatını kaybetti.[4][67] Sehlanlı Muhammedali, Penahi Makulu'nun "Settarhan" romanında da tasvir edilmiştir.[2][4][68]
Cafer Kavian, Sekine Hanımla evlenmiştir.[5] Bu evlilikten 1927 yılında oğlu Kave, 1930 yılında kızı Puran, 1931 yılında kızı Melahat, 1937 yılında oğlu Marks, 1942 yılında kızı Maise ve 1947 yılında oğlu İsrafil Kavian dünyaya gelmiştir.
Hatırası
[değiştir | kaynağı değiştir]1947 yılında yönetmeni ve senaristi Esfir Şub olan "Arazın Öteki Tarafında" filmi çekilmiştir.[69] Film, 1945-1946 yıllarında var olan Azerbaycan Milli Hükümeti ve genel olarak hükümet kurulana kadar yaşanan süreçler hakkındadır.[70] Filmde Cafer Kavian da yer almıştır.[69]
Azerbaycan Milli Hükümetinin Kültür ve Eğitim Bakanı Muhammed Biriya, 1969 yılında Cafer Kavian'a 'Yadigar' adlı bir şiir ithaf etmiştir.[71][72]1975 yılında Azerbaycan Demokrat Partisi'nin basın organı olan "Azerbaycan" gazetesinde onun hakkında bir nekrolog yazılmıştır.[73]
Ekrem Selimzade ve Rzabala Nureliyev'in İslam Aliyev hakkında yazdıkları "Son Dövüş" kitabında Cafer Kavian'dan da bahsedilmektedir.[2][3]
2014 yılının 16 Mayıs'ında Cafer Kavian'ın arşivi, Settarhan madalyası, 21 Azer madalyası, kılıcı, askeri üniforması ve diğer kişisel eşyaları oğlu Marks Kavian tarafından Azerbaycan İstiklal Müzesi'ne verilmiştir.[74][75] Bu eserler, Azerbaycan İstiklal Müzesi'nin Güney Azerbaycan'a adanmış bölümünde sergilenmektedir.[76] 2015 yılının 3 Nisan'ında Azerbaycan İstiklal Müzesi'nde Cafer Kavian'ın 120. doğum yılına adanmış "İşıklanan yaddaş" adlı etkinlik ve sergi düzenlenmiştir.[77]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]Özel
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e f g h i Cənubi Azərbaycan milli hökumətinin müdafi ə naziri Cəfər Kavian haqqında bilmədiklərimiz (PDF) (Azerice). Bakı: Aydın yol qəzeti. 2015-07-10. ss. 4-5.
- ^ a b c d e Назирли, Шамистан (5 Haziran 2015). "Генерал Кавиан". Газета "Каспий" (Rusça). 17 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2024.
- ^ a b c d e f g h i j Nəzirli 1999, s. 259.
- ^ a b c d Nəzirli 1999, s. 258.
- ^ a b Fərzad 2006, s. 27.
- ^ a b c d e Atabaki 2000, s. 121.
- ^ "LAHUTI, Abu'l-Qasem". iranicaonline.org (İngilizce). 29 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2024.
- ^ Tağıyeva,Rəhimli,Bayramzadə 2000, s. 199.
- ^ a b Mədətli 2017, s. 253.
- ^ a b c d Sarıyeva, İradə (2023). İran rejimi ilə sonadək vuruşdu, həbslərdə yatdı - məşhur generalın Bakıda bitən ömür yolu... (PDF) (Azerice). Bakü: Bakı xəbər qəzeti. s. 11. 14 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 12 Aralık 2024.
- ^ Tağıyeva,Rəhimli,Bayramzadə 2000, s. 200.
- ^ a b c Nəzirli 1991, s. 109.
- ^ a b c İsmayıllı, Sevda (23 Aralık 2015). "21 Azərin görünməz üzü – general izi..." Özgür Avrupa Radyosu. 23 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2024.
- ^ Həsənli 2006, s. 48.
- ^ Çeşmazər 1986, s. 114.
- ^ Həsənli 1998, s. 229.
- ^ Atabaki 2000, s. 113.
- ^ Həsənli 1998, s. 269.
- ^ Həsənov 2004, s. 132.
- ^ "Təbrizdə keçirilmiş Xalq Konqresinə seçilmiş nümayəndələrin siyahısı". azerbaycan-ruznamesi.org. 30 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2025.
- ^ Rəhimli, Əkrəm (19 Eylül 2019). "Güney Azərbaycan milli hökuməti və onun fəaliyyəti - 13-cü yazı". Xalq Cəbhəsi qəzeti. 25 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2024.
- ^ Atabaki 2000, s. 114.
- ^ Şəmidə 1961, s. 139.
- ^ Həsənov 2004, s. 139.
- ^ Mərəndli 2017, s. 192.
- ^ Balayev 2018, s. 25.
- ^ İbrahimov 1948, s. 32.
- ^ Miyanalı, Əlirza; Ərdəbili, Lütfəli. "İnqilabi hərəkatımızın silahlı qüvvələri" (PDF). achiq.info. 28 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Aralık 2024.
- ^ Rəhimli 2003, s. 76.
- ^ Həsənli 2006, s. 167.
- ^ Bayramzadə, Səməd (2015). "21 Azər – 70" fotoalbom (şərhlərlə) (PDF). Bakı: “Araz” nəşriyyatı. s. 76. ISBN 978-9952-8285-3-5. 9 Mart 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2022.
- ^ Mərəndli 2017, s. 42.
- ^ Nəzirli 1999, s. 257.
- ^ a b c Qasımlı 2012, s. 49.
- ^ a b "Azərbaycan Demokrat Firqəsinin xalqa müraciətində nə deyilirdi?". Aznews.az (Azerice). 5 Eylül 2024. 7 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2024.
- ^ Tərtib edən və məsul redaktor: Səməd Bayramzadə (2015). "21 Azər – 70" fotoalbom (şərhlərlə) (PDF). Bakı: “Araz” nəşriyyatı. s. 106-107. ISBN 978-9952-8285-3-5. Archived from the original on 9 Mart 2022. Erişim tarihi: 10 Mart 2022.
- ^ Nəzirli 1999, s. 260.
- ^ "Генерал Джафар Мамедзаде | История - archive.zerkalo.az". archive.zerkalo.az. 23 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2024.
- ^ Rəhmanifər, Məhəmməd (4 Ocak 2015). "Güney Azərbaycanda Milli Hökumətin süqutundan sonra nələr yaşandı?". Apa.az (Azerice). 4 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2025.
- ^ Həsənli 2006, s. 437.
- ^ a b c Həsənli 2006, s. 438.
- ^ Rəhimli, Əkrəm (2010). Güney Azərbaycan: tarixi, siyasi və kulturoloji müstəvidə. / S.C.Pişəvəri gənclik illərində (PDF) (Azerice). Bakü: Azərnəşr. s. 83. 8 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Şubat 2025.
- ^ a b Hasanli 2006, s. 366.
- ^ Atabaki 2000, s. 172.
- ^ Sultanlı 2010, s. 83.
- ^ Rəhimli 2003, s. 143.
- ^ Rəhimli, Əkrəm (2016). Pişəvəri S.C. Məqalə və çıxışlarından seçmələr (Təbriz 1945-1946-cı illər) (Azerice). Bakü: Nurlar nəşriyyatı. s. 415.
- ^ Həsənli 2006, s. 441.
- ^ Rossow 1956, s. 30.
- ^ Rəhimli 2003, s. 149.
- ^ Hasanli 2006, s. 370.
- ^ a b c Hasanli 2006, s. 373.
- ^ a b c Balayev 2018, s. 36.
- ^ a b Duqlas, Vilyam (1951). Strange lands and friendly people (İngilizce). New York: Harper & Brothers Publishers. s. 45.
- ^ Lenczowski, George (1972). United States' Support for Iran's Independence and Integrity, 1945–1959 (İngilizce). 401. Annals of the American Academy of Political and Social Science. s. 49. doi:10.1177/000271627240100106. ISSN 0002-7162.
- ^ Həsənli 2006, s. 445.
- ^ a b Həsənli 2006, s. 448.
- ^ McEvoy, Joanne; O'Leary, Brendan (2013). Power Sharing in Deeply Divided Places. Filadelfiya: University of Pennsylvania Press. ss. 191. ISBN 9780812245011.
- ^ Hasanli 2006, s. 375.
- ^ Balayev 2018, s. 137.
- ^ Əmirov 2000, s. 51.
- ^ Əliqızı 2001, s. 24.
- ^ Balayev 2018, s. 48.
- ^ Həsənli 2006, s. 456.
- ^ Nəzirli 1999, s. 266.
- ^ Atabaki 2000, s. 125.
- ^ a b ., Feyziyyə (2015-07-10). Cənubi Azərbaycan milli hökumətinin müdafiə naziri Cəfər Kavian haqqında bilmədiklərimiz (PDF) (Azerice). Bakü: Aydın yol qəzeti. ss. 4-5.
- ^ "محمدعلی ساغالانی و جعفر کاویان از مبارزان و آزادیخواهان برجسته آذربایجانی قدرت ابوالحسنی سهلان". aznews.tv (Farsça). 23 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2024.
- ^ a b Sultanova, Sevda (27 Ocak 2018). "Cənubi Azərbaycandan bəhs edən 1947-ci il filmimiz". kulis.az (Azerice). 3 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2024.
- ^ Fərzad 2006, s. 72.
- ^ Nəzirli 1991, s. 111.
- ^ Nəzirli 1999, s. 268.
- ^ Nəzirli 1999, s. 267.
- ^ Zülfqarlı, Məhərrəm (2017). Tarixşünaslıq (1920-1991-ci illər) (PDF) (Azerice). Bakü. s. 205.
- ^ "İstiqlal Muzeyində "İşıqlanan yaddaş" adlı tədbir-sərgi". Azərbaycan Dövlət İnformasiya Agentliyi. 1 Nisan 2015. 3 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2024.
- ^ "Azərbaycan İstiqlal Muzeyində yeni eksponatlar". Mədəniyyət qəzeti. 11 Temmuz 2014. 28 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2024.
- ^ Hüseynov, Fariz (8 Nisan 2015). ""İşıqlanan yaddaş" - o taydakı tariximizdən". www.medeniyyet.az (Azerice). Erişim tarihi: 11 Aralık 2024.
Genel
[değiştir | kaynağı değiştir]- Atabaki, Touraj (2000). Azerbaijan: Ethnicity and the Struggle for Power in Iran (İngilizce). London: I.B.Tauris. s. 288. ISBN 9781860645549.
- Balayev, Xaqan (2018). Azərbaycanın sosial-siyasi həyatında cənublu mühacirlərin iştirakı (1947-1991) (Azerice). Bakü: Elm və təhsil nəşriyyatı. s. 198. ISBN 978-9952-37-091-1.
- Çeşmazər, Mirqasım (1986). Azərbaycan Demokrat Partiyasının yaranması və fəaliyyəti (PDF) (Azerice). Bakü: Elm nəşriyyatı. s. 121. Archived from the original on 2 Mayıs 2023. Erişim tarihi: 12 Aralık 2024.
- Əliqızı, Almaz (2001). Azadlıq və istiqlal poeziyası (PDF) (Azerice). Bakü: Bakı Dövlət Universiteti nəşriyyatı. s. 160. ISBN 9789952817607. 28 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Mart 2025.
- Əmirov, Sabir (2000). Cənubi Azərbaycan milli-demokratik ədəbiyyatı (1941-1990) (Azerice). Bakü: Elm nəşriyyatı. s. 257. ISBN 5806612600.
- Fərzad, Şahruh (2006). فرقه دموکرات آذربایجان از تخلیهی تبریز تا مرگ پیشهوری: خاطراتی از شهود عینی به انضمام اسناد منتشر نشده / Azərbaycan Demokrat Firqəsi Təbrizin boşaldılmasından Pişəvərinin ölümünə qədər: Şahidlərin xatirələri, o cümlədən dərc olunmamış sənədlər (Farsça). Tehran: اوحدی. s. 788. ISBN 9789648234404.
- Hasanli, Jamil (2006). At the Dawn of the Cold War: The Soviet-American Crisis over Iranian Azerbaijan, 1941–1946 (Azerice). Lanham: Rowman & Littlefield Publishers. s. 416. ISBN 978-0742540552.
- Həsənli, Cəmil (1998). Güney Azərbaycan:Tehran - Bakı - Moskva arasında (PDF) (Azerice). Bakü: Diplomat nəşriyyatı. s. 324. ISBN 5910170120. 4 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Aralık 2024.
- Həsənli, Cəmil (2006). СССР-Иран: Азербайджанский кризис и начало холодной войны: 1941-1946 гг (PDF) (Rusça). Moskova: Герои Отечества. s. 560. ISBN 5910170120. 21 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 12 Aralık 2024.
- Həsənov, Həsən (2004). Cənubi Azərbaycanda Milli Demokratik hərəkat (1941-1946-cı illər) (Azerice). Bakü: Elm nəşriyyatı. s. 204.
- İbrahimov, Mirzə (1948). O демократическом движении в Южном Азербайджане (Rusça). Bakü: Elm nəşriyyatı. s. 48.
- Qasımlı, Aydın (2012). Güney Azərbaycan Türkləri son 100 ildə (PDF) (Azerice). Bakü: Adiloğlu nəşriyyatı. s. 202. 21 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Aralık 2024.
- Mədətli, Eynulla (2017). Azərbaycan tarixi məsələləri İran tarixşünaslığında: XX əsrin əvvəlləri (Azerice). Bakü: Turxan NPB. s. 288. 27 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2024.
- Mərəndli, Barış (2017). "21 Azər" soyqırımı: 1946-1947-ci illərdə Cənubi Azərbaycanda kütləvi qırğınlar (Azerice). Bakü: Elm və təhsil nəşriyyatı. s. 376. ISBN 978-9952-8312-8-3. 7 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2024.
- Nəzirli, Şəmistan (1999). Arxivlərin sirri açılır (PDF) (Azerice). Bakü: Elm nəşriyyatı. s. 384. 25 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Aralık 2024.
- Nəzirli, Şəmistan (1991). Azərbaycan generalları (Azerice). Bakü: Gənclik nəşriyyatı. s. 208.
- Rəhimli, Əkrəm (2003). Güney Azərbaycan milli-demokratik hərəkat (1941-1946) (Azerice). Bakü: Meqa nəşriyyatı. s. 207. 17 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2024.
- Şəmidə, Əli (1961). İranda fəhlə və həmkarlar hərəkatı (1941-1946) (Azerice). Bakü: Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Nəşriyyatı. s. 181.
- Tağıyeva, Şövkət; Rəhimli, Əkrəm; Bayramzadə, Səməd (2000). Güney Azərbaycan (Azerice). Bakü: Orxan NPM. s. 517. 3 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2024.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Təbrizdəki Azərbaycan Milli Hökumətinin canlı şahidi danışır / Özgür Avrupa Radyosu
- 21 Azər hərəkatının əfsanəvi Generalı Cəfər Kavian haqqında / Azerbaycan Bağımsızlık Müzesi
Azerbaycan Milli Hükümeti Üyeleri |
|  | ||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Diğer yetkililer ve hareket katılımcıları | ||||||||||||||||||||||||||||
- 1895 doğumlular
- İran Azerisi siyasetçiler
- 1975'te ölenler
- Azerbaycan Demokratik Partisi siyasetçileri
- Tebriz doğumlular
- İran Meşrutiyet Devrimi'nde kişiler
- Azeri devrimciler
- Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi üyeleri
- Azeri generaller
- "Sattarhan" nişanı ile taltif edilenler
- "21 Azer" madalyası ile taltif edilenler
- Azerbaycan Millî Hükûmeti Millî Meclisi Milletvekilleri