Cavit Mehtaş
| Cavit Mehtaş | |
|---|---|
| Tebriz şehrinin valisi | |
| Görev süresi 13 Haziran 1946 - 12 Aralık 1946 | |
| Azerbaycan Milli Hükümeti Tarım Bakanı | |
| Görev süresi 12 Aralık 1945 - 13 Haziran 1946 | |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 1914 Tebriz |
| Partisi | Tudeh Partisi Azerbaycan Demokrat Fırkası |
| Bitirdiği okul | Tahran Üniversitesi |
| Mesleği | siyasetçi |
Cavit Mehtaş — Siyasetçi, Azerbaycan Milli Hükümeti döneminde Tarım Bakanı ve Tebriz şehrinin valisi. Azerbaycan Milli Hükümeti'nin dağılmasının ardından tutuklandı. Sonraki yaşamı hakkında bilgi yoktur.
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Cavit Mehtaş 1914 yılında Tebriz'de doğdu. 1933 yılında Tahran Üniversitesi'ne girdi. 1938 yılında üniversiteden mezun olduktan sonra Birinci Ostana'nın Veterinerlik İdaresi'nin başkanı oldu. Daha sonra ise Üçüncü Ostana'nın Tarım ve Hayvancılık İdaresi'ne başkan olarak atandı.[1]
Öncelikle Tudeh Partisi'ne, daha sonra ise Azerbaycan Demokrat Partisi'ne üye oldu.[2][3] 1945 yılının 20 Kasım'ında Tebriz Erk Tiyatrosu binasında Azerbaycan Halk Kongresi faaliyete geçti.[4][5][6] 21 Kasım'da kongre delegelerinden, seçimler bitip hükümet kuruluncaya kadar, kararların uygulanmasını sağlamak amacıyla Milli Heyet oluşturuldu.[7][8] Cavid Mehtaş da Milli Heyet'e seçilen 39 kişiden biri oldu.[9][10]
12 Aralık 1945'te Azerbaycan Milli Hükümeti kuruldu.[11] Cavid Mehtaş, kurulan hükümette Tarım Bakanı olarak atandı.[12][13][14] 15 Ocak 1946'da Azerbaycan Milli Hükümeti Anayasası'nı hazırlamak üzere 15 üyeli bir komisyon kuruldu.[15] Bu komisyona Cavid Mehtaş da dahil edildi.[16][17] Bakan olduğu dönemde Milli Meclis tarafından 1946 yılının 27 Şubat'ında devlet topraklarının köylüler arasında dağıtılmasıyla ilgili bir kararname kabul edildi.[18] Bu karara göre, Rıza Şah dönemi boyunca miras yoluyla alınan ya da gasp edilen topraklar, nehirler, ormanlar, yoksul köylülere bedelsiz olarak verildi.[18] Reform sonucunda yaklaşık 1 milyon köylüye toprak verildi.[19] Birçok vergi kaldırıldı.[19] 1946 yılında Tebriz'de tarım, hayvancılık, arıcılık, bağcılık ve ipekçilik üzerine eğitim veren bir teknik okul açıldı. Bu okula ilk yıl 250 öğrenci kabul edildi.[20]
1946 yılının 13 Haziran'ında İran ve Azerbaycan Milli Hükümeti arasında yapılan anlaşmaya göre Tebriz şehrinin valisi olarak atandı.[21]
5 Aralık 1946'da Miyane yönünde saldıran Şah ordusu, Gulam Yahya'nın liderlik ettiği fedailer tarafından durduruldu.[22][23] Azerbaycan'ın farklı bölgelerinden insanlar silahlanmak ve Şah ordusuna karşı mücadele etmek için Milli Hükümet'e başvurdu.[24] Bunun üzerine Mir Cafer Pişeveri'nin liderliğinde bir Savunma Komitesi kuruldu.[25][26] Komitenin ilk işi Tebriz'de sıkıyönetim ilan etmek ve "Babek" adlı gönüllü birlikler oluşturmaktı.[24][27][28] Gönüllü birliklere ilk etapta 600 kişi katıldı.[26][29] Daha sonra Pişeveri, yeniden askeri destek almak için Sovyetler Birliği'ne başvurdu.[24][30] Ancak bu isteği cevapsız kaldı.[31]
11 Aralık 1946'da, Azerbaycan Eyalet Encümeni, kan dökülmesini önlemek amacıyla Kızılbaş Halk Ordusu ve fedai kuvvetlerine, Şah ordusuna karşı direnmemeleri ve savaş alanlarını terk etmeleri emrini verdi.[32][33][34] O günden itibaren, İran ordusu büyük şehirlere girmeden önce, bu şehirlerde toprak ağalarının silahlı çeteleri ve sivil kıyafetli jandarmalar katliamlar yapmaya başladı.[35][36] Bu gruplar, Tahran Radyosu tarafından "İran vatanseverleri" olarak adlandırılıyordu.[36] Çetelerin temel amacı, demokratları ortadan kaldırmak ve Şah ordusunun şehirlere girişini sağlamaktı.[35][36] Tebriz ve Azerbaycan'ın diğer şehirleri yağmalanarak katliamlara maruz kaldı.[35][37] Azerbaycan Milli Hükümeti düştü.[38][39] 14 Aralık 1946'da, ABD ve Büyük Britanya tarafından desteklenen İran ordusu Tebriz'e girdi.[40][41] Bundan sonra da katliamlar ve yağmalar devam etti.[37][40] Binlerce insan tutuklandı ve sürgüne gönderildi.[42] Gerçekleşen katliamlarda ADF üyeleri, fedailer ve tanınmış şairlerden Ali Fitret, Sedi Yüzbendi, Cafer Kaşif ve Muhammedbağir Niknam öldürüldü.[43][44][45] Cavit Mehtaş, iki gün sonra Şah'ın birlikleri tarafından tutuklandı.[46][47] Sonraki yaşamı hakkında bilgi yoktur.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]Özel
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Həsənli 1998, s. 143.
- ^ "تاریخ شفاهی :: فرقة دموکرات آذربایجان از زبان ابراهیم ناصحی". www.oral-history.ir. 4 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2025.
- ^ Çeşmazər 1986, s. 114.
- ^ Atabaki 2000, s. 113.
- ^ Həsənli 1998, s. 269.
- ^ Pişəvəri 2005, s. 255.
- ^ Atabaki 2000, s. 114.
- ^ Həsənli 1998, s. 272.
- ^ Həsənli 1998, s. 273.
- ^ Çeşmazər 1986, s. 70.
- ^ İbrahimov 1948, s. 32.
- ^ Ağayeva 2004, s. 27.
- ^ Həsənov 2004, s. 146.
- ^ Çeşmazər 1986, s. 65.
- ^ Həsənli 2006, s. 223.
- ^ Pişəvəri 1946, s. 163.
- ^ Həsənli 2024, s. 59.
- ^ a b Həsənov 2004, s. 168.
- ^ a b Həsənov 2004, s. 169.
- ^ Həsənov 2004, s. 173.
- ^ Həsənli 2006, s. 386.
- ^ Rəhmanifər, Məhəmməd (4 Ocak 2015). "Güney Azərbaycanda Milli Hökumətin süqutundan sonra nələr yaşandı?". Apa.az (Azerice). 4 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2025.
- ^ Həsənli 2006, s. 437.
- ^ a b c Həsənli 2006, s. 438.
- ^ Rəhimli, Əkrəm (2010). Güney Azərbaycan: tarixi, siyasi və kulturoloji müstəvidə. / S.C.Pişəvəri gənclik illərində (PDF) (Azerice). Bakü: Azərnəşr. s. 83. 8 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Şubat 2025.
- ^ a b Hasanli 2006, s. 366.
- ^ Atabaki 2000, s. 172.
- ^ Sultanlı 2010, s. 83.
- ^ Rəhimli 2003, s. 143.
- ^ Rəhimli, Əkrəm (2016). Pişəvəri S.C. Məqalə və çıxışlarından seçmələr (Təbriz 1945-1946-cı illər) (Azerice). Bakü: Nurlar nəşriyyatı. s. 415.
- ^ Həsənli 2006, s. 441.
- ^ Rossow 1956, s. 30.
- ^ Rəhimli 2003, s. 149.
- ^ Hasanli 2006, s. 370.
- ^ a b c Hasanli 2006, s. 373.
- ^ a b c Balayev 2018, s. 36.
- ^ a b Duqlas, Vilyam (1951). Strange lands and friendly people (İngilizce). New York: Harper & Brothers Publishers. s. 45.
- ^ Lenczowski, George (1972). United States' Support for Iran's Independence and Integrity, 1945–1959 (İngilizce). 401. Annals of the American Academy of Political and Social Science. s. 49. doi:10.1177/000271627240100106. ISSN 0002-7162.
- ^ Həsənli 2006, s. 445.
- ^ a b Həsənli 2006, s. 448.
- ^ McEvoy, Joanne; O'Leary, Brendan (2013). Power Sharing in Deeply Divided Places. Filadelfiya: University of Pennsylvania Press. ss. 191. ISBN 9780812245011.
- ^ Hasanli 2006, s. 375.
- ^ Balayev 2018, s. 137.
- ^ Əmirov 2000, s. 51.
- ^ Əliqızı 2001, s. 24.
- ^ Fərzad 2006, s. 256.
- ^ Həsənli 2006, s. 449.
Genel
[değiştir | kaynağı değiştir]- Ağayeva, Gözəl (2004). Təbriz ədəbi mühiti (Azerice). Bakü: Nurlar NPM. s. 168. ISBN 9952403356.
- Atabaki, Touraj (2000). Azerbaijan: Ethnicity and the Struggle for Power in Iran (İngilizce). London: I.B.Tauris. s. 288. ISBN 9781860645549.
- Balayev, Xaqan (2018). Azərbaycanın sosial-siyasi həyatında cənublu mühacirlərin iştirakı (1947-1991) (Azerice). Bakü: Elm və təhsil nəşriyyatı. s. 198. ISBN 9789952370911.
- Çeşmazər, Mirqasım (1986). Azərbaycan Demokrat Partiyasının yaranması və fəaliyyəti (PDF) (Azerice). Bakü: Elm nəşriyyatı. s. 121. Archived from the original on 2 Mayıs 2023. Erişim tarihi: 21 Ocak 2025.
- Əliqızı, Almaz (2001). Azadlıq və istiqlal poeziyası (PDF) (Azerice). Bakü: Bakı Dövlət Universiteti nəşriyyatı. s. 160. ISBN 9789952817607. 28 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Mart 2025.
- Əmirov, Sabir (2000). Cənubi Azərbaycan milli-demokratik ədəbiyyatı (1941-1990) (Azerice). Bakü: Elm nəşriyyatı. s. 257. ISBN 5806612600.
- Fərzad, Şahruh (2006). فرقه دموکرات آذربایجان از تخلیهی تبریز تا مرگ پیشهوری: خاطراتی از شهود عینی به انضمام اسناد منتشر نشده / Azərbaycan Demokrat Firqəsi Təbrizin boşaldılmasından Pişəvərinin ölümünə qədər: Şahidlərin xatirələri, o cümlədən dərc olunmamış sənədlər (Farsça). Tehran: اوحدی. s. 788. ISBN 9789648234404.
- Hasanli, Jamil (2006). At the Dawn of the Cold War: The Soviet-American Crisis over Iranian Azerbaijan, 1941–1946 (Azerice). Lanham: Rowman & Littlefield Publishers. s. 416. ISBN 978-0742540552.
- Həsənov, Həsən (2004). Cənubi Azərbaycanda Milli Demokratik hərəkat (1941-1946-cı illər) (Azerice). Bakü: Elm nəşriyyatı. s. 204.
- Həsənli, Cəmil (1998). Güney Azərbaycan:Tehran - Bakı - Moskva arasında (PDF) (Azerice). Bakü: Diplomat nəşriyyatı. s. 324. 4 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Kasım 2024.
- Həsənli, Cəmil (2006). СССР-Иран: Азербайджанский кризис и начало холодной войны: 1941-1946 гг (PDF) (Rusça). Moskva: Герои Отечества. s. 560. ISBN 5910170120. 21 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Şubat 2025.
- Həsənli, Cəmil (2024). Təbriz - 1946-cı il: Milli Hökumətin zəfər və faciəsi (Azerice). Bakü: Qanun nəşriyyatı. s. 600.
- İbrahimov, Mirzə (1948). O демократическом движении в Южном Азербайджане (Rusça). Bakü: Elm nəşriyyatı. s. 48.
- Pişəvəri, Seyid Cəfər (1946). Azərbaycan xalqının milli azadlıq yolunda mübarizəsi tarixindən qızıl səhifələr (PDF) (Azerice). Tebriz: Elmiyyə Mətbəəsi. s. 163. 28 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Şubat 2025.
- Pişəvəri, Seyid Cəfər (2005). Xatirələr (1941-1945) (Azerice). Bakü: Azərbaycan Demokrat Firqəsinin nəşri. s. 394.
- Rəhimli, Əkrəm (2003). Güney Azərbaycan milli-demokratik hərəkat (1941-1946) (Azerice). Bakı: Meqa nəşriyyatı. s. 207. 17 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2024.
- Rossow, Robert (1956). "The Battle of Azerbaijan, 1946". Middle East Journal (İngilizce). X (1): 17-32. JSTOR 4322770. 4 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- Sultanlı, Vaqif (2010). Güney Azərbaycan tarixi siyasi və kulturoloji müstəvidə (məqalələr toplusu) (Azerice). Bakı: Azərnəşr. s. 172.
Azerbaycan Milli Hükümeti Üyeleri |
|  | ||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Diğer yetkililer ve hareket katılımcıları | ||||||||||||||||||||||||||||
