Eşik İyesi

Eşik İyesi – Türk halk inancında eşiğin koruyucu ruhu. Eşgik İyesi veya Esik İyesi olarak da söylenir. Eşanlamlı olarak Astana İyesi veya Bosağa (Busağa, Busava, Bosaha, Bosaka) İyesi ifadeleri de kullanılır. Moğollar Bohogo Ezen derler.

Özellikleri

İnanca göre, her eşiğin koruyucu bir ruhu vardır ve bu ruh eşikte yani kapının girişinde yatar. Bu ruh inanca göre, ineklerin yollarını kaybetmeden evlerini bulabilmesini sağlar, hayvanları korur. Eşikte oturuyor olmak veya eşikte konuşmak iyi görülmez bunun nedeni ruhun eşikte olması, beklemesidir. Eşiğin baht ve talih (kader) ile ilgisi olduğuna inanılır çünkü eşik iki farklı alemi simgeleyen esrarengiz bir sınır olarak görülür. Günümüz çağdaş beşeri bilimlerde kullanılan terimlerden bilinç eşiği ve duyum eşiği gibi kavramlar da bu sınır anlayışını ortaya koymaktadır. Açık-kapalı, içeri-dışarı, soğuk alan-sıcak alan ve aydınlık-karanlık gibi kavramların hepsi evin dış çevren farklılığının sonucudur. Bazen “Kara Çuha” adı da verilir. Astana Kazakistan’ın başkentidir ve bu sözcük de aynı zamanda başkent demektir.

Zengi Ata

Batı Sibirya inançlarında "Senge Baba" (Tatarca: Zänki Baba, "Zengi Ata") bir "Eşik İyesi"dir. Eşikte yaşar ve evin önündeki hayvanları korur. Tatarlar arasında da "Zengi Babay" inanışı yaygındır. "Zengi Baba"nın ruhuna tapınmak için özel törenler yapılır, bu törenlerin özel yemeği olan "avuz" (ağız) sütü hazırlanır. Törenlere bir molla veya hoca davet edilir. Bu kişi yeni doğmuş bebeklerin hayırlı olması için "Zengi Baba"ya dua eder. Orta Asya'daki Türk dervişliği hakkındaki eski kayıtlarda; "Zengi Baba"dan, Türkler arasında ün kazanmış Türkistan şeyhlerinden biri olarak bahsedilir.

Kara Çuha

Azerbaycan geleneksel inançlarına göre bir evliya olan "Kara Çuha", evin eşiğinde durur ama göze görünmez. Evin eşiğine varıldığında, "Kara Çuha"ya selam vermek gerekir. Bir diğer inanışagöre de eşiğin kendi sahibi vardır. Bu varlığın adı, "Astana Cini"dir.

Etimoloji

(Eş/Es/As) kökünden türemiştir. Kapı basamağı. Bir şeyin başlangıç yeri. Bir şeyin sınırı.