Fizik tedavi
Fizik tedavi veya fizyoterapi, yaralanma, hastalık, travma ya da yaşlılık gibi nedenlerle eksilme gösteren fonksiyonel hareketleri geri kazandırma amaçlı yapılan; elektrik akımı, sıcak ya da soğuk uygulaması, egzersizler ya da çeşitli uygulamalarla hastaların tedavisine verilen isimdir. Fizyoterapi, Tıp Fakültesinden sonra fiziksel tıp ve rehabilitasyon uzmanlık eğitimini almış olan hekimlerce (fiziatrist) tanısı konmuş çok geniş hastalık durumlarını kapsar. Uzman hekim tarafından tanısı konmuş ve planlanmış tedaviyi üniversitelerin Fizyoterapi ve Rehabilitasyon bölümü lisans programlarından veya fizyoterapi bölümü önlisans programlarından mezun sağlık çalışanları uygular.[1][2]
İlgili tedavi merkezlerinde hekim ve fizyoterapist birlikte çalışmaktadır. Tıp dilinde "optimum nöromüsküloskeletal fonksiyonu edinme veya geri kazanmayı amaçlayan tedavi" olarak açıklanan fizyoterapinin uygulanması bazen uzun yıllar sürebilir.
Fizyoterapide amaç, bireylerin yaşamsal faktörleri sağlıklı olarak yerine getirebilmesini sağlamaktır. Fizyoterapi, fiziksel uygulamanın dışında duygusallık ve sosyal ilişkiler gibi unsurları da kapsar. Tedavi uygulaması öncesinde birtakım laboratuvar bulguları ile muayeneye başvurulur. Fizyoterapi için özel bakım merkezleri -geriatri, nörolojik, fitness merkezleri ve spor eğitim tesisleri gibi alanlar- bulunmaktadır.
Genel bakış
[değiştir | kaynağı değiştir]Fizik tedavi, bir kişinin hareket kabiliyetini ve günlük yaşam aktivitelerini gerçekleştirme yeteneğini sınırlayan hastalıkları veya yaralanmaları ele alır. Fizik tedavi uzmanları, bir bireyin geçmişini ve fiziksel muayenesini kullanarak teşhis koyar, bir yönetim planı oluşturur ve gerektiğinde röntgen, BT taraması veya MR bulguları gibi laboratuvar ve görüntüleme çalışmalarının sonuçlarını dahil eder. Ayrıca, fizik tedavi uzmanları, yaygın kas-iskelet sistemi, sinir ve pulmoner durumları teşhis etmek ve yönetmek için ultrasonografi kullanabilir.[3][4][5] Elektrodiagnostik testler (örneğin, elektromiyogramlar ve sinir iletim hızı testleri) de kullanılabilir.[6]
Fizik tedavi yönetimi genellikle spesifik egzersizlerin reçetelenmesini veya bu egzersizlerde yardımı, manuel terapi ve manipülasyonu, çekiş gibi mekanik cihazları, eğitimi, ısı, soğuk, elektrik, ses dalgaları, radyasyon gibi elektro-fiziksel modaliteleri, yardımcı cihazları, protezleri, ortezleri ve diğer müdahaleleri içerir. Ayrıca, fizik tedavi uzmanları, hareket kabiliyetinin kaybını önlemek için, daha sağlıklı ve aktif yaşam tarzlarına yönelik fitness ve wellness programları geliştirerek bireylerle çalışırlar. Bu, yaşlanma, yaralanma, hastalık veya çevresel faktörler tarafından tehdit edilen hareket ve fonksiyon durumlarında tedavi sağlamayı içerir. Fonksiyonel hareket, sağlıklı olmanın merkezinde yer alır.
Fizik tedavi, kas-iskelet sistemi, ortopedi, kardiyopulmoner, nöroloji, endokrinoloji, spor hekimliği, geriatri, pediatri, kadın sağlığı, yara bakımı ve elektromiyografi gibi birçok uzmanlık alanına sahip profesyonel bir kariyerdir. Özellikle nörolojik rehabilitasyon, hızla gelişen bir alandır. Fizik tedavi uzmanları, özel fizik tedavi klinikleri, ayakta tedavi merkezleri veya ofisler, sağlık ve wellness klinikleri, rehabilitasyon hastane tesisleri, yetenekli bakım tesisleri, özel evler, eğitim ve araştırma merkezleri, okullar, hospisler, endüstriyel işyerleri, fitness merkezleri ve spor eğitim tesisleri gibi birçok ortamda hizmet verirler.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Fizyoterapinin geçmişi Hipokrat zamanına kadar gitmektedir. Hastalar o zamanlarda da masaj, manuel terapi yöntemleri ya da hidroterapiyle, yani suyun tedavi edici özellikleri kullanılarak tedavi edilmeye çalışılıyordu.
Ancak profesyonel manada ilk fizyoterapi çalışmaları 17. yüzyılın başında Avrupa'da gerçekleşmiştir. İsveç'te 1813 yılında kurulan Royal Central Institute of Gymnastics (RCIG), fizyoterapinin de yapıldığı bilinen ilk kurumdur. Bu merkezde masaj, manipulasyon ve egzersiz yapılıyordu. İsveç, fizyoterapistlerine resmi sicillerini 1887'de İsveç Sağlık ve Sosyal Yardımlaşma Ulusal Heyeti aracılığıyla vermeye başladı.
1894'te İngiltere'de dört hemşire tarafından kuruldu [7]. 1913'te Yeni Zelanda'da Otago Üniversitesi'nde Fizyoterapi Okulu açıldı. 1921'de Amerika'da Mary McMillan tarafından ilk Fizyoterapi Derneği kuruldu. Günümüzdeki adı American Physical Therapy Association'dır (APTA).
1961'de Hacettepe Üniversitesi'nde Prof. Dr. İhsan Doğramacı tarafından Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Yüksekokulu'nun açılmasıyla fizyoterapistlik mesleğinin Türkiye'de temelleri atılmıştır. Yüksekokul, Cumhurbaşkanlığı'nın resmi gazetede yayımlanan 09.01.2019 tarih ve 576 sayılı kararı ile ülkenin ilk Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Fakültesi olarak yapılandırılmıştır.[8]
Önceleri masaj, traksiyon ve egzersizden ibaret olan fizyoterapi teknikleri gün geçtikçe çoğalmıştır.
Yöntemler
[değiştir | kaynağı değiştir]Sağlık profesyonelleri tedavi edilecek bölgede istedikleri etkiyi meydana getirmek için bazı terapötik (tedavi edici) ajanlardan faydalanırlar. Her hastalığın farklı bir prognozu ve patolojisi olduğundan sağlık çalışanı bilgi ve beceresini kullanarak tedavi için en uygun ajanı seçer ve uygular. Bu ajanların dokularda kan akımını artırmaktan, post-sinaptik inhibisyon ile ağrının blokajına kadar birçok fizyolojik etkisi vardır.
Yüzeyel ve derin sıcaklık ajanları: Hot-pack, parafin, kızılötesi (infrared), fluidoterapi, kısa dalga diatermi, uzun dalga diatermi, mikro dalga diatermi, ultrasound.
Soğuk ajanlar: Cold-pack, cryoterapi.
Hidroterapi yöntemleri: Daldırma banyoları, zıt banyolar, girdap banyoları (whirlpool), kelebek banyosu (hubbard tank), zıt duşlar, hidromasaj, su altı traksiyon banyosu, galvanik banyo, balneoterapi.
Elektroterapi ajanları: Galvanik akım, faradik akım, diadinamik akımlar, TENS (transcutan electrical nerve stimulation), interferansiyel akımlar, BEMER (biyo elektro manyetik enerji regülasyonu).
Manipulatif tedavi yöntemleri: Klasik masaj, konnektif doku masajı, lenf-ödem drenajı, mobilizasyon ve manipulasyon teknikleri.
Uzmanlık alanları
[değiştir | kaynağı değiştir]- Bakınız: Fizyoterapist uzmanlık branşları
Fizik tedavi bilgi birikimi geniştir ve bu nedenle fizyoterapistler belirli bir klinik alanda uzmanlaşabilirler. Pek çok farklı fizik tedavi türü olsa da, Amerikan Fizik Tedavi Uzmanlıkları Kurulu on güncel uzmanlık sertifikasını listelemektedir. Bir uzmanlık alanında çalışan çoğu Fizyoterapist, akredite bir ihtisas programı gibi ileri eğitimlerden geçmiş olur. Ancak bireyler, ilgili uzmanlık kurulu tarafından belirlenen gereksinimlere ek olarak, kendi uzmanlık nüfuslarında 2.000 saatlik odaklanmış uygulama sonrasında uzmanlık sınavlarına girebilmektedirler.
- Kardiyovasküler ve pulmoner
- Klinik elektrofizyoloji
- Geriatri
- Yara tedavisi
- Nöroloji
- Ortopedi
- Pediatri
- Sporcu sağlığı
- Kadın sağlığı
- Onkoloji
- Kas hastalıkları
- Nöroşirurji
- Obstetrik-ürojinekolojik fizyoterapi
- Ortez-protez ve biyomekanik
- Romatizmal hastalıklar
- Dermatoloji
- Yutma bozuklukları
Fizyoterapist-hasta işbirliği ilişkisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Beyin hasarı, kas-iskelet sistemi rahatsızlıkları, kalp rahatsızlıkları veya birden fazla patolojiye sahip olan kişiler, hasta ve terapist arasında pozitif bir işbirliğinden fayda görürler. Sonuçlar arasında günlük yaşam aktivitelerini gerçekleştirme becerisi, ağrı yönetimi, belirli fiziksel fonksiyon görevlerini tamamlama, depresyon, fiziksel sağlığın genel değerlendirmesi, tedaviye uyum ve tedavi memnuniyeti bulunur.[9]
Araştırmalar, hasta-terapist etkileşimlerini etkileyebilecek dört temayı incelemiştir: kişilerarası ve iletişim becerileri, pratik beceriler, bireyselleştirilmiş hasta odaklı bakım ve örgütsel ve çevresel faktörler. Fizyoterapistlerin, hastalarıyla çeşitli seviyelerde etkili bir şekilde iletişim kurabilmeleri gerekir. Hastaların sağlık okuryazarlığı seviyeleri farklılık gösterdiği için, fizyoterapistler hastanın rahatsızlıklarını ve planlanan tedaviyi tartışırken bunu dikkate almalıdır. Araştırmalar, hastanın sağlık okuryazarlığına göre uyarlanmış iletişim araçları kullanmanın, uygulayıcılarıyla ve klinik bakımlarıyla olan etkileşimi geliştirdiğini göstermiştir. Ayrıca, hastalar ortak karar almanın olumlu bir ilişki doğuracağını bildirmiştir. Hastalara durumları hakkında eğitim verme becerisi ve mesleki uzmanlık, hasta bakımında değerli faktörler olarak görülmektedir. Hastalar, bir klinisyenin problemleri hakkında net ve basit açıklamalar sunabilme yeteneğini önemserler. Dahası, hastalar fizyoterapistlerin hastayı etkili bir şekilde iyileştiren mükemmel teknik becerilere sahip olmasını da değerli bulurlar.[10]
Çevresel faktörler, konum, kullanılan ekipman ve otopark gibi unsurlar, hastalar için fizyoterapi klinik karşılaşmasından daha az önemlidir.
Mevcut anlayışa göre, hasta-terapist etkileşimlerine katkıda bulunan en önemli faktörler şunlardır: fizyoterapistin hastayla yeterli miktarda zaman geçirmesi, güçlü dinleme ve iletişim becerilerine sahip olması, hastaya saygıyla davranması, tedavinin net açıklamalarını sağlaması ve hastanın tedavi kararlarına dahil olmasına izin vermesi.[11]
Etkinlik
[değiştir | kaynağı değiştir]Fizik tedavinin, birden fazla kas-iskelet sistemi rahatsızlığında hem ağrı hem de fonksiyon açısından sonuçları iyileştirmek için etkili olduğu bulunmuştur. Fizyoterapsit tarafından yapılan omurga manipülasyonu, bel ağrısı için sonuçları iyileştirmek için güvenli bir seçenektir. Birçok çalışma, özellikle boyun ve median sinire odaklanan manuel terapi teknikleriyle birlikte germe egzersizlerinin, karpal tünel sendromu.[12][13] için ameliyata eşdeğer veya hatta tercih edilebilir olabileceğini öne sürmüştür. Omurga manipülasyonu ve terapötik masaj boyun ağrısı için etkili müdahalelerken, elektroakupunktur, strain-counterstrain, rahatlama masajı, ısı tedavisi ve ultrason tedavisi o kadar etkili değildir ve bu nedenle önerilmez.
Araştırmalar ayrıca fizik tedavinin diğer rahatsızlıkları olan hastalar için de etkili olduğunu göstermektedir. Fizyoterapi tedavisi, yaşam kalitesini iyileştirebilir, kardiyopulmoner zindeliği ve inspiratuar basıncı artırabilir ve ayrıca astımı olan kişilerde semptomları ve ilaç kullanımını azaltabilir. Fizik tedavi bazen yoğun bakım ünitesindeki hastalara da uygulanır, çünkü erken mobilizasyon, yoğun bakım ünitesinde ve hastanede kalış süresini azaltmaya ve uzun vadeli fonksiyonel yeteneği iyileştirmeye yardımcı olabilir. Mekanik ventilasyon alan, entübe edilmiş yetişkin yoğun bakım hastaları için erken, ilerleyici mobilizasyon güvenli ve etkilidir.
Psikolojik olarak bilgilendirilmiş fizik tedavi (PIPT), bir fizik tedavi uzmanının hastaları tedavi ettiği, multidisipliner bir bakım ekibinin diğer üyelerinin ise ağrı yönetimi ve yaşam kalitesi için preoperatif planlamaya yardımcı olduğu bu tedavi türü, özellikle omurga, kalça veya diz ameliyatı öncesi ve sonrasında hasta sonuçlarını iyileştirmeye yardımcı olur.[14]
Telerehabilitasyon
[değiştir | kaynağı değiştir]Telerehabilitasyon, fizik tedaviye olan artan talebe yanıt olarak gelişen bir fizik tedavi biçimidir. Telerehabilitasyon, klinisyen ve hasta arasında canlı veya önceden kaydedilmiş oturumlar yoluyla gerçekleşen çevrimiçi iletişimdir ve geleneksel yüz yüze bakım ile karşılaştırıldığında karışık eleştiriler almıştır. Telerehabilitasyon'un faydaları, uzak bölgelerde erişilebilirliğin artırılması, maliyet etkinliği ve yatağa bağımlı, evden çıkamayan veya fiziksel engelli kişiler için sağladığı kolaylığı içerir. Telerehabilitasyon ile ilgili bazı hususlar arasında, yüz yüze terapiden daha fazla etkinlik ve uyum kanıtının sınırlı olması, lisans ve ödeme politikası sorunları ve gizliliğin tehlikeye girmesi yer alır. İnme, multipl skleroz ve bel ağrısı gibi daha ciddi rahatsızlıkları olan hastalarda Telerehabilitasyon'un etkinliğine ilişkin araştırmalar tartışmalıdır.[15]
COVID-19 salgını sırasında, özellikle yaşlı veya kronik hastalığı olan hastaların yüz yüze randevulara güvenli bir şekilde katılma imkanı azalınca Telerehabilitasyon ihtiyacı ön plana çıktı. Telerehabilitasyon, derslere katılamayan bireylerdeki düşüşü önlemek için proaktif bir adım olarak kabul edildi. Risk altındaki gruplarda fiziksel düşüşle mücadele etmek veya bunu sonradan geri almak zordur. Telerehabilitasyon'daki en büyük maliyetin platform lisansı veya geliştirilmesi olduğu bulunmuştur. Telerehabilitasyon, fizik tedavi uzmanına olan ihtiyacı ortadan kaldırmaz; çünkü uzmanlar programı yine de denetlemelidir.[16][17][18]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "What is a Physiatrist". www.aapmr.org (İngilizce). 8 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2025-10-06.
- ^ "Mevzuat Bilgi Sistemi". www.mevzuat.gov.tr. 3 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2025-10-25.
- ^ "DxProcImagPhysTherPractice FINAL%281%29" (PDF). orthopt.org. 5 Mart 2024 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2025.
- ^ Vieira, Rui; Segura‐Grau, Elena; Magalhães, Juliana; dos Santos, Joseph; Patrão, Luís (September 2020). "Lung ultrasound as a tool to guide respiratory physiotherapy". Journal of Clinical Ultrasound. 48 (7). ss. 431-434. doi:10.1002/jcu.22860.
- ^ "Musculoskeletal Ultrasound Certification – RMSK". 18 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2024.
- ^ American Physical Therapy Association Section on Clinical Electrophysiology and Wound Management. "Curriculum Content Guidelines for Electrophysiologic Evaluation" (PDF). Educational Guidelines. American Physical Therapy Association. 4 Eylül 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2008.
- ^ "CSP History". 26 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 14 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Ocak 2020.
- ^ Hall AM, Ferreira PH, Maher CG, Latimer J, Ferreira ML (August 2010). "The influence of the therapist-patient relationship on treatment outcome in physical rehabilitation: a systematic review". Physical Therapy. 90 (8). ss. 1099-110. doi:10.2522/ptj.20090245
. PMID 20576715.
- ^ O'Keeffe M, Cullinane P, Hurley J, Leahy I, Bunzli S, O'Sullivan PB, O'Sullivan K (May 2016). "What Influences Patient-Therapist Interactions in Musculoskeletal Physical Therapy? Qualitative Systematic Review and Meta-Synthesis". Physical Therapy. 96 (5). ss. 609-22. doi:10.2522/ptj.20150240 . PMID 26427530.
- ^ Beattie PF, Pinto MB, Nelson MK, Nelson R (June 2002). "Patient satisfaction with outpatient physical therapy: instrument validation". Physical Therapy. 82 (6). ss. 557-65. doi:10.1093/ptj/82.6.557 . PMID 12036397.
- ^ "Carpal Tunnel Syndrome: Physical Therapy or Surgery?". The Journal of Orthopaedic and Sports Physical Therapy. 47 (3). March 2017. s. 162. doi:10.2519/jospt.2017.0503 . PMID 28245744.
- ^ Fernández-de-Las Peñas C, Ortega-Santiago R, de la Llave-Rincón AI, Martínez-Perez A, Fahandezh-Saddi Díaz H, Martínez-Martín J, ve diğerleri. (November 2015). "Manual Physical Therapy Versus Surgery for Carpal Tunnel Syndrome: A Randomized Parallel-Group Trial". The Journal of Pain. 16 (11). ss. 1087-94. doi:10.1016/j.jpain.2015.07.012 . PMID 26281946.
- ^ Coronado RA, Patel AM, McKernan LC, Wegener ST, Archer KR (2019). "Preoperative and postoperative psychologically informed physical therapy: A systematic review of randomized trials among patients with degenerative spine, hip, and knee conditions". Journal of Applied Biobehavioral Research. 24 (1). ss. e12159. doi:10.1111/jabr.12159. ISSN 1751-9861.
- ^ Khan F, Amatya B, Kesselring J, Galea M (April 2015). "Telerehabilitation for persons with multiple sclerosis". The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2015 (4). ss. CD010508. doi:10.1002/14651858.CD010508.pub2. PMC 7211044 . PMID 25854331.
- ^ Middleton A, Simpson KN, Bettger JP, Bowden MG (August 2020). "COVID-19 Pandemic and Beyond: Considerations and Costs of Telehealth Exercise Programs for Older Adults With Functional Impairments Living at Home-Lessons Learned From a Pilot Case Study". Physical Therapy. 100 (8). ss. 1278-1288. doi:10.1093/ptj/pzaa089. PMC 7239185 . PMID 32372072.
- ^ Quinn L, Macpherson C, Long K, Shah H (September 2020). "Promoting Physical Activity via Telehealth in People With Parkinson Disease: The Path Forward After the COVID-19 Pandemic?". Physical Therapy. 100 (10). ss. 1730-1736. doi:10.1093/ptj/pzaa128. PMC 7454884 . PMID 32734298.
- ^ Lai FH, Yan EW, Yu KK, Tsui WS, Chan DT, Yee BK (November 2020). "The Protective Impact of Telemedicine on Persons With Dementia and Their Caregivers During the COVID-19 Pandemic". The American Journal of Geriatric Psychiatry. 28 (11). ss. 1175-1184. doi:10.1016/j.jagp.2020.07.019. PMC 7413846 . PMID 32873496.
