Tıbbi terminoloji
Tıbbi terminoloji, tüm bileşenleri, süreçleri, onu etkileyen koşullar ve üzerinde uygulanan prosedürler dahil olmak üzere insan vücudunu tam olarak tanımlamak için kullanılan bir dildir. Tıbbi terminoloji tıp alanında kullanılır.
Tıbbi terminoloji oldukça düzenli bir morfolojiye sahiptir, aynı ön ekler ve son ekler farklı köklere anlam katmak için kullanılır.[1] Bir terimin kökü genellikle bir organ, doku veya durumu ifade eder. Örneğin, hipertansiyon olarak bilinen hastalıkta "hiper-" ön eki "yüksek" veya "aşırı" anlamına gelir ve "tansiyon" kök kelimesi basıncı ifade eder, bu nedenle "hipertansiyon" kelimesi anormal derecede yüksek kan basıncını ifade eder.[2] Kökler, ön ekler ve son ekler genellikle Grekçe veya Latinceden türetilmiştir ve genellikle İngilizce[3] ve Türkçe varyantlarından oldukça farklıdır. Bu düzenli morfoloji, makul sayıda morfem öğrenildikten sonra, bu morfemlerden bir araya getirilen çok kesin terimlerin anlaşılmasının kolaylaştığı anlamına gelir. Tıp dilinin çoğu anatomik terminolojidir ve vücudun çeşitli bölümlerinin isimleriyle ilgilidir.
Tartışma
[değiştir | kaynağı değiştir]Bir kelime kökünü oluştururken ya da anlarken, terimlerin ve kaynak dilin temel bir kavrayışına ihtiyaç vardır. Kelimelerin kökeni üzerine yapılan çalışmalara etimoloji denir. Örneğin, böbreklerin bir durumunu belirtmek için bir kelime oluşturulacaksa, iki ana kök vardır - biri Grekçeden (νεφρός nephr(os)) ve diğeri Latinceden (ren(es)). Renal yetmezlik böbreklerin bir durumu olabilir ve nefrit de böbreklerin bir durumu veya iltihabıdır. Son ek -it iltihap anlamına gelir ve kelimenin tamamı böbreğin iltihaplanması anlamını taşır. Bu terimleri kullanmaya devam etmek için, örnek amacıyla başka kombinasyonlar da sunulacaktır: Supra-renal terimi, "yukarıda" anlamına gelen supra- ön eki ile böbrek anlamına gelen kelime kökünün birleşiminden oluşur ve kelimenin tamamı "böbreklerin üzerinde yer alan" anlamına gelir. "Nefrolog" kelimesi böbrek kökü ile -olog son ekinin birleşiminden oluşmakta ve "böbrekleri inceleyen kişi" anlamına gelmektedir.
Çoğulların oluşturulması genellikle kaynak dildeki uygun çoğul biçiminin oluşturulma kuralları kullanılarak yapılmalıdır. Grekçe ve Latince, kelime kökünün çoğul halini oluştururken uygulanacak farklı kurallara sahiptir. Genellikle bu tür ayrıntılar bir tıp sözlüğü kullanılarak bulunabilir.
Morfoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Tıbbi terminolojide genellikle Latince ve Grekçedeki ön ekler ve son ekler kullanılarak oluşturulan kelimeler kullanılır. Tıpta bu sözcüklerin anlamları ve etimolojileri köken dilleri tarafından belirlenir. Başta Grekçe olmak üzere Latincede de ön ekler ve son ekler düşürülebilir -o-'ya sahiptir. Tıbbi kökler genellikle dile göre birlikte kullanılır: Grekçe ön ekler Grekçe son eklerle ve Latince ön ekler Latince son eklerle kullanılır. Teknik olarak melez kelimeler oluşturmak kabul edilebilir olsa da farklı dil köklerinin karıştırılmaması şiddetle tercih edilir. Dil köklerini karıştıran iyi kabul görmüş tıbbi kelimelere örnek olarak neonatoloji ve kuadripleji verilebilir.
Ön ekler normalde bir kelime köküne eklenmek için daha fazla değişiklik gerektirmez, çünkü ön ek normalde bir sesli harfle biter, ancak bazı durumlarda hafifçe asimile olabilirler ve bir in- im- veya syn- sym- olarak değişebilir.
Son ekler, koşul, hastalık süreci veya prosedür gibi anlamlar eklemek için bir kelime kökünün sonuna eklenir.
Tıbbi terminoloji oluşturma sürecinde belirli dil kuralları geçerlidir. Bu kurallar dilbilim adı verilen dil mekaniğinin bir parçasıdır. Kelime kökü, bir son ek uygulanırken kelimenin sesine yumuşatıcı bir eylem eklemek için terimi takip eden bir sesli harf içerecek şekilde geliştirilir. Sonuç, birleştirme formu olarak adlandırılan bir sesli harf eklenmiş (kelime kökü + sesli harf) yeni bir terimin oluşumudur. İngilizcede, birleştirme formunun oluşumunda kullanılan en yaygın sesli harf, kelime köküne eklenen -o- harfidir. Örneğin, mide ve bağırsaklarda bir iltihaplanma varsa, bu gastro- ve enter- artı -it, gastroenterit olarak yazılır.
Son ekler ya (1) birleştirme formuna ihtiyaç duyan ya da (2) sesli harfle başladıkları için birleştirme formuna ihtiyaç duymayan olarak sınıflandırılır.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Introduction to Medical Terminology - AAPC". www.aapc.com (İngilizce). 23 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2022.
- ^ Betts, J Gordon; Desaix, Peter; Johnson, Eddie; Johnson, Jody E; Korol, Oksana; Kruse, Dean; Poe, Brandon; Wise, James; Womble, Mark D; Young, Kelly A (26 Şubat 2016). Anatomy & Physiology. 1.6. Anatomical Terminology: OpenStax CNX. ISBN 978-1-93-816813-0. ID: 14fb4ad7-39a1-4eee-ab6e-3ef2482e3e22@8.24. 16 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2023.
- ^ Betts, J Gordon; Desaix, Peter; Johnson, Eddie; Johnson, Jody E; Korol, Oksana; Kruse, Dean; Poe, Brandon; Wise, James; Womble, Mark D; Young, Kelly A (3 Ekim 2013). Anatomy & Physiology. 1.6. Anatomical Terminology: OpenStax CNX. ISBN 978-1-93-816813-0. ID: 14fb4ad7-39a1-4eee-ab6e-3ef2482e3e22@6.11. 9 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2013.
