Güneri Bey
| Güneri Bey السيد جونيري | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Fahreddin Bey | |||||
| 3. Karamanoğulları Hükümdarı | |||||
| Hüküm süresi | 1278 - 19 Nisan 1300 | ||||
| Önce gelen | I. Mehmed | ||||
| Sonra gelen | Bedreddin Mahmud Bey | ||||
| Doğum | y. 1248 Ermenek, Karaman, Anadolu Selçuklu Devleti | ||||
| Ölüm | 19 Nisan 1300[1] (52 yaşında) Karaman, Karamanoğulları Beyliği | ||||
| Defin | Nisan 1300 | ||||
| |||||
| Hanedan | Karamanoğlu Hanedanı | ||||
| Babası | Karaman Bey | ||||
| Annesi | II. Gıyâseddin Keyhüsrev'in kızı[1] (?) | ||||
| Dini | Sünni İslam | ||||
Güneri Bey veya Fahreddin Güneri Bey (d. 1248, Ermenek - ö. 19 Nisan 1300, Karaman), Karamanoğulları Beyliği'nin üçüncü hükümdarıdır. Devletin kurucusu Karaman Bey'in oğludur. 1278 yılından 1300 yılındaki ölümüne kadar 22 yıl boyunca hüküm sürmüştür. Kilikya Ermeni Krallığı toprağı olan Tarsus'u kuşatmıştır. Babası ve ağabeyi gibi Anadolu Selçuklu Devleti'nin taht kavgalarına karışmış, Feramurz ve III. Gıyâseddin Keyhüsrev'in iki oğlunu desteklemiştir. Selçuklu ve Moğol kuvvetleriyle sık sık savaşmıştır.[2]
İlk yılları ve beyliğin başına geçmesi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Güneri Bey'in babası Karamanoğulları Beyliği ve Hanedanı'nın kurucusu Karaman Bey, annesinin ismi ise bilinmemektedir. Yaklaşık 1248 yılında Ermenek'te doğmuştur. Aldığı eğitimler ve nasıl yetiştiği bilinmemektedir. Babası, beyliğini 1255 veya 1256 yılında kurmuş; gerçekleştirdiği fetihlerle sınırlarını genişletmiş ve kısa sürede bölgede önemli bir güç hâline gelmiştir.
Karaman Bey, 1263 yılında Kilikya Ermeni Krallığı'na karşı giriştiği savaşta aldığı yaralar sonucu kısa bir süre sonra hayatını kaybetmiştir. Bu olayın ardından Sultan IV. Rükneddin Kılıç Arslan, Karaman Bey'in oğullarını tutuklatarak Konya'da bulunan Gevele Kalesi'ne hapsettirmiştir. Rükneddin Kılıç Arslan'ın, 1266 yılında Moğollar tarafından idam edilmesinin ardından, Muînüddin Süleyman Pervâne devlet yönetimini ele geçirmiştir. Bu gelişme üzerine Güneri Bey ve kardeşleri serbest bırakılmış, ancak en küçük kardeşleri Ali Bey, rehin olarak Kayseri’de tutulmaya devam etmiştir.
Serbest kalmalarının ardından ağabeyi I. Mehmed Bey beyliğin başına geçmiş ve 1278 yılına kadar hüküm sürmüştür. Bu tarihte, az sayıda adamıyla Kurbağahisarı mevkiinde ilerlerken Moğol-Selçuklu birliğinin baskınına uğramış; kardeşleri Zekeriya Bey ve Tanu Bey ile amcasının iki oğluyla birlikte öldürülmüştür. Bunun üzerine Güneri Bey beyliğin başına geçerek hükümdar olmuştur.[3]
Kendisine dinin övüncü ya da dinin gururu anlamına gelen "Fahreddin" unvanı verilmiştir. Anadolu Selçuklu Devleti ile bir antlaşma yapmış ve bu antlaşma süresince, yaklaşık üç yıl boyunca, herhangi bir askerî harekette bulunmayarak sessizliğini korumuştur. Ancak 1281 yılından itibaren seferlerine başlamıştır.[4]
Memlükler ile ilişkisi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Güneri Bey de kendisinden önceki Karamanlılar gibi Memlüklerle ittifak halindeydi. Öyle ki Memlük Sultanı Berke Han, Şam bölgesinin kontrolünü sağlamak amacıyla Karamanoğulları ile irtibat kurmuştu. Nisan 1279 tarihinde Dımaşk'a gelen Berke Han, el-Mahdum komutasındaki bir orduyu Sis'e; 9000 atlı ve 4000 yayadan oluşan bir birliği ise Emir Beysarı komutasında Fırat Nehri kıyısındaki Rumkale'ye gönderdi. Memlük ordusu Rumkale'ye karşı ordugâhını kurduğunda Güneri Bey, Berke Han'a Türkmen Eugaya'yı elçi olarak göndermiş ve Kendisini Suriye'ye geçirmek için bir ordu göndermesini talep etmiştir.[5]
Bu isteği haber alan Berke Han, Kilikya Ermeni Kralı II. Leon'a haber göndererek Memlük askerlerine geçiş izni vermesini istedi. Talep kabul edilince Emir Beysarı, emrindeki orduyla Ermeni topraklarından geçerek Kayseri'ye yakın bir yerden Güneri Bey'i aldı ve Rumkale'ye geri döndü. Rumkale'nin ele geçirilmesi sırasında Karamanlılar, Memlük ordusuna destek vermekten geri kalmamışlardı. Anadolu'nun güney sınırındaki karışıklıklar nedeniyle İlhanlı ve Memlük askerleri sık sık karşı karşıya gelmiş, bu durumlarda da Karamanoğulları Memlüklere destek vermiştir.[6]
Anadolu Selçuklu Devleti'ndeki taht kavgaları ve rolü
[değiştir | kaynağı değiştir]Feramurz'u Selçuklu Sultanı ilan etmesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Türkiye Selçuklu Sultanı II. İzzeddin Keykâvus'un oğullarından Gıyâseddin II. Mesud, Rükneddin Kılıç Arslan ve Rükneddin Keyümers Kastamonu bölgesinde bulunurken, diğer oğlu Feramurz ise Karamanoğulları topraklarına gitmiştir. Güneri Bey, bu şehzadelerden Feramurz'u desteklemiş, onu alıp Karaman'a götürmüş; Türkiye Selçuklu Sultanı olarak tanımış ve adına hutbe okutmuştur. Daha sonra Güneri Bey, Feramurz'u da yanına alarak ordusuyla beraber Niğde üzerine yürümüştür. Bu esnada III. Gıyâseddin Keyhüsrev'in emriyle burada toplanmış olan Selçuklu kuvvetleri bulunmaktaydı. Kuvvetlerin başında ise; Muînüddin Süleyman Pervane'nin oğlu İzzeddin, Sahip Ata Fahreddin Ali'nin torunu ve Saadeddin Çelebi bulunuyordu. Nihayet iki ordu Niğde'de karşı karşıya geldi ve yapılan savaşta Karamanlılar ile Feramurz yenilgiye uğradı; orduları dağıldı. Feramurz ise önce Kilikya Ermeni Krallığına, ardından Bizans İmparatorluğuna sığındı.[7]
Eşrefoğulları Beyliği ile anlaşan Güneri Bey, sık sık Konya'ya akınlar düzenledi. Eşrefoğlu Süleyman Bey de Beyşehir'den Akşehir'e kadar uzanan bölgede ağır tahribata yol açtı. Sultan III. Gıyâseddin Keyhüsrev, yanında Şehzade Kongurtay ve Emir Akbuğa komutasındaki Moğol kuvvetleriyle birlikte Konya üzerine yürüdü. Bu çatışmada pek çok Türkmen hayatını kaybetti. Güneri'nin önderliğindeki Türkmenler ise Ermenek'in dağlık bölgelerine çekildiler. Moğol kuvvetleri ise Karamanoğlu topraklarına girerek Ermenek ile Mut yörelerini talan ettiler ve yakıp yıktılar. İlhanlı Hanı Ahmed Teküder'den haber gelmesi üzerine Kongurtay, Karamanlılar kuşatmasını kaldırarak Kayseri'ye gitti.[8]
III. Gıyâseddin Keyhüsrev'in oğullarını tahta çıkarması
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu sırada Selçuklu tahtında değişiklikler oldu. İlhanlı Devleti III. Gıyâseddin Keyhusrev'in yerine II. Gıyâseddin Mesud'u tahta çıkardı. Ahmed Teküder'in onayıyla III. Gıyâseddin Keyhüsrev, Erzurum'da idam edildi. 31 Ekim 1284 tarihinde İlhanlı tahtında da bir değişiklik meydana geldi. Argun Han, Ahmed Teküder'i devirerek tahtı ele geçirdi. Anadolu'nun yönetimi için Hülâgû ile Geyhatu'yu görevlendirdi. Öte yandan, Ahmet Teküder; III. Gıyâseddin Keyhüsrev'in annesinin, iki torununun da saltanatta hak iddia ettiklerini belirtmesi üzerine, Selçuklu ülkesini ikiye ayırarak paylaştırdı.[9]
III. Gıyâseddin Keyhüsrev'in annesi, iki küçük torunuyla birlikte Kayseri'ye geldiğinde, yöneticilerin tutumlarından kendilerine karşı bir tavır sergilendiğini fark etti. Konya'ya ulaştığında eşi IV. Kılıç Arslan'ın rikâpdârı olan Şüca Eynesi'yi Güneri Bey ile Eşrefoğlu Süleyman Bey'e gönderdi. Her ikisinede emirlik teklif edildi. Bunun üzerine Güneri Bey beylerbeyi, Eşrefoğlu Süleyman Bey ise saltanat naibi olarak görevlendirildi. Bu gelişmelerin ardından Türkmenler yeniden Konya önlerine geldiler. Şehrin ileri gelenleri başlangıçta Konya'nın savunulmasına karar verdilerse de, daha sonra bu düşüncelerinden vazgeçtiler. Gıyâseddin Keyhüsrev'in geride bıraktığı iki küçük Selçuklu şehzadesi, 14 Mayıs 1285 tarihinde görkemli bir törenle tahta çıkarıldı. Bu iki çocuk kısa bir süre sonra öldürülmüşlerdir. Güneri Bey'in Selçuklu beylerbeyliği de böylece sona ermiştir.[10]
Kilikya Ermeni Krallığı'nın topraklarına akın etmesi
[değiştir | kaynağı değiştir]II. Mesud'un Selçuklu tahtına ikinci kez geçmesinden sonra, Güneri Bey 1286 yılında bu kez yönünü Kilikya Ermeni Krallığı'nın toprağı olan Tarsus'a çevirmiş; şehrin üzerine yürüyerek kuşatmıştır. Kralın tüm müdahalelerine rağmen şehir tahrip edilince Kral II. Leon, İlhanlı Hanı Argun Han'dan yardım istemiştir. Argun Han, kendisini ziyarete gelen Selçuklu Sultanı II. Mesud ile Sahip Ata Fahreddin Ali'yi, Moğol askerleriyle birlikte Karamanoğulları'nın üzerine gönderdi. Ancak Güneri Bey'in dağlık bölgelere çekilmesi üzerine sevk edilen kuvvetler yalnızca Karaman şehrini yağmalamakla yetinmişlerdir. Ancak kısa bir süre sonra Güneri şehri geri almıştır.
Fahreddin Güneri'nin müttefiklerinden Eşrefoğlu beyi Seyfeddin Süleyman Bey de bu esnada Germiyan vilayetine saldırıda bulundu. Başlangıçta bazı başarılar elde edilse de Ilgın hakimi Balaban, Eşrefoğulları Beyliğini mağlup etti. Bunun üzerine Süleyman Bey ve Güneri Bey, II. Mesud ile barış yapmak istediler. Ancak bir hileye başvurulmasından endişe eden Selçuklu ümerası, Konya şehri dışında muhafızlar tarafından korunan bir çadır kurdurdu. Sultan Gıyâseddin Mesud burada tahtına oturarak ikisini kabul etti. Karamanoğlu ve Eşrefoğlu, Temmuz 1288 tarihinde Sultanın huzurunda özür dilediler. Böylece yaklaşık üç yıl sürecek bir barış dönemi başlamış oldu.[11]
Anadolu Selçuklu Devleti, Karamanoğulları Beyliği ile barış içindeyken Germiyan taraflarında tekrar ayaklanmalar başladı. Mücadeleyi kazanarak isyancıları ortadan kaldıran Sultan Gıyâseddin Mesud batı sınırlarında huzuru tesis etmek amacıyla önemli bir adım attı. Sinop'ta bulunan kardeşi Rükneddin Keyümers'i yanına çağırdı ve Eşrefoğlu Beyi'nin kızı Gülcemal Hatun'u kardeşiyle evlenmesi için istedi. Evlilik konusunu görüşmek üzere Beyşehir'e giden Keyümers, Sultan Mesud'a karşı koz olarak kullanılmak istenen Eşrefoğlu Süleyman tarafından hapsedildi. Güneri Bey, Süleyman Bey'e elçi göndererek Selçuklu şehzadesinin hapsedilmesinin yanlış olduğunu ve bunun karışıklık çıkarabileceğini bildirdi. Güneri Bey'in arabuluculuğu sayesinde Keyümers serbest bırakılarak Konya'ya gönderildi.[12] Bu olaydan sonra Güneri Bey, Haziran 1290'da ikinci kez Sultan Mesud'un huzuruna çıktı.
Geyhatu Han ile mücadelesi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Güneri Bey o sıralar şehzade olan Geyhatu'nun Aralık 1290'da Konya'ya gelişinde ona bağlılığını bildirdi. Yine aynı ay içerisindeki Kurban Bayramı'nda küçük oğlunu Geyhatu Han'a göndererek saygılarını iletmiştir. Geyhatu ise Güneri'nin oğluna iyi davranmış ve hediyelerle geri göndermiştir.[13]
1291 senesinde Geyhatu Han, Sultan Mesud ve Müstevfi Nasıreddin Konya'dan ayrıldılar. Başkentten ayrılmaları şehir içinde ve dışında büyük karışıklıklara neden olmuştur. Halktan bazı kişiler Konya sokaklarını işgal etti ve Rükneddin Keyümers'in karıştığı bir suikast sonucu Konya Valisi Bahaeddin Kutluca öldürüldü. Karamanlılar ise bu olanları fırsat bilerek ayaklandı. Bu sefer uzun zamandır aralarında görüş ayrılığı olan Eşrefoğulları Beyliği'ne saldırdılar. Karamanlılar, Beyşehir'i ele geçirip Seyfeddin Süleyman Bey'i de esir almışlardır. Süleyman Bey'in oğlu Güneri Bey'i geri püskürttü ancak Süleyman Bey bir müddet daha esir kaldı. Halil Bahadır önderliğinde Germiyanoğulları da Temmuz ayında Konya'ya saldırdılar ve şehri 3 gün yağmaladılar. Kayseri'de olan II. Mesud, Suriye sınırındaki Türkmen olayları ile uğraştığından Konya'nın yardımına gelemedi.
Böylece yaklaşık üç yıl devam eden barış dönemi biterek Karamanoğulları ile Selçuklular tekrardan çatışmaya başladılar. Selçuklu ümerasından oluşan bir ordu Larende çevresini yağmaladı. Çıkan çatışmada Karamanoğullarının tarafında olan Seyfeddin Türkeri öldürülmüştür. Bu duruma epey sinirlenen Güneri Bey ise Konya'yı kuşattı. Çaresiz kalan Selçuklu Sultanı da İlhanlı hanı Geyhatu Han'dan yardım istemiştir. Öfkeye kapılan Geyhatu Han Kasım 1291'de kalabalık bir Moğol ordusu hazırlayıp Anadolu'ya geldi. Ordusunu ikiye ayırarak bir kolunu Akşehir üzerine gönderdi. Diğer kolun başında ise kendisi olduğu hâlde Güneri Bey'in üzerine yürüdü. Moğol ordusunun ilk kurbanı Ereğli oldu ve dini kimlik yapılmaksızın katliamlar yapıldı. Ardından katliam Larende'de devam etti.[3]
Moğol komutanı Tek Timur, Güneri Bey'i ve askerlerini sarp dağlarda takip etti. Ele geçirdiklerini sağ bırakmadı. Geyhatu Han, “Asla acımayın, öldürün!” emriyle Karaman topraklarından ayrılarak Eşrefoğulları topraklarına girdi. Binlerce kişiyi öldürüp binlercesini esir ettiler. Denizli ve Menteşeoğulları'nın bulunduğu bölgeler de bu katliam ve zulümden paylarını aldı. On sekiz gün süren yağmalama ve katliamlar büyük bir tahribata yol açtı; ancak Türkmenler yok edilemedi. Geyhatu, seferini tamamladıktan sonra Konya üzerinden Kayseri'ye döndü.[14]
1292'de Geyhatu'nun bölgeden ayrılmasını fırsat bilen Güneri Bey yeniden toparlanarak harekete geçti. İki kez Konya üzerine akın düzenledi. Konya civarındaki aşiretlerin mallarını ve hayvanlarını yağmalayıp beraberinde götürdü. Ancak bu karşılıklı mücadele sırasında, Güneri Bey'in akrabalarından iki kişi hayatını kaybetti. Aynı yıl Kıbrıs Kralı II. Henri, deniz yoluyla gelerek Alaiye Kalesi'ni ele geçirdi. Fakat Güneri'nin kardeşi Mahmud Bey, Alaiye'yi haçlılardan geri aldı.
Baltu ve Sülemiş'in isyanlarına destek vermesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Karamanlılar kendi topraklarında asayişi sağlarken, Selçuklu ve İlhanlı ülkelerinde taht kavgaları yaşanıyordu. II. Gıyâseddin Mesud'un kardeşleri Rükneddin Keyümers ve Rükneddin Kılıç Arslan aynı anda ayaklandılar. Moğolların yardımıyla II. Gıyaseddin Mesud, Rükneddin Kılıç Arslan'ı bertaraf ederken, Rükneddin Keyümers'i affederek Konya'ya gönderdi. Ancak Keyümers tekrar başkaldırınca Baltu Noyan onu ele geçirmiştir. İlhanlı Devleti'nde Baydu, Geyhatu'yu tahtından indirerek tahta geçti. Ancak tahtta uzun süre kalamadı. Argun Han'ın oğlu ve Horasan Valisi Gazan Han onu öldürüp tahtı ele geçirdi. Anadolu'da ise Gazan Han'a karşı önce Moğol komutanı Toğaçar Noyan, ardından da onu bertaraf eden Baltu Noyan ayaklandı. Güneri Bey, Baltu Noyan'ın isyan hareketine destek verdi. Ancak Baltu Noyan, Gazan Han tarafından gönderilen Emir Kutlugşah ve Sülemiş Noyan'ın emrindeki Moğol kuvvetlerine yenilerek kaçmak zorunda kaldı.
Baltu Noyan, Karamanlılar ile yaptığı anlaşmaya güvenerek önce Eşrefoğulları'na, sonra Karaman ülkesine geçti. Ancak beklediği desteği bulamayınca, Sülemiş'in üzerine gelmesiyle Kilikya Ermeni Kralı'na sığındı. Ermeniler onu İlhanlılara teslim etti ve Baltu Noyan başı kesilerek öldürüldü. Sonucunda Anadolu'da bulunan bir Moğol noyanı daha eksilmiş oldu. Baltu Noyan'ın isyanın yer alan II. Mesud, Gazan Han tarafından tahttan indirilmiş ve sürgüne gönderilmiştir. Ekim 1298'de ise III. Alâeddin Keykubad tahta çıkarılmıştır.[15]
Baltu Noyan'dan sonra Anadolu'da Sülemiş Noyan da isyan çıkarmıştır. Kendisine müttefik arayışına girmiş ve Karamanoğullarına kendisine destek olmaları için mektup yazmıştır. Moğollara karşı mücadele eden Güneri Bey, Moğolları kendi içlerinde zayıf düşürmek amacıyla 10 bin süvariyle Sülemiş Noyan'ın yanında yer alacağını bildirdi. Sülemiş Noyan, Karamanlılar aracılığıyla Memlüklerle de irtibata geçti. Onlardan da 20 bin kişilik askeri destek almıştır.
Sülemiş Noyan'ın isyanı üzerine gönderilen Moğol ordusu son derece güçlüydü ve gerçekleşen mücadeleyi kaybeden Sülemiş Noyan, Memlükler'e sığınmak zorunda kaldı. Bu yenilginin nedenleri arasında, Memlük kuvvetlerinin çatışma bölgesine geç ulaşması, Sülemiş Noyan'ın yanındaki bazı Moğol birliklerinin İlhanlı ordusuna katılması ve durumun lehlerine olmadığını fark eden Karamanoğulları'nın çatışma alanından geri çekilmesi önemli rol oynamıştır. Güneri Bey, böylece ikinci kez bir Moğol noyanının isyan hareketine destek vermiş, ancak gelişen koşullar karşısında geri adım atarak sürecin dışında kalmayı tercih etmiştir. Bu tutum, Anadolu'daki Moğol nüfuzunu zayıflatmaya yönelik olarak Karamanlılar tarafından uygulanan bir taktikti. [16]
Son yılları ve ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]Sülemiş Noyan'ın Anadolu'da başlattığı isyanın bastırılmasından yalnızca altı ay sonra Güneri Bey vefat etmiştir. Güneri Bey'in ölüm tarihi hicrî 28 Receb 699, milâdî ise 19 Nisan 1300 tarihine denk gelmektedir.[16]
Ölüm tarihinde yaklaşık 52 yaşında olduğu tahmin edilmektedir. Ölüm nedeni ve mezarının yeri günümüze kadar tespit edilememiştir. Güneri Bey'in ardından beyliğin başına kardeşi Mahmud Bey geçmiştir. Bu dönemde Anadolu Selçuklu Devleti yıkılmıştır.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b https://www.academia.edu/123773199/Karamanoglu_Guneri_Bey_in_Hayat%C4%B1_ve_Faaliyetleri
- ^ Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1988). Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- ^ a b "Karamanoğulları TDV". Faruk Sümer. 5 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2025.
- ^ Prof. Yaşar Yüce-Prof. Ali Sevim: Türkiye tarihi Cilt I, AKDTYKTTK Yayınları, İstanbul, 1991 p 243-244 Karaman governor's page (in Turkish) Archived 2012-11-22 at the Wayback Machine"
- ^ Baybars El-Mansuri. et-Tuhfetu'l-Mulukiyye fi'd-Devleti't-Turkiyye. s. 78.
- ^ Abu'l Farac. Abu'l Farac Tarihi Cilt: II. ss. 603-604.
- ^ Turan, Osman (2021). Selçuklular Zamanında Türkiye. Ötüken Neşriyat Yayınları.
- ^ Ersan, Mehmet (2010). Türkiye Selçuklu Devleti’nin dağılışı.
- ^ "Mesud II TDV". Muharrem Kesik. 3 Haziran 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2025.
- ^ "Anadolu Selçukluları TDV". Faruk Sümer. 20 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2025.
- ^ Cahen, Claude (2025). Osmanlılardan Önce Anadolu. Alfa Yayınları.
- ^ "II. Gıyâseddin Mesud'un Hamidoğulları ve Eşrefoğulları ile İlişkileri". Burak Çelik. 2023.
- ^ Yazıcızade Ali. Anonim Selçukname.
- ^ Ali Sevim ve Erdoğan Merçil (1995). Selçuklu Devletleri Tarihi, Siyaset, Teşkilat ve Kültür. s. 488-489.
- ^ "İlhanlı Devleti'nde Baydu Ve Baltu Noyan İsyanları Ve Bu İsyanların Anadolu Türk Tarihine Etkileri". Cem Tüysüz.
- ^ a b "Karamanoglu Güneri Bey'in Hayatı ve Faaliyetleri". Melek Göksu Erdeğer.