Gideros, Cide
| Gideros | |
|---|---|
 | |
 Cide | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Kastamonu |
| İlçe | Cide |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| İdare | |
| • Yönetici | Muhtar[1] İhtiyar heyeti[1] |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
Resmî site [1] | |
Gideros, Karadeniz Bölgesi'nde, Kastamonu ilinin Cide ilçesi sınırları içerisinde yer almakta ve Cide ilçesi ile Bartın iline bağlı olan Kurucaşile ilçesi arasındaki karayolu üzerinde bulunan, antik Pamfilya bölgesine ait bir yerleşim ve doğal sit alanıdır. Koyun denize açıldığı ağız ancak büyükçe iki tekne genişliğindedir. Eskiden korsanların saklanma yeri olduğu söylenir.
Cide yönünden ve Kurucaşile yönünden gelinerek iki ayrı koldan sahile ulaşılabilir. Sandal ile Osmanlı hamamı ve boğaz görülebilir. Küçük plajında denize girilebilir.
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Gideros isminin nereden geldiği kesin değildir. Kökeninin Latince veya Yunanca olduğu düşünülmekle beraber,[2] Bilge Umar'ın önerisine göre Luvicedir.[3] İsim, Strabon’un verdiği bilgilere göre Phrixus’un oğlu Kytoros’tan gelmektedir.[4]
Eustathius, Kytoros isminin Kytorieus, Kytorites ve Kytorios şeklinde evrildiğinden, kendi zamanında ise Kydoron olarak anıldığına dikkat çeker.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Arkeolojik yüzey araştırmaları
[değiştir | kaynağı değiştir]Cide’de 2009-2011 yılları arasında Leiden ve Glasgow Üniversiteleri tarafından “Cide Archeological Project” adı altında yüzey araştırmaları yapılmıştır.
Bu yüzey araştırmasının açıklanmış sonuçlarından anlaşıldığı kadarıyla, Gideros'ta bulunan Çadır İni ve Ballıcı İni mağaralarında Orta Kalkolitik'e ait çanak çömlek parçaları; Gideros Mağarası 1 olarak adlandırılan mağarada Bizans dönemine ait çanak çömlek ve mabet kalıntıları; Gideros Kalesi etrafında bir kısmı yıkılmış yapılar ve surlar ile Bizans dönemine ait çanak çömlek; Gideros Köyünde Roma-Bizans dönemine ait duvar kalıntıları; Filyos Mağarasında Erken Tunç Çağına ait çanak çömlek keşfedilmiştir.[5] Ayrıca Demir Çağı ve Helenistik Devre ait yapı ve kalıntılar da keşfedilmiştir.[6]
Roma öncesi
[değiştir | kaynağı değiştir]İlyada Destanında Kytoros kentinde Truva Savaşı esnasında Enetlerin yaşadığı ve bu halkın savaşa katıldığı anlatılır. Bölge, içinde sayıldığı Paflagonya bölgesiyle paralel olarak MÖ. 7. yüzyılda Kimmer istilasına uğrar. Daha sonra sırasıyla Lidya, Pers, İskender ve Pontus İmparatorluklarına bağlı hale gelir.[7]
Roma-Bizans devri
[değiştir | kaynağı değiştir]Bölge, MÖ. yaklaşık 60'larda Roma hakimiyeti altına girdi. Kytoros'un bazı antikçağ kaynaklarında Sinope'ye bağlı olduğundan, Helen ya da Miken kolonisi kolonisi olduğu anlatılır. Ayrıca "polis" olduğundan da bahsedilir.[8]
Cytorus
[değiştir | kaynağı değiştir]Grekçe: Κύτωρος | |||||||||||||||
  Gideros, Cide Türkiye haritasındaki konumu. | |||||||||||||||
| Diğer adı | Gideros | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Konum | Kalafat, Cide, Kastamonu, Türkiye | ||||||||||||||
| Bölge | Paflagonya | ||||||||||||||
| Koordinatlar | 41°51′34″N 32°51′29″E / 41.85942°K 32.85803°D | ||||||||||||||
| Tür | Yerleşim yeri | ||||||||||||||
| Sit ayrıntıları | |||||||||||||||
Gideros 
 | |||||||||||||||
Cytorus (Grekçe: Κύτωρος, Kytoros;[9] ayrıca Cytorum, Κύτωρον, Kytoron ve Κύτωρις[10]), Küçük Asya'nın Karadeniz kıyısında yer alan bir Yunan şehriydi.[10] Homeros'un da andığı Cytorus, günümüzde Gideros adıyla varlığını sürdürmektedir. Bu isim hem Karadeniz'de bir koyu hem de Kastamonu'nun Cide ilçesine bağlı Kalafat köyünün bir mahallesini ifade eder.
Gideros, Cide kasabasının 12 km batısında ve Kurucaşile'nin 15 km doğusunda yer alır.[11] Hatta Cide isminin kökeninin de Cytorus olabileceği düşünülmektedir.[12]
Mitolojik Köken ve Tarihî Kaynaklar
[değiştir | kaynağı değiştir]Efsaneye göre, Ephorus[13] ve Bizanslı Stefanos'a[14] göre şehrin kurucusu, Phrixus'un oğlu Cytiorus'tur. Homeros, İlyada'nın 2. Kitabı'nda Troya savaş düzenini anlatırken Cytorus ve Sesamon'u (bugünkü Amasra) Parthenius Nehri (günümüzde Bartın Çayı) çevresindeki Paflagonya yerleşimleri arasında sayar.[15] Strabon ise Amastris (Amasra) şehrinin Cytorus, Sesamon ve iki diğer yerleşimin birleşmesiyle kurulduğunu yazar. Ayrıca Cytorus'un Sinope'nin (Sinop) bir ticaret merkezi olduğunu ve şimşir ağacı kaynağı olarak ünlü olduğunu belirtir. Strabon, şehrin adını Phrixus'un oğlu ve bir Argonot olan Cytorus'tan aldığını aktarır.[16]
Edebiyat ve Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Rodoslu Apollonius, Argonautika'da Argo gemisinin yolculuğunu anlatırken Cytorus'tan ve çevresindeki yerlerden bahseder. Ancak Strabon'un aksine, Cytorus'u Phrixus'un oğlu olarak anmaz. Apollonius, Cytorus'un bugünkü Gideros Koyu'nun bulunduğu bölgede, Bartın Çayı ile Sinop arasında yer aldığını ima eder.[17]
Apollonius, Cytorus için "ağaçlıklı" sıfatını kullanarak Strabon'un andığı şimşir ağaçlarına gönderme yapar. Romalı şair Catullus, Carmina'sında "Şimşirlerle kaplı Cytorus" diye seslenirken, Vergilius ise Georgica'de "Şimşirli Cytorus'un dalgalı tepelerini görmek isterdim" der.[18] Homeros yorumcusu Selanikli Eustathius, "Cytorus'a şimşir taşımak" deyimini "Newcastle'a kömür taşımak" anlamında bir gereksizlik örneği olarak aktarır.[19]
Etimoloji ve Halk Bilimi
[değiştir | kaynağı değiştir]Strabon'un köken açıklamasına rağmen, araştırmacı Bilge Umar, Cytorus isminin Luwi dilinde "Büyük Duvar" anlamına geldiğini öne sürer.[12]
Gideros adına dair bir halk etimolojisi de mevcuttur. Rivayete göre, Romalı gemiler bir fırtınadan kaçıp Gideros Koyu'na sığınmak ister. Köylüler gemidekilere "Kalacak mısınız?" diye sorunca, denizciler "Kalamazsak, gideros" (Eğer kalamazsak, gideriz) yanıtını verir. Romalıların kalmayacağını anlayan köylüler, sevinçle koya Gideros adını verir.[20]
Türkler tarafından fethi
[değiştir | kaynağı değiştir]Gideros Kalesi, 1284 yılının Eylül-Ekim Aylarında Çobanoğulları Beyi Muzaffereddin Yavlak Arslan tarafından fethedilmiş olup, bu fethi anlatan fetihname İran Milli Kütüphanesinde bulunmaktadır.[21] Bu fetihnamenin bir kopyası ise 2019 yılında Cide'ye getirilmiştir.[22]
Fetihnameye göre Gideros Kalesi fitne ve fesat mekanı olup bu kalenin fethine karar kılınmıştı ve nihayet 683 senesinin Recep Ayının 4. gününde harekete geçilmişti.[23] Yavlak Arslan'ın ordusu 4.000 civarında idi. Diğer yandan Gideros Kalesi önünde Trabzon İmparatorluğu ve Bizans birlikleri gelmiş bulunmaktaydı. Yavlak Arslan'ın kuvvetleri ile Bizans ve Trabzon İmparatorluğu birlikleri kale önünde savaşmış ve birlikler yenilerek kaleye çekilmek zorunda kalmışlardı.
Neticede 24 Eylül - 3 Ekim 1284 tarihlerinde kale hisarlarına yapılan direkt saldırılar sonucunda kale düştü ve fetih gerçekleşti.[24]
Osmanlı
[değiştir | kaynağı değiştir]Candaroğulları Beyliği'nin Osmanlı İmparatorluğu'na katılmasıyla birlikte Cide ve onun içerisinde bulunan Gideros, Osmanlı idari sistemine dahil oldu. Gideros'un öne çıkan özelliği, kereste nakli ve gemi yapımı amacıyla kullanılmasıydı.[25]
Türkiye Cumhuriyeti
[değiştir | kaynağı değiştir]Gideros, Cumhuriyetin ilanından sonra da Cide'deki Kalafat köyünün sınırlarında kalmış, Kalafat köyü ise daha sonra referandumla mahalleye çevrilmiştir.[26] Gideros, turizm bakımından yıldan yıla gelişmekte olan bir bölgedir.[27]
Mitolojide Gideros
[değiştir | kaynağı değiştir]Gideros'un ismi ve kuruluşu Yunan mitoslarından Altın Post Efsanesi ile bağlantılıdır. Strabon’un verdiği bilgilere göre kent altın postlu koçu kaçıran Phrixus’un oğlu Kytoros tarafından kurulmuş olup ismini de kendisinden almaktadır.[28]
Eustathius, kenti şimşir ağaçlarıyla özdeşleştirir. Vergilius ve Apollonius ise kenti "Ormanlık Kytorus" olarak anmış, şimşir ağaçlarının Kytoros'tan Amastris’e kadar uzandığından söz etmişlerdir.[29] Ovidius Naso, yazdığı mitoslarında Kytoros şimşiri ile yapılmış bir taraktan ve Athena’nın Arakne’ye Kytoros şimşiri ile yapılmış bir mekik ile vurduğundan bahseder.[28]
Gaius Valerius Catullus, şiirlerinde Kytoros’ta şimşirden yapılmış bir tekneden ve bu teknenin tüm Akdeniz’i gezdiğini anlatır.[28]
İlyada Destanı
[değiştir | kaynağı değiştir]Homeros, İlyada Destanında Paflagonya’dan gelen Pylaimenes ve ordusundan bahsederken Kytoros’un da adını zikretmekte, Sesamon kenti de dahil olmak üzere Enetlerin burada yaşadığını ve vahşi katırlarının meşhur olduğundan bahsetmektedir.[30]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]Özel
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b "5393 sayılı Belediye Kanunu" (PDF). mevzuat.gov.tr. 3 Temmuz 2005. s. 3. 1 Haziran 2024 tarihinde kaynağından (pdf) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2024.
Madde 9- Mahalle, muhtar ve ihtiyar heyeti tarafından yönetilir.
- ^ Bakan, C; Şerifoğlu, T. (2016) a.g.m, syf. 57.
- ^ Umar, Bilge (1993). Türkiye'deki Tarihsel Adlar, "Gideros" maddesi. İstanbul: İnkılâp. ISBN 975-10-0539-6.
- ^ Bakan, C; Şerifoğlu, T. (2015) a.g.m, syf. 297.
- ^ Düring, Bleda S.; Glatz, Claudia. (2010) a.g.m, syf. 187-201.
- ^ Düring, Bleda S.; Glatz, Claudia. (2015) a.g.m, syf. 229.
- ^ Karasalihoğlu, Murat. (2014) a.g.m, syf. 152.
- ^ Karasalihoğlu, Murat. (2014) a.g.m, syf. 154.
- ^ Aşağıda alıntılanan pasajda Homeros, ismin belirtme durumu çekimi olan Κύτωρον formunu kullanır. Murray ve ayrıca Richmond Lattimore, bunu, nötr Κύτωρον'dan ziyade eril Κύτωρος'tan gelmiş gibi çevirirler. Rodoslu Apollonius da yalnızca belirsiz belirtme durumunu kullanır; ancak Strabon, yalın durum formu olan τὸ Κύτωρον'u kullanır. EUSTATHIUS THESSALONICENSIS EPISCOPUS INDEX IN EUSTATHII COMMENTARIOS IN HOMERII ILIADEM ET ODYSSEAM 2 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., hem Κύτωρος hem de Κύτωρον formlarını verir. 4. carmen'in 13. dizesinde Catullus, Cytorus'un çağırma durumu (Vokatif) çekimi olan Cytore buxifer şeklinde seslenir. (Metne Perseus Projesi'nden ulaşılabilir.)
- ^ a b "bibliotheca Augustana". hs-augsburg.de. 28 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2025.
- ^ Article "Gideros" in Umar, Bilge (1993). Türkiye'deki Tarihsel Adlar [historical names in Turkey]. İstanbul: İnkılâp. ISBN 975-10-0539-6.
- ^ a b Umar'ın alıntılanan çalışmasında "Cide" makalesi.
- ^ Strabon. Geographica. s. 544. Sayfa numaraları Isaac Casaubon'un baskısına aittir.
- ^ "Stephanus of Byzantium, Ethnica". snippets translated (İngilizce). 500. 30 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2025.
- ^ A. T. Murray'nin Homeros'un İlyada'sının Loeb Klasik Kütüphanesi çevirisinde (ilk olarak 1924'te yayımlandı) yer alan ve Perseus Projesi 1 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.'nden erişilebilen 2.851–5. dizeler şöyledir::
Bu atıf, aşağıda Strabon ve Rodoslu Apollonius'a yapılan atıflarla birlikte, Umar'ın adı geçen eserinde verilmiştir.Ve tüylü yürekli Pylaemenes, yabanî dişi katırların neslinin geldiği Eneti ülkesinden Paphlagonialıları yönetiyordu. Bunlar Cytorus'u ellerinde tutanlar ve Sesamon çevresinde yaşayanlardı; Parthenius nehri çevresinde, Cromna, Aigialus ve yüce Erythini civarında ünlü meskenleri vardı.
- ^ H. L. Jones'un Strabon'un Coğrafya'sının 1924 çevirisinde (görünüşe göre Loeb Klasik Kütüphanesi'nden ve Perseus Projesi'nden erişilebilir) 12.3.10. paragraf şöyle okunur:
Parthenius Nehri'nden sonra, burayı kuran kadınla aynı adı taşıyan bir şehir olan Amastris'e gelinir. Bir yarımada üzerinde yer alır ve kıstağın her iki yanında limanları vardır. Amastris, Heracleia tiranı Dionysius'un karısı ve İskender'in savaştığı III. Darius'un kardeşi Oxyathres'in kızıydı. Şimdi o, şehri dört yerleşim biriminden oluşturdu: Sesamus, Cytorum, Cromna (Homeros'un Paphlagonia gemilerini sayarken bahsettiği) ve dördüncü olarak Tieion. Ancak bu kısım kısa süre sonra birleşik şehirden ayrıldı, diğer üçü ise bir arada kaldı; ve bu üçünden Sesamus, Amastris'in akropolisi olarak adlandırılır. Cytorum bir zamanlar Sinopealıların emporium'u (ticaret merkezi) idi; Ephorus'un söylediği gibi, Phryxus'un oğlu Cytorus'un adıyla adlandırılmıştı. Amastris topraklarında, özellikle de Cytorum çevresinde en çok ve en iyi şimşir ağacı yetişir.
- ^ R. C. Seaton'ın Rodoslu Apollonius'un Argonautica'sının (muhtemelen Loeb) 1912 çevirisinde, Project Gutenberg 17 Kasım 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.'den erişilebilen 2.930–65. dizeler şunları içerir:
Ve işte, denize dökülen Parthenius akıntısının yanından geçtiler; avdan sonra göğe yükseldiğinde, Leto'nun kızı bakirenin çok istenen sularında uzuvlarını serinlettiği en nazik nehirdir burası. Sonra gece boyunca durmaksızın ilerlediler ve Sesamus ile yüce Erythini, Crobialus, Cromna ve ormanlık Cytorus'un yanından geçtiler. Ardından güneşin doğuşunda Carambis etrafında döndüler ve kürekleri çekerek uzun Aigialus'un yanından geçtiler, bütün gün ve gece boyunca. Ve hemen ardından Asopus'un kızı Sinope'ye Zeus'un bizzat bir yuva verdiği ve kendi vaatleriyle kandırılmış olarak ona bekaretini bahşettiği Asur kıyısına çıktılar.
- ^ Georgica'nın 2.437 satırı, Vergilius; J. W. MacKail (1950). Virgil's Works. New York: The Modern Library. s. 320.
- ^ Mooney, adı geçen eserde, bir kaynak göstermeden bu sözden bahseder. Liddell–Scott–Jones sözlüğü, Eustathius'a yapılan atfı πύξος maddesi altında verir.
- ^ "Küçük bir Gideros Şakası" [a little Gideros joke], Mutluay, Gündüz (2006). Köşe Bucak Karadeniz [the Black Sea: every nook and cranny]. İstanbul: Ekin grubu. s. 63. ISBN 975-9132-10-9.
- ^ Yakupoğlu, Cevdet; Musalı, Namiq. (2018) a.g.m, syf. 77.
- ^ "Cide'nin 735 yıllık fetihnamesi İran'da bulundu". Anadolu Ajansı.com.tr. 3 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2025.
- ^ Yakupoğlu, Cevdet; Musalı, Namiq. (2018) a.g.m, syf. 93.
- ^ Yakupoğlu, Cevdet; Musalı, Namiq. (2018) a.g.m, syf. 112.
- ^ Düring, Bleda S.; Glatz, Claudia. (2015) a.g.m, syf. 382.
- ^ "Cide'de 6 köy referanduma gidiyor". Haber7. 2 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.
- ^ "Kastamonu / Cide - Gideros Koyu Doğal Sit Alanı". T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. 28 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.
- ^ a b c “Mitosların Kenti: Kastamonu” 22 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Murat Karasalihoğlu, Kastamonu Gazetesi, 20 Aralık 2018. Erişim Tarihi: 15 Mayıs 2020.
- ^ Öztürk, Özhan. (2016). a.g.e, syf. 288.
- ^ Çam, Fatma. (2016) a.g.m, syf. 32.
Genel
[değiştir | kaynağı değiştir]- Caner Bakan, Tevfik Emre Şerifoğlu (2016). "M.Ö. Birinci Binde Kytoros Göç Kolonizasyon, Ticaret ve Kimlik". İnsan, Kimlik, Mekân Bağlamında Zonguldak Sempozyumu Bildirileri. Bülent Ecevit Üniversitesi26 Mayıs 2020.
- Caner Bakan, Tevfik Emre Şerifoğlu (2015). "Cytorus-Cide During The Hellenistic Period". Recent Studies on the Archaeology of Anatolia. s. 297-30326 Mayıs 2020.
- Bleda S. During, Claudia Glatz (2010). "2009 Cide Arkeoloji Projesi: İlk Sonuçlar" (PDF). 28. Araştırma Sonuçları Toplantısı. Cilt I. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü. ss. 187-201. 15 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF)26 Mayıs 2020.
- Bleda S. Düring, Claudia Glatz (2015). Kinetic Landscapes: The Cide Archaeological Project : Surveying the Turkish Western Black Sea Region (İngilizce). De Gruyter Open. s. 229. ISBN 3110444968. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2020.
- Murat Karasalihoğlu (2014). "Antikçağ Kaynaklarında ve Sonraki Seyahatnamelerde Kastamonu Kıyıları". IV (2). Mediterranean Journal of Humanities. ss. 151-165. 26 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi26 Mayıs 2020.
- Cevdet Yakupoğlu, Namiq Musalı (2018). "Çobanoğulları Uc Beyliği dönemine ait Gideros Fetihnâmesi (683 / 1284): Çeviri ve Değerlendirme". 37 (63). Tarih Araştırmaları Dergisi. ss. 77-13326 Mayıs 2020.
- Özhan Öztürk (2016). Pontus Antik Çağdan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi. Nika Yayın. s. 288. ISBN 9786058389175. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2020.
- Çam, Fatma (2016). "Paphlagonia'da Bir Pers Prensesi ve Onun Kenti: Amastris" (PDF). Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. I (2). ss. 31-4626 Mayıs 2020.[ölü/kırık bağlantı]
| Otorite kontrolü |
|
|---|
