Hitit Veba Salgını
| Hitit Veba Salgını | |
|---|---|
 Hitit İmparatorluğu'nun haritası: I. Şuppiluliuma (y.1350–1322) ve II. Murşili (y.1321–1295) | |
| Yer | Arvad-Fırat ticaret yolu |
| İlk vaka | Hattuşaş |
| Varış tarihi | MÖ 14. yüzyıl |
| Kaynak ülke(ler) | Bilimiyor |
| İstatistikler | |
Bölgeler | Ortadoğu |
Hitit Veba Salgını MÖ 14. yüzyılda ortaya çıkan Tularemi (halk dilinde tavşan ateşi olarak da bilinir) epidemisidir. Hitit Veba Salgını, bir hastalığın biyolojik silah olarak kullanımının ilk belgelendiği salgındır.
Arka plan
[değiştir | kaynağı değiştir]Hitit İmparatorluğu Türkiye'den Suriye'ye kadar uzanıyordu.[1] Veba, MÖ 14. yüzyılda Arvad-Fırat ticaret yolu boyunca meydana gelen Francisella tularensis salgınıydı. Orta Doğu'nun çoğu salgından etkilendi; ancak Mısır ve Asur, sınırları boyunca karantina başlattı ve salgını yaşamadılar.
Tularemi, günümüzde de tehdit oluşturan bakteriyel bir enfeksiyondur.[1] Aynı zamanda "tavşan ateşi" olarak da anılır ve hayvanlardan insanlara kolaylıkla geçebilen Zoonoz hastalıktır. Yayılmanın en yaygın yolu, keneler gibi türler arasında zıplayan çeşitli böceklerdir.[2] Bir enfeksiyonun semptomları cilt lezyonlarından solunum yetmezliğine kadar değişir. Tedavi olmadan ölüm oranı enfekte olanların yüzde on beşidir.[1] Mikrobiyolog Siro Trevisanato'ya göre, "Tularemi bugün birçok ülkede nadir görülüyor, ancak Bulgaristan dahil bazı ülkelerde sorun olmaya devam ediyor."[1]
Epidemi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Yazar Philip Norrie'ye (Hastalık, Bronz Çağı'nın Sonunu Nasıl Etkiledi) göre, Tunç Çağı sonrası toplumsal çöküşe neden olması en muhtemel üç hastalık vardır: çiçek hastalığı, hıyarcıklı veba ve tularemi. Hititleri vuran tularemi vebası, böcekler veya enfekte olmuş kir veya bitkiler tarafından, açık yaralar yoluyla veya enfekte hayvanları yiyerek yayılabilirdi.[2]
MÖ 14. yüzyılın ortalarına ait Hitit metinleri, sakatlıklara ve ölüme neden olan vebadan bahseder.[1] Hitit Kralı II. Murşili, yirmi yıl süren ve tebaasının çoğunu öldüren salgından kurtulmak için dualar yazdı. Kendisinden önceki iki kral, I. Şuppiluliuma ve Şuppiluliuma'nın doğrudan varisi II. Arnuvanda da tularemiye yenik düşmüştü.[3] Murşili, Şuppiluliuma'nın hayatta kalan son oğlu olduğu için tahta çıkmıştı.[4]
Murşili, vebanın Hititlere başkent Hattuşa'da yürütülen Mısırlı mahkûmlar tarafından bulaştığına inanıyordu. Mısırlıların 1322'den önceki yıllarda tularemiden muzdarip olduğuna dair bazı kanıtlar vardır.[3] Hititler, kervanlarda eşek kullanımını yasaklamalarından zoonotik bulaşmadan da şüphelendikleri anlaşılmaktadır.[1] Vebanın kökenine dair başka bir teori, Hititlerin Tell Kazel'e baskın yaptıktan sonra Hititlerin diğer hayvanlarla birlikte savaş ganimeti olarak aldıkları koçlardan kaynaklandığını öne sürmektedir. Hayvanlar Hitit köylerine getirildikten kısa bir süre sonra tularemi salgını başladı.[1]
Silah olarak veba
[değiştir | kaynağı değiştir]Hastalık, tarihçilerin "biyolojik savaşın bilinen ilk kaydı" olarak tanımlanmıştır. Hititler hastalık salgınını yaşadıktan kısa bir süre sonra, Batı Anadolu'dan Arzavanlar, Hititlerin zayıfladığına inandılar ve onlara saldırdılar. Arzavanlar, koçların aniden ortaya çıktığını (MÖ 1320 ve 1318) iddia etti ve Arzavanlar onları köylerine getirmişlerdir. Hititlerin tularemi hastalığına yakalanmış koçları düşmanlarına bulaştırmak için gönderdikleri düşünülmektedir. Arzavanlar vebadan o kadar zayıf düştüler ki Hititleri fethetme girişimlerinde başarısız oldular.[1][2]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e f g h Khamsi, Roxanne (26 Kasım 2007). "Were 'cursed' rams the first biological weapons?". New Scientist. 7 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi7 Mart 2022.
- ^ a b c Norrie, Philip (26 Haziran 2016). "How Disease Affected the End of the Bronze Age". A History of Disease in Ancient Times. Palgrave Macmillan. ss. 61-101. doi:10.1007/978-3-319-28937-3_5. ISBN 978-3-319-28936-6. Erişim tarihi: 7 Mart 2022.
- ^ a b Zuckerman, Molly K.; Martin, Debra L. (2016). New directions in biocultural anthropology (1. bas.). Hoboken, New Jersey: Wiley-Blackwell. s. 297. ISBN 978-1118962961. Erişim tarihi: 7 Mart 2022.
- ^ Baldrick, Thea (8 Mart 2022). "Hittite Royal Prayers: A Hittite King Prays to Stop the Plague". TheCollector. 23 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2022.