SARS salgını
| 2002–2004 SARS salgını | |
|---|---|
 1 Kasım 2002 ile 7 Ağustos 2003 tarihleri arasında SARS salgınının bulaştığı ülkelerin haritası Doğrulanmış ölümlerin olduğu ülkeler Doğrulanmış enfeksiyonları olan ülkeler Teyit edilmiş vakaların olmadığı ülkeler | |
 Dünya genelindeki SARS vaka ve ölümlerinin küresel nüfusa ilişkin haritası | |
| Hastalık | SARS |
| Virüs cinsi | SARS-CoV |
| Yer | Dünya geneli (Doğu Asya) |
| İlk vaka | 16 Kasım 2002 |
| Varış tarihi | 2003 öncesi |
| Kaynak ülke(ler) | Shunde, Guangdong, Çin |
| İstatistikler | |
| Doğrulanmış vakalar | 8,096 |
Ölümler | 774 |
Bölgeler | 30 civarı |
Şiddetli akut solunum sendromu koronavirüsünün (SARS-CoV veya SARS-CoV-1) neden olduğu 2002-2004 şiddetli akut solunum yolu sendromu (SARS) salgını, 29 farklı ülke ve bölgeden 8.000'den fazla kişiyi enfekte etti ve dünya çapında yaklaşık 774 ölümle sonuçlandı.[1]
Salgın ilk olarak Kasım 2002'de Foshan, Guangdong, Çin'de tespit edildi.[2] Dünya Sağlık Örgütü (WHO) salgından Şubat 2003'te haberdar edildi. Mart 2003'te küresel bir uyarı yayınladı. Salgının büyük kısmı yaklaşık 8 ay sürdü. Dünya Sağlık Örgütü 5 Temmuz 2003'te SARS'ın kontrol altına alındığını duyurdu. fakat Mayıs 2004'e kadar birkaç SARS vakası daha bildirildi.[3]
Aralık 2019'da, Çin'in Hubei eyaletinin Wuhan kentinde, SARS'a neden olanla yakından ilişkili yeni bir koronavirüs türü olan SARS-CoV-2 keşfedildi. Bu yeni tür, dünya çapında yayılan, milyonlarca insanı öldüren ve halen devam eden bir pandemiye yol açan bir hastalık olan COVID-19'a neden oldu.[4][5]
Ülke ve bölgeye göre salgın
[değiştir | kaynağı değiştir]
| Ülke ya da bölge | Vakalar | Ölümler | Ölüm oranı (%) | |
|---|---|---|---|---|
 Çin[a]
|
5,327 | 349 | 6.6 | |
 Hong Kong
|
1,755 | 299 | 17.0 | |
 Tayvan[b][7][8]
|
346 | 73 | 21.1 | |
 Kanada
|
251 | 44 | 17.5 | |
 Singapur
|
238 | 33 | 13.9 | |
 Vietnam
|
63 | 5 | 7.9 | |
 ABD
|
27 | 0 | 0 | |
 Filipinler
|
14 | 2 | 14.3 | |
 Tayland
|
9 | 2 | 22.2 | |
 Almanya
|
9 | 0 | 0 | |
 Moğolistan
|
9 | 0 | 0 | |
 Fransa
|
7 | 1 | 14.3 | |
 Avustralya
|
6 | 0 | 0 | |
 Malezya
|
5 | 2 | 40.0 | |
 İsveç
|
5 | 0 | 0 | |
 Birleşik Krallık
|
4 | 0 | 0 | |
 İtalya
|
4 | 0 | 0 | |
 Hindistan
|
3 | 0 | 0 | |
 Güney Kore
|
3 | 0 | 0 | |
 Brezilya
|
3 | 0 | 0 | |
 Endonezya
|
2 | 0 | 0 | |
 Güney Afrika
|
1 | 1 | 100.0 | |
 Kuveyt
|
1 | 0 | 0 | |
 İrlanda
|
1 | 0 | 0 | |
 Makao
|
1 | 0 | 0 | |
 Yeni Zelanda
|
1 | 0 | 0 | |
 Romanya
|
1 | 0 | 0 | |
 Rusya
|
1 | 0 | 0 | |
 İspanya
|
1 | 0 | 0 | |
 İsviçre
|
1 | 0 | 0 | |
| Çin hariç toplam | 2,780 | 454 | 16.4 | |
| Toplam (30 bölge) | 8,110 | 811 | 10.0 | |
Zaman çizelgesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Kasım 2002
[değiştir | kaynağı değiştir]16 Kasım 2002'de[9] Çin'in Hong Kong sınırındaki Guangdong eyaletinde şiddetli akut solunum sendromu (SARS) salgını başladı. İlk enfeksiyon vakası Foshan'a kadar takip edildi.[10][11] Bu ilk salgın, çiftçiler, pazar satıcıları ve şefler gibi gıda endüstrisindeki insanları etkiledi.[12][13] Salgın, insanlar hastalık için tıbbi tedavi aramaya başladıktan sonra sağlık çalışanlarına da sıçradı.[13] Çin Halk Cumhuriyeti, 10 Şubat 2003'te Dünya Sağlık Örgütü'nü (WHO) bu salgın hakkında bilgilendirerek, 105'i sağlık çalışanı olmak üzere 305 vaka ve 5 ölüm bildirdi.[14] Daha sonra Guangdong'daki salgının 2003 yılının Şubat ayının ortalarında zirve yaptığı bildirildi. Ancak bunun yanlış olduğu iddia edildi çünkü daha sonra 806 enfeksiyon vakası ve 34 ölüm bildirildi.[15] İtalyan doktor Carlo Urbani, SARS'ı muhtemelen yeni ve tehlikeli derecede bulaşıcı bir viral hastalık olarak tanımlayan ilk kişiydi.[16][17]
Salgının başlarında, Çin hükûmeti Çin basınının SARS hakkında haber yapmasını yasakladı, DSÖ'ye bildirmeyi erteledi ve başlangıçta, hastalığın ortaya çıktığına inanılan Guangdong eyaleti dışındaki Çinlilere bilgi vermedi.[18] Ayrıca, Pekin'e seyahat eden bir DSÖ ekibinin birkaç hafta boyunca Guangdong eyaletini ziyaret etmesine izin verilmedi.[19] Bu, Nisan ayı başlarında hükûmet politikasında bir değişikliğe yol açmış gibi görünen uluslararası eleştirilerle sonuçlandı.[20][21]
Ocak 2003
[değiştir | kaynağı değiştir]İlk süper yayılma vakası, bir balık satıcısı olan Zhou Zuofen, 31 Ocak'ta Guangzhou'daki Sun Yat-sen Memorial Hastanesi'ne giriş yaptı. Burada 30 hemşire ve diğer doktorları enfekte etti. Virüs kısa sürede yakındaki hastanelere de sıçradı.[22]
Şubat 2003
[değiştir | kaynağı değiştir]Hong Kong
[değiştir | kaynağı değiştir]2003 yılının Şubat ayında, Hong Kong'un belgelenen ilk SARS hastası, bir aile düğününe katılmak için gelen Liu Jianlun'du. Liu, Guangzhou'daki Sun Yat-Sen Memorial Hastanesi'nde görevliydi ve SARS hastalarını tedavisinde görev alıyordu.[23]
Liu'nun bir SARS süper yayıcısı olduğuna inanılıyor: Metropol hastanesindeki diğer 23 konuk ve dokuzuncu kattan yedi kişi de dahil olmak üzere SARS'a yakalandı. Şubat ayı sonlarında tedavi gören Liu'nun kayınbiraderi, 1 Mart'ta Kwong Wah Hastanesi'ne kaldırıldı ve 19 Mart'ta öldü. Hong Kong vakalarının yaklaşık %80'inin Liu nedeniyle olduğu tahmin edilmektedir.[24]
Vietnam
[değiştir | kaynağı değiştir]Virüs, Hanoi, Vietnam'a, Metropole'de Liu'dan ve salonun karşısında yer alan Şanghay sakini Çinli-Amerikalı Johnny Chen tarafından taşındı. 26 Şubat'ta Fransız Hanoi Hastanesine kaldırılmış ve burada en az 38 personele bulaştırmıştı.[24] Dünya Sağlık Örgütü (WHO) bulaşıcı hastalık uzmanı Carlo Urbani, Chen'i muayene eden personel arasındaydı. Urbani, diğer hastane personelinin zaten hastalandığını gözlemledi, yeni ve tehlikeli bir hastalıkla karşı karşıya olduğunu fark etti. Kendisi de enfekte oldu ve 29 Mart'ta öldü.[24]
Kanada
[değiştir | kaynağı değiştir]23 Şubat'ta Kwan Sui-Chu adında, aynı zamanda Metropole Otel'de misafir olan yaşlı bir kadın Hong Kong'dan Kanada'nın Toronto kentine döndü. Daha sonra hastalığı Scarborough Grace Hastanesi'ne yayan ve 13 Mart'ta ölen oğlu Tse Chi Kwai'yi enfekte ettikten sonra 5 Mart'ta evdinde öldü.[25]
Mart 2003
[değiştir | kaynağı değiştir]Singapur
[değiştir | kaynağı değiştir]1 Mart'ta, başka bir Metropole konuğu olan 26 yaşındaki Esther Mok, Hong Kong'u ziyaret ettikten sonra Tan Tock Seng Hastanesine kabul edildi ve Singapur'da salgın başladı. Mok iyileşmesine rağmen, bazı aile üyeleri iyileşmedi.[26]
Tayvan
[değiştir | kaynağı değiştir]Tayvan'daki ilk atipik pnömoni vakaları, Guangdong merkezli bir iş insanı ve karısında 14 Mart'ta tespit edildi ve 17 Mart'ta doğrulandı. 23 Şubat'ta Hong Kong üzerinden Tayvan'a dönmüştü ve iki gün sonra ateşi olduğunu bildirmişti. Karısı onunla ilgilendikten sonra hastalandı ve ikisi de Ulusal Tayvan Üniversite Hastanesine kaldırıldı.[27] Tayvan'ın üçüncü hastalık vakası 15 Mart'ta Yilan hastanesinde tespit edildi.[28] İlk vaka gibi, üçüncü vaka da Tayvan'a varmadan önce Guangdong'a gitti ve Hong Kong'dan geçti. Üçüncü vaka teşhis edildikten kısa bir süre sonra, Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezlerinden yetkililer, hastalığı incelemek için Tayvan'a gitti.[29][30] Guangdong'a başka bir gezgin olan dördüncü vaka, önceki gün bir hastanede tedavi gördükten sonra 18 Mart'ta Chiayi'de tespit edildi.[31] 22 Mart'a kadar, Tayvan'daki altı vaka, Dünya Sağlık Örgütü'nün olası tanımına uyuyordu.[32]
Hong Kong
[değiştir | kaynağı değiştir]4 Mart'ta, 11 gün önce Metropole'un 9. katında bir konuğunu ziyaret eden 27 yaşındaki bir adam, Hong Kong'daki Prince of Wales Hospital'a kaldırıldı. En az 99 hastane çalışanı (17 tıp öğrencisi dahil) onu tedavi ederken enfekte oldu.[33]
25 Mart'ta Hong Kong yetkilileri, 15 Mart'ta Air China 112 sefer sayılı uçuşu ile Pekin'e giden bir uçakta bulunan hasta bir adamdan 9 turistin enfekte olduğunu belirtti.[34]
27 Mart'ta, Hong Kong Eğitim ve İnsan Gücü Bürosu başkanı Arthur K.C. Li, eğitim kurumlarındaki tüm derslerin iptal edildiğini duyurdu. Singapur Eğitim Bakanlığı, tüm ilkokulların, ortaokulların ve küçük kolejlerin 6 Nisan 2003'e kadar kapatılacağını duyurdu. Politeknikler ve üniversiteler etkilenmedi.[35]
Nisan 2003
[değiştir | kaynağı değiştir]1 Nisan'da ABD hükûmeti, Hong Kong ve Guangzhou'daki konsolosluk ofislerinde zorunlu olmayan personeli geri çağırdı. ABD hükûmeti ayrıca ABD vatandaşlarına bölgeye seyahat etmemeleri konusunda uyarıda bulundu.
2 Nisan'da Çinli tıp yetkilileri SARS salgınının durumunu bildirmeye başladı. Çin'in güneyindeki Guangdong eyaleti 361 yeni enfeksiyon ve 9 yeni ölüm bildirerek daha önce Şubat ayı sonunda bildirilen Çin Anakarası rakamlarını artırdı. Virüs, Pekin ve Şanghay'da da tespit edildi. DSÖ ayrıca bir basın brifingi sırasında yolculara Hong Kong ve Guangdong'dan kaçınmalarını tavsiye etti.[36]
5 Nisan'da Singapur hükûmeti okulların kapatılacağını duyurdu. Ortaokullar 9 Nisan'da, ortaokullar 14 Nisan'da, ilkokullar ve anaokulları 16 Nisan'da açılacaktı.[37]
8 Nisan'da SARS, Kowloon'daki Amoy Bahçeleri yakınlarındaki Aşağı Ngau Tau Kok Malikanesi'nde yayılmaya başladı.[38]
30 Nisan'da Dünya Sağlık Örgütü Toronto için SARS seyahat uyarısını kaldırdı. Karar, "SARS'ın yayılmasını durdurmak için yerel önlemlerden memnun olduğu" için alındı.[39]
Mayıs 2003
[değiştir | kaynağı değiştir]24 Mayıs'ta Toronto'da yaklaşık 20 şüpheli hastadan oluşan yeni bir grup rapor edildi. 29 Mayıs'a kadar, SARS salgınının potansiyel yayılmasını kontrol altına almak isteyen yetkililer tarafından 7.000'den fazla kişiye Kanada'da kendilerini karantinaya almaları talimatı verildi.[40]
Tayvan'da, Taipei Belediye Hastanesinin Hope şubesinin yöneticileri ve personeli, Taipei Şehir Hükûmeti tarafından disiplin cezasıyla karşı karşıya kaldı.[41][42][43][44]
Hazira 2003
[değiştir | kaynağı değiştir]10 Haziran'da Ontario hükûmeti, eyalette "SARS'ın son girişini ve yayılmasını araştırmak" için SARS Komisyonu oluşturdu.[45]
23 Haziran'da Hong Kong, DSÖ'nün 'Etkilenen Bölgeler' listesinden çıkarılırken Toronto, Pekin ve Tayvan kaldı.
Temmuz 2003
[değiştir | kaynağı değiştir]2 Temmuz'da Kanada, DSÖ'nün 'Enfekte Alanlar' listesinden çıkarıldı.
5 Temmuz'da DSÖ, SARS salgınının Tayvan'ı kapsadığını ve etkilenen bölgeler listesinden çıkardığını açıkladı.[46][47] Tayvan'ın listeden çıkarılması salgının sona erdiği anlamına geliyordu.[48]
Eylül 2003
[değiştir | kaynağı değiştir]8 Eylül'de Singapur, Singapur Ulusal Üniversitesi'ndeki bir SARS araştırma laboratuvarında doktora sonrası çalışan bir işçinin Batı Nil virüsü üzerinde çalışırken hastalığa yakalandığını, ancak kısa bir süre sonra iyileştiğini duyurdu. Araştırmasını yaparken iki virüsün karıştığından şüphelenildi.
Aralık 2003
[değiştir | kaynağı değiştir]10 Aralık'ta Tayvan'daki bir SARS laboratuvarında çalışan bir araştırmacı, Singapur'dan bir tıp konferansına katılmak için döndükten sonra SARS ile enfekte olduğu tespit edildi; Singapur'da 74 kişi karantinaya alındı, ancak hiçbiri enfekte olmadı.[49]
Ocak 2004
[değiştir | kaynağı değiştir]5 Ocak'ta Çin, Aralık ayında bildirilen vakanın bir SARS vakası olduğunu doğruladı. Filipinler, Hong Kong'dan yeni dönen bir kişide olası bir vaka olduğunu duyurdu. Daha sonra hastanın SARS değil zatürreden muzdarip olduğu belirlendi. Çin'de, Asya hurma misk kedileri pazarlarda itlaf edildi.
Nisan 2004
[değiştir | kaynağı değiştir]SARS, Pekin ve Anhui Eyaletinde yeniden patlak verdi. 22 Nisan'da Çin, 53 yaşındaki bir kadının 19 Nisan'da öldüğünü açıkladı, Haziran'dan bu yana ilk SARS ölümü. İlk kez 22 Nisan'da bildirilen salgında bir kişi öldü ve dokuz kişi enfekte oldu.[50]
Mayıs 2004
[değiştir | kaynağı değiştir]1 Mayıs'ta Pekin'de, tümü CDC'nin Pekin'deki Ulusal Viroloji Enstitüsü'ndeki tek bir araştırma laboratuvarı olan İshal Virüsü Laboratuvarı ile ilgili iki ek teyit edilmiş SARS vakası ve üç ek şüpheli vaka rapor edildi.[51] "Vakalar, CDC'nin SARS virüsü üzerinde disiplinler arası araştırmaların yürütüldüğü viroloji ve ishal enstitülerinde canlı ve inaktif SARS koronavirüsü kullanan deneylerle bağlantılıydı."[52] Pekin'de dördü ve Anhui'de iki olmak üzere toplam vaka sayısı altıydı.
2 Mayıs'ta Çin, üç şüpheli vakayı gerçek SARS vakaları olarak açıklayarak yakın zamanda ortaya çıkan bir salgındaki toplam vaka sayısını dokuza çıkardı. 189 kişi karantinadan serbest bırakıldı. 18 Mayıs'ta, üç haftalık bir süre içinde hiçbir yeni enfeksiyon bildirilmemesinin ardından DSÖ, Çin'de başka SARS vakalarının bulunmadığını duyurdu, ancak "biyogüvenlik endişelerinin devam ettiğini" belirtti.[3]
Sonrası
[değiştir | kaynağı değiştir]Mayıs 2005'te New York Times'tan Jim Yardley şunları yazdı:
"Bu yıl (2005) veya 2004 sonlarında tek bir şiddetli akut solunum sendromu vakası bildirilmemiştir. 2002'nin sonlarındaki ilk salgından bu yana vakası olmayan ilk kış. Ek olarak, Haziran 2003'e kadar dünya çapında en az 774 ölüme neden olan SARS salgını o zamandan beri bir laboratuvarın dışında görülmemiştir."[53]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Pasley, James. "How SARS terrified the world in 2003, infecting more than 8,000 people and killing 774". Business Insider (İngilizce). 21 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2021.
- ^ "A Chronicle on the SARS Epidemic". Chinese Law & Government (İngilizce). 36 (4): 12-15. July–August 2003. doi:10.2753/CLG0009-4609360412. ISSN 0009-4609. 2 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi12 Haziran 2020.
- ^ a b WHO (18 Mayıs 2004). "China's latest SARS outbreak has been contained, but biosafety concerns remain – Update 7". World Health Organization. 12 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2020.
- ^ "New coronavirus stable for hours on surfaces". National Institutes of Health (NIH) (İngilizce). 17 Mart 2020. 17 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2021.
- ^ "Novel Coronavirus (2019-nCoV) SITUATION REPORT - 1 21 JANUARY 2020" (PDF). 25 Ocak 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ "Summary of probable SARS cases with onset of illness from 1 November 2002 to 31 July 2003". www.who.int (İngilizce). 9 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2021.
- ^ "衛生署針對報載SARS死亡人數有極大差異乙事提出說明" [DH's statement on significant differences in reported SARS deaths] (Çince). 台灣衛生福利部疾病管制署 (Disease Control Agency, Taiwan Ministry of Health and Welfare). 20 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2020.
- ^ "十年前SARS流行 346人感染73死亡" [Ten years ago SARS epidemic 346 people infected 73 died] (Çince). Public Television Service. 25 Nisan 2013. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2020.
- ^ Feng, Dan; de Vlas, Sake J.; Fang, Li-Qun; Han, Xiao-Na; Zhao, Wen-Juan; Sheng, Shen; Yang, Hong; Jia, Zhong-Wei; Richardus, Jan Hendrik; Cao, Wu-Chun (2009). "The SARS epidemic in mainland China: bringing together all epidemiological data". Tropical Medicine & International Health (İngilizce). 14: 4-13. doi:10.1111/j.1365-3156.2008.02145.x. PMC 7169858
. PMID 19508441. 8 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi8 Eylül 2021.
- ^ Xu, Rui-Heng; He, Jian-Feng; Evans, Meirion R.; Peng, Guo-Wen; Field, Hume E.; Yu, De-Wen; Lee, Chin-Kei; Luo, Hui-Min; Lin, Wei-Sheng; Lin, Peng; Li, Ling-Hui; Liang, Wen-Jia; Lin, Jin-Yan; Schnur, Alan (June 2004). "Epidemiologic Clues to SARS Origin in China". Emerging Infectious Diseases. 10 (6): 1030-1037. doi:10.3201/eid1006.030852. PMC 3323155 . PMID 15207054.
- ^ Horstman, Mark (7 Nisan 2003). "The facts about SARS". Australian Broadcasting Corporation. 24 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2020.
- ^ Martin, Nik (22 Ocak 2020). "SARS remembered — how a deadly respiratory virus hit Asian economies". Deutsche Welle. 12 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2020.
- ^ a b Rosenthal, Elisabeth (27 Nisan 2003). "THE SARS EPIDEMIC: THE PATH; From China's Provinces, a Crafty Germ Breaks Out". The New York Times. 22 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2020.
- ^ Severe Acute Respiratory Syndrome (SARS) – multi-country outbreak – Update 6. 3 Mayıs 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. World Health Organization (www.who.int). Retrieved 22 January 2020
- ^ Cyranoski, David (2003). "China joins investigation of mystery pneumonia". Nature (İngilizce). 422 (6931): 459-459. doi:10.1038/422459b. ISSN 0028-0836. PMC 7094955 . PMID 12673214. 8 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi8 Eylül 2021.
- ^ Coates, Sam; Asthana, Anushka. "Dr Carlo Urbani Health expert who identified the Sars outbreak as an epidemic, and was killed by the virus". The Times. Londra. 5 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2021.
- ^ "Dr. Carlo Urbani of the World Health Organization dies of SARS". WHO. 29 Mart 2003. 4 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2020.
- ^ Rosenthal, E.; Altman, L. K. (27 Mart 2003). "China Raises Tally of Cases and Deaths in Mystery Illness". The New York Times. 6 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2009.
- ^ "IDEESE Case: SARS". 27 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2015.
- ^ "IDEESE Case: SARS". www.umass.edu. 27 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2021.
- ^ Ching, Frank (2 Mayıs 2003). "Sars Gives China a Lesson in Globalization". YaleGlobal. Yale University. 12 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2020.
- ^ "Scientists wait for next mass killer to spill over from nature". www.yorkshirepost.co.uk (İngilizce). 6 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2021.
- ^ Abraham, Thomas (2005). Twenty-first century plague : the story of SARS. Baltimore, Md.: Johns Hopkins University Press. ISBN 0-8018-8124-2. OCLC 57416819.
- ^ a b c Khan, Ali S. & Patrick, William. (2016). "The Next Pandemic." New York: PublicAffairs.
- ^ Low, Donald E. (2004). SARS: LESSONS FROM TORONTO (İngilizce). National Academies Press (US). 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2021.
- ^ Yeoh, En-Lai (9 Nisan 2003). "Singapore Woman Linked to 100 SARS Cases". Associated Press. 18 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2020.
- ^ "Mystery bug strikes Taiwan couple". Taipei Times. Central News Agency. 15 Mart 2003. 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2020.
- ^ Chen, Melody (16 Mart 2003). "A third case of atypical pneumonia reported in Taiwan". Taipei Times. 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2020.
- ^ Chen, Melody (17 Mart 2020). "US specialists to study pneumonia cases". Taipei Times. 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2020.
- ^ Chen, Melody (18 Mart 2003). "Mystery illness highlights Taiwan's health isolation". Taipei Times. 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2020.
- ^ Chen, Melody; Ko, Shu-ling; Lin, Mei-chun (19 Mart 2003). "Fourth mystery pneumonia case confirmed in Chiayi". Taipei Times. 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2020.
- ^ "WHO pinpoints six 'probable' SARS cases in Taiwan". Taipei Times. 23 Mart 2003. 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2020.
- ^ "Update: Outbreak of Severe Acute Respiratory Syndrome --- Worldwide, 2003". 27 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2015.
- ^ Koh, D.; Lim, M. K. (1 Ağustos 2003). "SARS and occupational health in the air". Occupational and Environmental Medicine. 60 (8): 539-540. doi:10.1136/oem.60.8.539. ISSN 1351-0711. PMC 1740596 . PMID 12883012.
- ^ "Closure of schools: Joint Press Release by MOE and MOH". NAS. 26 Mart 2003. 15 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2020.
- ^ Severe Acute Respiratory Syndrome – Press briefing 2003 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 1 April 2003 www.who.int. Retrieved 22 January 2020
- ^ "Phased Reopening of Schools". NAS. 5 Nisan 2003. 15 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2020.
- ^ Keith Bradsher With Lawrence K. Altman: Asian Officials Say Mysterious Disease May Be Here to Stay 9 April 2003 The New York Times. Retrieved 22 January 2020
- ^ Toronto travel warning lifted 21 Ağustos 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 30 April 2003, news.bbc.co.uk. Retrieved 22 January 2020
- ^ Cohen, Tom (29 Mayıs 2003). "Canada Broadens Definition of SARS Cases". Kansas City Star. Associated Press. 30 Ekim 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Chuang, Jimmy (24 Mayıs 2003). "Hoping investigation now focusing on top officials". Taipei Times. 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2020.
- ^ "SARS doctors' ethics put to the test". Taipei Times. Reuters. 26 Mayıs 2003. 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2020.
- ^ Wu, Debby (27 Mayıs 2003). "Hospital officials freed on bail". Taipei Times. 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2020.
- ^ Chuang, Jimmy (25 Mayıs 2003). "Fate of two Hoping Hospital officials still under review". Taipei Times. 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2020.
- ^ Campbell, Archie Gray (15 Nisan 2004). SARS and Public Health in Ontario (Volume 4) (PDF). Toronto: Queen's Printer for Ontario. ISBN 1-4249-2823-0. 24 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020.
- ^ "Country counting down to day WHO removes it from list". Taipei Times. 3 Temmuz 2003. 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2020.
- ^ "WHO to say nation now free of SARS". Taipei Times. 5 Temmuz 2003. 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2020.
- ^ "WHO takes Taiwan off SARS list". Taipei Times. 6 Temmuz 2003. 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2020.
- ^ Su, Joy (18 Aralık 2003). "Medical researcher contracts SARS". Taipei Times. 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2020.
- ^ Zhang, Feng (2 Temmuz 2004). "Officials punished for SARS virus leak". China Daily. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi14 Şubat 2020.
- ^ Liang, WN (2006). "Severe acute respiratory syndrome—retrospect and lessons of 2004 outbreak in China". Biomed Environ Sci. 19 (6): 445-51. PMID 17319269.
- ^ Zhang, Feng. "Officials punished for SARS virus leak". China Daily. 8 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2020.
- ^ Jim Yardley: After Its Epidemic Arrival, SARS Vanishes 28 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 15 May 2005 The New York Times. Retrieved 22 January 2020
Genel
[değiştir | kaynağı değiştir]- CDC Morbidity and Mortality Weekly Report – SARS section
- SARS: An Open Scar 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- SARS: Timeline of an Outbreak 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.