Kırım Tatar lehçeleri

Kırım Tatar dili üç lehçeden oluşur. Standart dil, Kıpçak-Cuman kolunun bir parçası olan orta lehçe (bağçasaray, orta yolaq) ile yazılmıştır. Oğuz kolunda yer alan kıyı ağzı (yalıboyu, cenübiy) olarak da bilinen güney ağzı ve Kıpçak dilinde de nogai ağzı (noğay, arazi, şimaliy) olarak da bilinen kuzey ağzı vardır.

Kırım Tatarcası Türk dilleri arasında benzersiz bir konuma sahiptir, çünkü üç "lehçesi" Türkçenin üç farklı (alt) grubuna aittir. Bu, Kırım Tatarcasının bir bütün olarak sınıflandırılmasını zorlaştırmaktadır.

Güney lehçesi

Güney veya kıyı lehçeleri, geleneksel olarak Kırım'ın güney kıyısında yaşayan Yalıboylu ("kıyı sakinleri") tarafından konuşulur. Ağızları Türkçe, Azerice ve Türkmenceyi içeren Türk dillerinin Oğuz grubuna aittir . Bu lehçe en çok Türkçeden etkilenir ve kelime dağarcığının çoğunu paylaşır.

Kuzey lehçesi

Kuzey, Nogai veya Çöl lehçesi (noğay, çöl, şimaliy; Dobruca'da: tatarşa, noğayşa, tatça) Romanya, Bulgaristan, Türkiye ve diğer ülkelerde Kırım Tatarları tarafından konuşulmaktadır. Nogay etkisi vardır ve hatta bu lehçenin Nogay dilinin bir parçası olduğunu iddia ediliyor. Ve Kazakça, Karakalpak, Kırgızca ve Nogayca ile ilgili olduğunu söyleyenler vardır. Bu lehçe, Kırım (Nogay) bozkırının eski göçebe sakinleri tarafından konuşulmaktaydı. Kırım'ın Nogayları ile Kafkasya ve Volga'nın Nogaylarının ortak isimleri ve çok yakın akraba dillerine yansıyan Nogai Ordası'ndan ortak kökene sahip oldukları düşünülmektedir. Geçmişte bu lehçeleri konuşanlar kendilerine Qıpçaq adını da vermişlerdir.

Kuzey lehçesindeki meyvelerin adı

Dobruca alfabesi

Dobruca'daki Kırım Tatarları bu lehçeyle konuşurlar ve alfabede ise küçük bir değişiklik bulunmakta.

A a	 â*	B b	C c	Ç ç	D d	E e	F f
G g	Ğ ğ	H h	I ı	İ i	Ĭ ĭ	J j	K k	L l
M m	N n	Ñ ñ	O o	Ö ö	P p	Q q	R r
S s	Ş ş	T t	U u	Ü ü	V v	W w	Y y	Z z

* Ââ ayrı bir harf olarak tanınmaz. Bir ünsüzün yumuşaklığını ve ardından Aa'yı göstermek için kullanılır.

Kırım Tatar alfabesinde Ĭĭ ve Ww harfleri yoktur. Ancak Dobruca'daki Tatarlar Ĭĭ ve Ww kullanır. Ĭĭ, [ɪ]'yi temsil eder ve Ww, [w]'yi temsil eder. Kırım'da Kırım Tatarları İi'yi [ɪ] ve [i]'yi temsil etmek için kullanır ve Vv hem [w] hem de [v]'yi temsil eder, ancak Dobruca'da İi [i] ve Vv [v]'dir.

Farklı olan

Kıpçak-Nogay lehçesi olmakla birlikte Kıpçak-Kuman ve Oğuz etkisini de içinde barındırmaktadır. Bu, Kıpçak-Nogay dilinden her değişikliğin bu lehçede bulunmadığı anlamına gelir. Standart lehçeden farklı olanlardan biri harf değişiklikleridir (tüm kelimelerde değil): y→c (yol→col "way"), ç→ş¹ (çay→şay "tee"), f→p¹ (fil→ pil "fil"), u→o¹ (bu→bo "bu")

Değişiklikler çoğunlukla (veya sadece) Dobruca (Romanya ve Bulgaristan ) ve Türkiye'deki Kırım Tatarlarında görülmektedir. Daha fazla Kıpçak-Nogay etkisine sahiptir.

Orta lehçesi

Orta lehçe Kırım Dağları'nda yerleşik Tat Tatarları tarafından konuşulmaktadır (İran dilini konuşan Tat halkıyla karıştırılmamalıdır). Konuşmacıları Kırım Tatarca konuşanların göreceli çoğunluğunu oluşturduğundan, yazı dili orta lehçeye dayanmaktadır.

Standart Kırım Tatarcası ve orta lehçesi Kuman dili olarak sınıflandırılır. Kıpçak dillerinin alt grubu ve en yakın akrabaları Karaçay-Balkar, Karayca, Kırımçak, Kumyk, Urumca ve nesli tükenmiş Kumanlardır . Orta ağız, Kıpçak-Kumanca kökenli olduğu düşünülse de, hem Kuman hem de Oğuz dillerinin unsurlarını birleştirir.

Kuman dili Kırım'a 11. yüzyılda Kumanlar ve Peçenekler'in Kırım'ı ilk Türk istilası ile geldi. Kırım'da gelişen Kuman dilinin Kırım Hanlığı'nın ortak dili olduğu düşünülmektedir.