Karakalpakça
| Karakalpakça | |
|---|---|
| Қарақалпақ тили | |
 | |
| Telaffuz | Qaraqalpaq tili |
| Ana dili olanlar | Özbekistan |
| Dönem | 1993[1] |
| Dil ailesi | Türk dilleri
|
| Dil kodları | |
| ISO 639-1 | - |
| ISO 639-2 | kaa |
| ISO 639-3 | [[ISO639-3:kaa|kaa]] |
 | |
Karakalpakça (Qaraqalpaq tili / Қарақалпақ тили), Türk dillerinin Kıpçak grubuna bağlı bir dildir.[2] Aynı gruba mensup olduğu Kazakça ile aralarında karşılıklı anlaşılabilirlik vardır.[3][4]
Alfabe
[değiştir | kaynağı değiştir]Karakalpakça için Özbek-Latin alfabesi de kullanılır.[5]
| Latin | Kiril | OTA | IPA | Latin | Kiril | OTA | IPA | Latin | Kiril | OTA | IPA | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| A a | А а | A a | /a/ | Q q | Қ қ | Q q | /q/ | W w | Ў ў | W w | /w/ | ||
| Á á | Ә ә | Ä ä | /æ/ | L l | Л л | L l | /l/ | Y y | Й й | Y y | /j/ | ||
| B b | Б б | B b | /b/ | M m | М м | M m | /m/ | Z z | З з | Z z | /z/ | ||
| D d | Д д | D d | /d/ | N n | Н н | N n | /n/ | Sh sh | Ш ш | Ş ş | /ʃ/ | ||
| Щ щ | |||||||||||||
| E e | Е e | E e | /e/ | Ń ń | Ң ң | Ñ ñ | /ŋ/ | C c | Ц ц | (ts) | /t͡s/ | ||
| Э э | |||||||||||||
| F f | Ф ф | F f | /f/ | O o | О о | O o | /o/ | Ch ch | Ч ч | Ç ç | /t͡ʃ/ | ||
| G g | Г г | G g | /ɡ/ | Ó ó | Ө ө | Ö ö | /œ/ | (Yu yu) | Ю ю | (Yu yu) | /ju/ | ||
| Ǵ ǵ | Ғ ғ | Ğ ğ | /ɣ/ | P p | П п | P p | /p/ | (Ya ya) | Я я | (Ya ya) | /ja/ | ||
| H h | Ҳ ҳ | H h | /h/ | R r | Р р | R r | /r/ | Ъ ъ | (ses değeri yok) | ||||
| Ь ь | |||||||||||||
| X x | Х х | X x | /x/ | S s | С с | S s | /s/ | ||||||
| Í ı | Ы ы | I ı | /ɯ/ | T t | Т т | T t | /t/ | ||||||
| I i | И и | İ i | /i/ | U u | У у | U u | /u/ | ||||||
| J j | Ж ж | J j | /ʒ/ | Ú ú | Ү ү | Ü ü | /y/ | ||||||
| K k | К к | K k | /k/ | V v | В в | V v | /v/ | ||||||
Kazak alfabesiyle farkları
[değiştir | kaynağı değiştir]Kazak alfabesinde bulunan "Ii" harfi Karakalpak Kirilinde görünmemektedir. Ayrıca Karakalpaklar'ın Özbek latinine geçme eğilimleri vardır. Karakalpakça'da "Ii" yerine "Ии" vardır.
Özellikler
[değiştir | kaynağı değiştir]- y>j (c) olayı bu lehçede de görülebilir. жазыўшы (jazıwşı)- yazar, yazıcı
- Eski Türkçe'deki "ğ"'lerin y'ye dönüştüğü söylenebilir. Mesela eski Türkçe mastar eki olan "-ığ" Karakalpakça'da "-ıw" şeklindedir.
- Özbekçe'den Arapça-Farsça kelimeler almıştır.
- Çoğul eklerinde Kazakçadaki gibi -lar, -ler'in dışında -dar, -der, -tar, -ter şekilleri yoktur. Yani Karakalpakçada bu ek sadece -lar, -ler şeklindedir. Örneğin Kazakçada "kendilerinin" anlamındaki "өздерінің (özderiniñ)" Karakalpakça'da "өзлериниң (özleriniñ)" şeklindedir.
- Bazı değişmeler Kazakçadan farklı olarak olmamıştır. Mesela Kazakçada "söylesetin" "konuşacak" anlamdadır. Mesela "söylesetin adam", "konuşacak, söyleşecek adam". Bu kelimedeki -tin kısmı Eski Türkçe'deki -tuğın şeklindeki ekten gelir. Karakalpakçadaysa bu ek değişmemiştir ve tek şekillidir: "söylesetuğın"
- Karakalpakça'da ş>s değişmesi de vardır: söyleş->söyles- gibi...
- Karakalpakça'da ç>ş değişmesi de görülür: qança>qanşa...
Ayrıca Vikipedi'nin Karakalpakça sürümü de bulunmaktadır.
1 - bir 2 - eki 3 - üş 4 - tört 5 - bes 6 - altı 7 - jeti 8 - segiz 9 - toğız 10 - on 20 - jigirma 30 - otız 40 - qırıq 50 - eliw 60 - alpıs 70 - jetpis 80 - seksen 90 - toqsan 100 - jüz 1000 - mıñ
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2013.
- ^ Johanson, Lars (2021). Turkic: Cambridge Language Surveys. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0521865357.
- ^ Robbeets, Martine (2020). The Oxford guide to the Transeurasian languages (1. bas.). Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0198804628.
- ^ Johanson, Lars (1998). The Turkic languages. Londra: Routledge. ISBN 978-0415412612.
- ^ Öztopçu, Kurtuluş (1996). Dictionary of the Turkic languages : English, Azerbaijani, Kazakh, Kyrgyz, Tatar, Turkish, Turkmen, Uighur, Uzbek. Londra: Routledge. ISBN 978-0415160476.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Karakalpak vikipedi19 Haziran 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
