Korşirmat

Şir Muhammed Gazi – Korşirmat
Шермуҳаммадбек
Doğum	1895 Garbaba, Fergana Oblastı
Ölüm	10 Mart 1970 36.982972°K 35.354556°D / 36.982972; 35.354556, Adana, Türkiye
Milliyet	Özbek
Diğer ad(lar)ı	Mahmud-bek; Korşirmat

Şir Muhammed-bek Gazi, Mahmud-Bek yahut Korşirmat takma ismiyle tanınır. (1895, Garbaba, Fergana – 10 Mart 1970) 1923’ten itibaren sürgünde bulunan Korbaşı Hareketi’nin önde gelen simalarından biri, Büyük Yurtseverlik Savaşı sırasında Abwehr desteğiyle Türkistan’da isyan hareketini yeniden canlandırmak amacıyla teşkil olunan Türkistan Birliği’nin ilk reisidir. Özbek Türk'üdür.

Rus Çarlığı Dönemi

Şir Muhammed Bey’in dedesi Abdurahimbek, Hokand Hanlığı’nın son hükümdarlarından biri olan Hudayar Han’ın beylerinden biriydi. Abdurahimbek, bir dönem Hudayar’ın sarayında vezirlik makamında bulunmuştur. Hokand Hanlığı’nın çöküşünden sonra Abdurahimbek, Margilan’a bağlı Kumaryk köyünde sade bir çiftçi olarak yaşamını sürdürmeye başlamıştır. Şir Muhammed Bey’in babası Kuşakboy Hoca ise Kumaryk’ın emînidir. 1915 yılında hac dönüşü sırasında İstanbul’da vefat etmiştir.

Gençliğinde Şir Muhammed Bey bir köylü hayatı sürmüş, tarımsal sulama kanallarında su dağıtımı yapan bir mirab olmuştur. Çocukluk ya da ilk gençlik döneminde geçirdiği bir göz hastalığı sebebiyle daima koyu renkli gözlükler takmak zorunda kalmıştır. Bu yüzden, Özbekçede "Kör Şirmat" anlamına gelen Korşirmat lakabı yaygın biçimde kullanılmaya başlanmıştır. Kendi köyündeki bir molladan okuma yazma öğrenmiş, ardından Margilan’daki medrese eğitimini tamamlamıştır. Kesinlik kazanmamış bazı rivayetlere göre Şir Muhammed Bey, 1916 Orta Asya Ayaklanması’na etkin biçimde katılmıştır. Şir Muhammed’in oğlu Devran ve kuzeni Enver, babalarının ve amcalarının Rus İç Savaşı’ndan önce Türkistan’dan hiç ayrılmadıklarını ve Rusya’da hiçbir zaman hapsedilmediklerini iddia etmektedir. Ancak bu iddia, meşhur Başkurt Türkoloğu Zeki Velidi Togan tarafından tartışmaya açılmıştır. Şir Muhammed’in devrimden hemen sonra hapisten serbest bırakıldığı bilgisi, Adana’dan Özbek muhaciri Abdühamid Kohar’ın hatıralarında teyit edilmektedir. Akrabalarının anlattığına göre, 1917 yazında Taşlak civarındaki bir gösteri esnasında Şir Muhammed Bey, jandarma tarafından dövülen bir hemşehrisine sahip çıkarak jandarmayı vurup onu attan düşürmüş ve ardından öldüresiye dövmüştür. Bu olay sonrasında Şir Muhammed Bey, kardeşleri ve arkadaşlarıyla birlikte saklanmak zorunda kalmış, akabinde taraftarlarıyla birlikte Skobelev’deki hapishaneye silah temin etmek maksadıyla saldırı düzenlemiştir.

Fergana Ayaklanması

Muhammed Bey, Orta Asya’da Özbek ve Türkmen Korbaşı Hareketi'nin korbaşısı olarak, Korbaşıları siyasî bir kuvvet hâline getirmeyi başarmış ve Sovyet iktidarına karşı mücadelede önemli başarılar elde etmiştir. 1920 yılında Kâbil’den resmî destek sağlamayı başarmışlar ve ardından Afganistan’ın kuzeyinde faaliyete geçmişlerdir. 1921 sonbaharında Enver Paşa, Korşirmat ve Cüneyt Han ile ittifak kurarak Buhara Sovyet Halk Cumhuriyeti’nin önemli bir bölümünü ele geçirmiştir. Bu harekâta karşı koymak maksadıyla Kızıl Ordu Başkomutanı S.S. Kamenev, beraberinde Sergo Orconikidze ve Jēkabs Peterss ile birlikte Türkistan’a gelmiştir. Nisan ayında Türkistan Geçici Hükûmeti başkanlığına getirilmiştir. Ancak Haziran - Ağustos 1922 tarihleri arasında, Nikolay Kakurin ve ardından P.A. Pavlov komutasında kurulan "Buhara Kuvvetleri Grubu", Korbaşıları mağlup etmeyi başarmıştır. Mayıs 1920’de, uzlaşmaz bir tutum takınan Şir Muhammed Bey (Korşirmat), Fergana’daki Korbaşıların önde gelen kişileri arasında sağlam biçimde yer edinmiştir.

Çeka uzmanlarına göre, 6 Mart 1920 tarihinde Ferganalı Madamin Bey’in teslimiyetinin ardından Korşirmat öne çıkmış ve dikkate değer bir şahsiyet hâline gelmiştir. 1500 savaşçıya ulaşan birlikleri birleştirmeyi başarmıştır. 1921 yılı Şubat ayında yaşanan bir dizi başarısızlığın ardından Doğu Buhara’ya çekilmiş, ancak sonrasında yeniden dönerek 1921 yılı sonuna dek etkinlik göstermiştir. Akabinde tekrar Doğu Buhara’ya geçmiştir. Enver Paşa’nın bölgeye gelişi ve etkisiyle birlikte, Korşirmat 12 Ocak 1922’de Fergana Vadisi’ne geri dönmüş ve tüm Ferganalı Korbaşıları etrafında birleştirmeye çalışmıştır. Çeka’ya göre, 1922 yılı Eylül ayında yaşanan büyük çaplı mağlubiyetlerin ardından Afganistan’a gitmiş ve Hanabad’a yerleşmiştir.

Madamin Bey’in Suikastı

Sovyet hükûmetiyle iş birliğine girerek mücadeleyi bırakan Madamin Bey, Şir Muhammed Bey’e yeni iktidarın safına geçmesi için arabuluculuk teklifinde bulundu. Şir Muhammed Bey, Madamin Bey’in teklifine müzakerelere hazır olduğunu söyleyerek olumlu yaklaşmış gibi göründü, fakat aynı zamanda ona bir tuzak hazırladı. Müzakereler için bir birlikle birlikte Uç-Kurgan’a gelen Madamin Bey, Şir Muhammed Bey tarafından tutuklanarak, kendisiyle şahsî bir husumeti bulunan Kırgızların Korbaşısı Hal Hoca’ya teslim edildi. Neticede, Hal Hoca Madamin Bey’in başını kestirdi. Madamin Bey’e bağlı olan birçok Korbaşı birliği, bu olaydan sonra Hal Hoca ve Şir Muhammed Bey’in denetimine geçti.

1921 yılı Mart ayı sonunda, Korşirmat Sovyet kuvvetleriyle barış görüşmeleri yapmayı kabul etti. Aynı yıl yaz mevsiminde, en yakın silah arkadaşı Muat’din Bey ile birlikte bu görüşmeleri Sovyet komutanlığı ile yürüttü. Ancak Korşirmat bu müzakereleri oldukça kaçamak biçimde sürdürdü. Korbaşı liderlerinin ileri sürdüğü talepler arasında Şeriat’ın dokunulmazlığı, şer’î mahkeme ve adalet sisteminin yeniden tesis edilmesi, özel mülkiyet ve miras hakkı gibi hususlar bulunmaktaydı. Kızıl Ordu komutanlığı, bu talepleri bazı değişikliklerle "kabul ettiğini" beyan etmesine rağmen, isyancılar silah bırakmaya razı olmadı. Sovyet kaynaklarına göre, 12 Eylül tarihinde kendisine silah bırakması için bir ültimatom sunuldu. Korşirmat doğrudan bir yanıt vermekten yine kaçındı. Bunun üzerine, Kızıl Ordu birlikleri Margelan bölgesinde Korşirmat birliklerine karşı taarruza geçti.

Kasım 1921’de Şir Muhammed Bey, Fergana’daki Korbaşı birliklerinin komutasını korbaşı Muat’din’e devretti; kendisi Doğu Buhara’ya geçti, oradan da Afganistan’a intikal etti.

Gayri Nizami Harp

1925 yılında, OGPU ajanı Georges Agabekov, Kâbil’de Korşirmat ile görüşerek İngilizlerle yaptığı varsayılan anlaşmanın metnini elde etmeye çalıştı; böyle bir anlaşma bulunmadığını öğrenince, Agabekov, Korşirmat’la ilgili faaliyetlerin takibine olan ilgisini kaybetti. OGPU’ya göre, İkinci Dünya Savaşı sırasında (1942 yılına dek) Mahmud Bey, Türk, Japon ve Alman istihbarat servisleri lehine, Orta Asya cumhuriyetleri ve Afganistan’ın kuzeyinde başlıca istihbarat toplayıcı ajan olarak faaliyet göstermekteydi. Özbek Türk'ü olan Mahmud Bey, tecrübeli bir istihbarat subayıydı. Afgan-Sovyet sınırının her iki yakasında kurduğu istihbarat ağı sayesinde, farklı ülkelerin Orta Asya cumhuriyetlerindeki güncel duruma dair istihbarat bilgilerini ticaret konusu hâline getirerek ciddi bir sermaye birikimi sağlamıştır. Eylül 1941’de, Alman istihbaratının talimatıyla Korbaşı birliklerini yönetmenin yanı sıra, Sovyet Orta Asyası’nda oluşturduğu ajan ve sabotaj şebekesini genişletmiş, bu ağ üzerinden bölgedeki istihbarat verilerini toplamayı sürdürmüştür.

Alman istihbaratının talimatları doğrultusunda, 1942 baharında Afganistan’ın kuzeyinde Sovyet karşıtı silahlı bir örgüt olan “Unyon”u teşkil etmiştir. Bu örgütün görevleri arasında, Buhara Emirliği tahtına dönmesi istenen, Kâbil’de bulunan eski emir Seyyid Mir Muhammed Alim Han’ı desteklemek de bulunmaktaydı.

Unyon Liderliği

Şir Muhammed Bey, 1941 yılı başlarında Abwehr tarafından Afganistan’da kurulan Sovyet karşıtı sabotaj teşkilatı olan "Unyon" adlı örgütün ilk lideriydi. Bu örgüt, istihbarat toplamak ve Korbaşı kuvvetlerinin muharebe faaliyetlerini koordine ederek Sovyetler Birliği’ne bağlı Orta Asya cumhuriyetleri topraklarına yönelik saldırılar düzenlemek amacıyla teşkil edilmiştir. Nazi Almanyası’nın Sovyetler Birliği’ne yönelik saldırısı, Afgan Türkistanı’nda bulunan Korbaşılar tarafından büyük bir coşkuyla karşılanmıştır.

Kâbil’de bulunan Orta Asya'dan muhacir Korbaşılar, Hitler’i “kurtarıcıları” olarak ilan ettiler. Ülkenin kuzeyinde kalanlar ise, daha 1941 yılı Temmuz ayında birliklerini Sovyet topraklarına yeniden saldırıya hazırlamaya başladılar. Zengin muhacir ailelerinin gençleri, Almanların yakında geleceğini öngörerek aceleyle Almanca öğrenmeye koyuldular. Afgan monarşisi, ülkenin kuzeyindeki çok sayıdaki Korbaşı oluşumuna karşı ihtiyatlı bir tutum sergilemekteydi; zira kısa süre içerisinde Sovyetler Birliği’nin Almanya tarafından mağlup edileceğine ve Afganistan’ın, bir zamanlar Buhara Emirliği ve Hive Hanlığı’na ait olan toprakları ele geçirme fırsatına erişeceğine inanıyordu.

Sovyetler Birliği Dışişleri Halk Komiserliği’nin Ortadoğu Dairesi’ne ait 4 Nisan 1942 tarihli bir rapora göre, Muhammed Davud Han komutasındaki bir grup Afgan subayı, Sovyetler Birliği’ne karşı askerî bir sefer planı geliştirmekteydi. Sovyet istihbaratına göre, Kâbil hükûmeti, Kızıl Ordu’ya ait birliklerin Sovyet-Afgan sınırından alınarak Wehrmacht ile cephe savaşlarına sevk edileceğinden emindi. Bu nedenle, yalnızca bir Afgan tümeniyle Hive ve Buhara’nın ele geçirilebileceği düşünülmekteydi.

Afganistan’ın kuzeyindeki Korbaşı oluşumlarla ilişkileri güçlendirmek amacıyla, Muhammed Zahir Şah Kâbil’de sürgün hayatı süren tahttan indirilmiş Buhara Emiri Seyyid Mir Muhammed Alim Han ile gizli bir anlaşma imzaladı. Bu anlaşma, Kızıl Ordu ile bir çatışma durumunda Korbaşı birliklerinin Kâbil’e silahlı destek sağlamasını öngörmekteydi. Öte yandan Korbaşılar, Sovyetler Birliği ile bir savaş vuku bulması hâlinde Kâbil yönetimiyle varılacak mutabakatları her yoldan pekiştirmeye çalıştılar. 1941 yılı Ağustos ayında, en büyük Türkmen oluşumunun Korbaşısı olan Kızıl Ayak, Başbakan Haşim Han’a bir mektup yazarak Buhara’yı koruması altına almasını talep etti ve gerektiğinde 40.000 silahlı Türkmeni seferber edeceğine dair taahhütte bulundu. Haşim Han, tüm korbaşılara birliklerini daima tam savaş hazırlığında tutmalarını tavsiye etti ve Wehrmacht’ın Moskova ile Leningrad’ı ele geçirmesinin ardından Sovyetler Birliği’ne yönelik bir saldırı için uygun bir anın doğacağını belirtti.

1941 yazında, Japonya ve Almanya’ya ait diplomatik misyonerler, Orta Asya’daki başlıca Korbaşılarla temas kurdular. Aynı yıl Ağustos ayında, Alman diplomatik temsilciliğinin talebiyle, Japon elçilik görevlisi Katsubi, Seyyid Alim Han ile görüşerek Sovyetler Birliği’ne karşı muhtemel bir iş birliği konusunda müzakereler yürüttü. Eski Emir bu teklifi reddetmişse de, çevresindeki kişiler ve birçok Korbaşı, Alman ve Japon istihbarat ajanlarıyla iş birliği yapmaya istekliydi. Bu ajanlar, Sovyet Orta Asya cumhuriyetleri topraklarında partizan faaliyetler örgütlenmesi karşılığında büyük meblağlar vaat etmekteydiler. Eylül 1941’de, Abwehr, Korbaşı saflarındaki nüfuz sahibi Özbek Mahmud Bey’e, Sovyet-Afgan sınırının her iki tarafında bir casusluk ve sabotaj ağı kurma talimatı verdi. Bu gelişme, Mahmud Bey’in Afganistan’daki Özbek ve Türkmen Korbaşı birlikleri arasında Abwehr adına yürüttüğü istihbarat faaliyetlerinin başlangıcını teşkil etmiştir.

Ailesi

• Birinci eşi (1916’dan itibaren) – Mingbaşı Muzafferbek’in kızı.
• İkinci eşi (1926’dan itibaren) – Zulfiniso (? -1972), aslen Andicanlıdır, Adana’da defnedilmiştir.
  • Oğlu – Davronbek, daha sonra Davron Beck (d. 1927), ABD’de yaşamaktadır.
  • Oğlu – Jahongirbek, çocuklukta vefat etmiştir, Kâbil’de defnedilmiştir.
  • Kızı – Saodathon, Adana’da (Türkiye) yaşamaktadır.
  • Kızı – Hosiyathon, çocuklukta vefat etmiştir, Kâbil’de defnedilmiştir.
• Kardeşi – Taşmuhammedbek, Korşirmat tarafından Afganistan’a büyükelçi olarak tayin edilmiştir.
• Kardeşi – Ruzmuhammedbek
• Kardeşi – Şirmuhammedbek
• Kardeşi – Tojmuhammedbek
• Kardeşi – Nurmuhammedbek (1899? —10 Ocak 1984, Adana)
• Kız kardeşi – Tufahon
• Kız kardeşi – Savrinisokhon