Kovuşturma
Kovuşturma, ceza muhakemesi hukukunda, savcının iddianamesinin mahkeme tarafından kabul edilmesiyle başlayan ve mahkemenin hüküm vermesiyle sona eren yargılama aşamasıdır.[1] Kovuşturma sürecinde, mahkeme delilleri değerlendirir, sanığın savunmasını alır ve yargılama faaliyetini yürütür.[2] Hukuk sistemlerine göre farklılık göstermekle birlikte, kovuşturma süreci genellikle savcılık makamı tarafından yürütülür ve yargılama organı tarafından denetlenir.
Genel bakış
[değiştir | kaynağı değiştir]Ceza muhakemesinde kovuşturma, bir kişinin suç işlediği iddiasıyla hakkında kamu davası açılması ve yargılamanın mahkeme önünde yapılmasını içerir. Hukuk sistemine bağlı olarak kovuşturma süreci değişiklik gösterir.
Soruşturma ve kovuşturma ayrımı
[değiştir | kaynağı değiştir]Kimi hukuk sistemlerinde, soruşturma aşaması polis ve savcılık tarafından yürütülürken, kovuşturma mahkeme önündeki yargılama süreci olarak kabul edilir.[3]
Savcının rolü
[değiştir | kaynağı değiştir]Anglo-Sakson sistemlerinde (common law) savcı (prosecutor) iddianameyi sunar ve sanığın suçlu olduğuna dair kanıtları jüri veya hâkim önünde ispat etmeye çalışır.[4]
Delil değerlendirme ve karar süreci
[değiştir | kaynağı değiştir]Hukuk sistemine bağlı olarak mahkeme, tarafların sunduğu deliller üzerinden mi yoksa kendiliğinden delil toplayarak mı karar vereceğini belirler.
Hukuk sistemlerine göre kovuşturma
[değiştir | kaynağı değiştir]Anglo-Sakson hukuk sisteminde kovuşturma
[değiştir | kaynağı değiştir]"Ortak hukuk" geleneğine sahip ülkelerde kovuşturma süreci, iddianamenin hazırlanması ve davanın jüri veya hâkim önüne taşınması şeklinde işler.[5] ABD’de kovuşturma, federal ve eyalet savcıları (district attorney) tarafından yürütülür. Ağır suçlar için "grand jury" iddianameyi değerlendirir. Birleşik Krallık’ta kovuşturma, Crown Prosecution Service (CPS) tarafından yürütülür ve mahkemeler süreci denetler.
Kıta Avrupası hukuk sisteminde kovuşturma
[değiştir | kaynağı değiştir]Kıta Avrupası hukuk sistemlerinde savcı, iddianameyi düzenleyerek mahkemeye sunar ve hâkim delil değerlendirme sürecinde daha etkin bir rol oynar.[3] Fransa’da kovuşturma, soruşturma hâkimi (juge d’instruction) ve savcının iş birliği ile yürütülür. Almanya’da, savcılık (Staatsanwaltschaft), delil toplamak ve dava açmakla yükümlüdür.
Türk hukukunda kovuşturma
[değiştir | kaynağı değiştir]Türk hukukunda kovuşturma süreci, Ceza Muhakemesi Kanunu’na (CMK) göre belirlenmiştir. Kamu davasını açan savcılık, iddianameyi mahkemeye sunar ve kovuşturma mahkeme tarafından yürütülür. İddianamenin kabulüyle başlayan süreç, duruşmayla devam eder. Mahkeme, sunulan delillere ve tarafların beyanlarına göre hüküm verir.
Kovuşturma, ceza yargılamasının ikinci aşamasını oluşturur ve soruşturma aşamasından sonra gelir.[6] Bu süreç, sanığın suçlu olup olmadığının belirlenmesini amaçlayan esas yargılama safhasıdır. Eğer mahkeme, delillerin yetersiz olduğu kanaatine varırsa, beraat kararı verebilir.[7] Öte yandan, deliller suçun işlendiğini ortaya koyuyorsa mahkûmiyet kararı verilir. Buna ilave olarak mahkeme kovuşturma sonucunda sanığa ceza verilmesine yer olmadığı kararı da verebilir. Bu durum sanığın suçu işlediğini ancak tahrik altında suçu işlemesi, akıl hastalığına sahip olması veya yaş küçüklüğü vb. gerekçelere dayanarak ceza verilmemesini izah eder.[8][9]
Ceza Muhakemesi Kanunu’na (CMK) göre kovuşturmanın başlaması için "kovuşturma şartlarının" gerçekleşmiş olması gerekir.[10] Örneğin, bazı suçlar için yetkili makamların izni gereklidir ve bu izin alınmadan yargılama yapılamaz.[7]
İslam hukuku ve karma hukuk sistemlerinde kovuşturma
[değiştir | kaynağı değiştir]Bazı ülkelerde modern ceza hukuku ile şeriat kurallarının bir arada uygulandığı görülmektedir.[4] Mısır’da ceza hukuku Fransız sistemine dayanırken, bazı şeriat hükümleri de geçerlidir. Suudi Arabistan’da ise şeriat mahkemeleri, ağır suçlar için ceza kovuşturmasını yürütmektedir.
Uluslararası Ceza Hukukunda kovuşturma
[değiştir | kaynağı değiştir]Uluslararası hukukta, savaş suçları ve insanlığa karşı suçlar gibi ciddi suçlar için özel kovuşturma süreçleri vardır.[11] Uluslararası Ceza Mahkemesi (ICC), savaş suçları ve soykırım gibi suçları kovuşturur. Birleşmiş Milletler (BM) savaş suçları mahkemeleri, Ruanda ve Eski Yugoslavya gibi bölgelere özel mahkemeler kurmuştur.
Kovuşturmaya alternatif yöntemler
[değiştir | kaynağı değiştir]Kovuşturmaya alternatif yöntemler, suç niteliğindeki fiil ve faili ile ilgili olarak, savcı tarafından yapılan araştırma faaliyeti sonucunda kamu davasının açılmasına yetecek ölçüde şüpheye ulaşılmasına ve kovuşturma yapılmasının önünde hukuki ve maddi bir engel bulunmamasına rağmen savcı tarafından kullanılan bir yetki ile meselenin ceza muhakemesinin kovuşturma evresine taşınmayarak soruşturma evresinin sonuçlandırılmasına imkân veren yöntemlerdir.
Türk hukukunda türleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Türk hukukunda düzenlenen kovuşturmaya alternatif yöntemler aşağıdaki gibidir.[12]
Koşullu feragat
[değiştir | kaynağı değiştir]- Kamu davasının açılmasının ertelenmesi (CMK m.171/2vd),
- Önödeme (TCK m.75),
- Uzlaştırma (CMK m.253).
Koşulsuz feragat
[değiştir | kaynağı değiştir]Cumhuriyet savcısının takdir yetkisine dayalı olarak kovuşturma yapmama kararıdır (CMK m.171).
Ceza Kararnamesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Seri Muhakeme Usulü (CMK m. 250)
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Meraklı, Serkan (2012). "Ceza Muhakemesi Hukukunda Kovuşturma Davası". Ceza Hukuku Dergisi, 18. s. 173-192.
- ^ Karabulut, Ferhat; Karapazarlıoğlu, Ersin; Tosun, Hamza (2014). "Ceza Muhakemesinde Delil Kavramı ve Kovuşturma Sürecinde Hâkimlerin Delil Algısı". Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 111. s. 173-192.
- ^ a b Langbein, John H. "The Origins of Public Prosecution at Common Law" (PDF). Yale Law School Legal Scholarship Repository.
- ^ a b "The Place of 'The People' in Criminal Procedure" (PDF). Columbia Law Review.
- ^ Gershowitz, Adam M. "The Power of Prosecutors". New York University Law Review.
- ^ Soyer Güleç, Sesim (2013). "Ceza Muhakemesi Hukukunda Soruşturmanın Etkinliği İlkesi ve Takipsizlik Kararları Üzerindeki Etkisi". Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 15 (Ekim). s. 1393-1464.
- ^ a b Özen, Mustafa (2019). Ceza Muhakemesi Hukukunda Kovuşturma Şartı Olarak İzin (PDF) (Tez). İstanbul Üniversitesi.
- ^ "Türk Ceza Hukukunda Haksız Tahrik". Yrd. Doç. Dr. Zeynel T. KANGAL. DergiPark. 11 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2025.
- ^ "CEZA MUHAKEMESİNDE HÜKÜM ÇEŞİTLERİ (CMK m. 223)". Dr. Elif BEKAR. DergiPark. 12 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2025.
- ^ Yılmazcan, Ahmet (2021). Türk Ceza Muhakemesi Hukukunda Kovuşturmaya Yer Olmadığına Dair Karar ve Denetimi (Tez). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- ^ Uluslararası Ceza Mahkemesi Statüsü (PDF). 1998.
- ^ Hakan A. Yavuz. Ceza Muhakemesinde Kovuşturmaya Alternatif Yöntemler. 1. Basım. Adalet Yayınevi. s. 203. ISBN 978-625-7088-30-5.