Mîkâlîler
Mîkâlî ailesi (Farsça: آل میکال), Mîkâlîler olarak da bilinir, 9. yüzyıldan 11. yüzyıla kadar Horasan'ın önde gelen İranlı aristokrat ailesidir. Semerkant'ın İslam öncesi soylularından geliyorlardı.[1]
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]
Aile, Sasani kralı V. Behrâm'ın (h. 420-438) soyundan geliyordu.[1] V. Behrâm'ın soyundan biri Şûr unvanını taşıyordu ve muhtemelen altıncı yüzyılda Soğdya'yı yönetiyordu. Ailenin Şûr unvanını taşıyan beş üyesi vardı, ailenin beşinci üyesi, 1933'te bulunan Soğdya ve Arap belgelerine göre "Soğdya kralı", " Semerkant hükümdarı" ve "Pencikent hükümdarı" unvanlarını taşıyan Divaştiç adında birisidir. 722'de Divaştiç, Zarafshan'da Araplar tarafından yenildi ve öldürüldü;[2] oğlu Tarhun, ailesinin üç nesil boyunca yaşadığı Irak'a savaş esiri olarak götürüldü.
Dördüncü kuşakta, Mikal bin Abdülvahid adlı aile üyesi, dokuzuncu yüzyılın başlarında Horasan'a yerleşmiş ve onun soyundan gelenler, Mikal soyadını kullanarak burada yaşamaya devam etmişlerdir.
Mîkâl bin Abdülvâhid'in oğulları Muhammed bin Mîkâl ve Şâh bin Mîkâl, Muhammed'in ikamet ettiği Bağdat, Rey ve Nişabur'da Tâhirîler için askeri komutanlar olarak hizmet ettiler ve Abdullah Mîkâlî adında bir oğulları oldu. İkincisi, Sistan'da Saffârî Amr bin Leys'in ve sonra onun asi generali Sebük-eri'nin ve son olarak da halife Muktedir'in (h. 908-932) yönetiminde Ahvaz valisi olarak hizmet etmiştir. Oğlu Ebü'l-Abbas İsmâil, Sâmânîler'in saray nazırı ve Nişabur reisi olarak görev yapmıştır. 973'te öldü.[1] Üç oğlu vardı; biri babasının makamlarını alacak olan Ebû Muhammed Abdullah, diğeri Ebû Ca‘fer Mîkâlî ve sonuncusu da Bizanslılar ve bozkırlarında putperest Türklerle savaşan bir askeri subay olan Ebü'l-Kâsım Ali. Sâmânîler'in yıkılmasından sonra Mîkâlîler, Horasan'ın yeni efendileri olan Gaznelilere hizmet etmeye başladılar. Hasanak Mîkâlî adında bir Mîkâlî soylusu yüksek mevkilere yükseldi ve 1024'te Gazneli hükümdarı Mahmud Gaznevî'nin veziri oldu.
Mahmud daha sonra 1030'da öldü ve kısa süre sonra en küçüğü Muhammed ve en büyüğü Mesud olan iki oğlu arasında bir iç savaş çıktı. Hasanak, Ali bin İl-Arslan adlı bir Türk zenginiyle birlikte Muhammed'i destekledi ve her ikisi de Gazneli devleti üzerinde mutlak güce sahip olacaklarını, Muhammed'in ise sembolik bir lider olarak kalacağını umuyorlardı. Ancak Ali, diğer Gazneli devlet adamları da dahil olmak üzere Hasanak'tan uzaklaşmaya başladı ve Mesud'a bağlılıklarını değiştirdiler.
Hasanak ise Muhammed'i desteklemeye devam etti, ancak sonunda yenildi ve Muhammed tarafından hapsedildi. Hasanak'ın rakibi Ebu Sehl Zawzani'nin çabalarıyla[3] Mesud, Hasanak'ı küfürle suçladı ve 14 Şubat 1032'de idam ettirdi. Sahib Hüseyin Mîkâlî adlı bir diğer Mîkâlî, Gazneliler döneminde idari ve askeri subay olarak görev yaptı, ancak bir savaş sırasında Selçuklu Türkleri tarafından esir alındı. Ancak daha sonra Selçuklu hükümdarı Tuğrul'un veziri oldu.[4]
Mîkâlî ailesinden de önemli âlimler, şairler ve sanatseverler çıkmıştır. Ailenin adı 11. yüzyılın sonuna kadar anılmaya devam etmiş, ancak daha sonra kaynaklarda yer almamıştır.
Mîkâlîlerin listesi
[değiştir | kaynağı değiştir]- Mikal ibn Abd al-Wahid
- Muhammed ibn Mikal, Tâhir generali
- Şah ibn Mikal, Tâhir generali
- Muhammed ibn Şah, Abbâsî generali
- Abdullah Mîkâlî, Saffârî komutanı ve Abbâsî eyaleti Ahvaz valisi
- Ebu'l-Abbas İsmail, Sâmânî yetkilisi ve reis
- Ebu'l Kasım Ali, Abbâsî ve Sâmânî askeri subayı
- Ebu Muhammed Abd-Allah, Sâmânî yetkilisi ve reis
- Ebu Cafer Mîkâlî, Sâmânî yetkilisi ve reis
- Hasanak Mîkâlî, Mahmud Gaznevînin veziri ve Nişaburlu reis
- Hâce Ali Ebu'l-Kâsım bin Abdullah, 11. yüzyılın ilk yarısında Gazneli reis
- Ebû'l-Muzaffar Ali bin Ebû'l-Kâsım, Gazneli reis ve Hâce'nin oğlu, 1055 yılında ölmüştür.
- Sahib Hüseyin Mîkâlî, Gazneli subayı ve daha sonra Selçuklu subayı (kısa bir süre Tuğrul'un ikinci veziri oldu)
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ a b c Bulliet 1984, s. 764.
- ^ Jalilov 1996, s. 460.
- ^ Nashat & Beck 2003, ss. 87–88.
- ^ Bosworth 1968, s. 45.
- Genel
- Bosworth, C. E. (1968). "The Political and Dynastic History of the Iranian World (A.D. 1000–1217)". Frye, R. N. (Ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 5: The Saljuq and Mongol periods. Cambridge: Cambridge University Press. ss. 1-202. ISBN 0-521-06936-X.
- Bosworth, C. Edmund (1985). "ʿALĪ B. IL-ARSLAN QARĪB". Encyclopaedia Iranica, Vol. I, Fasc. 8. London: C. Edmund Bosworth.
- Bulliet, R. W. (1984). "ĀL-E MĪKĀL". Encyclopaedia Iranica, Vol. I, Fasc. 7.
- Hansen, Valerie (2012). The Silk Road
. Oxford University Press. ss. 1–304. ISBN 9780195159318. Diwashini.
- Jalilov, A. H. (1996). "The Arab Conquest of Transoxania". Litvinsky, Boris Anatolevich; Dani, Ahmad Hasan; Samghabadi, R. Shabani (Ed.). History of Civilizations of Central Asia: The crossroads of civilizations, A.D. 250 to 750. UNESCO. ISBN 9789231032110.
- Marshak, Boris (2002). "PANJIKANT". Encyclopedia Iranica, Online Edition.
- Marshak, Boris (1994). "DĒWĀŠTĪČ". Encyclopaedia Iranica, Vol. II, Fasc. 3. ss. 334-335.
- Nashat, Guity; Beck, Lois (2003). Women in Iran from the Rise of Islam to 1800. University of Illinois Press. ss. 1-253. ISBN 978-0-252-07121-8.
