İnsan sindirim sistemi

İnsan sindirim sistemi
Latince isim	systema digestorium
Sistem	İnsan vücudu
Tanımlayıcılar
JSTOR	digestive-system
Microsoft Academic	2777418637
MeSH	D004064
TA	2773
FMA	7152

Ayrıca bakınız: Gastrointestinal kanal

İnsan sindirim sistemi, gastrointestinal kanal ile dil, tükürük bezleri, pankreas, karaciğer ve safra kesesi gibi sindirime yardımcı organlardan oluşur. Sindirim, yiyeceklerin giderek daha küçük parçalara ayrılması ve bu parçaların vücut tarafından emilmesi ve kullanılmasına kadar süren bir süreçtir. Sindirim süreci üç aşamadan oluşur: sefalik faz, gastrik fazı ve intestinal fazı.

Sindirim sürecinin ilk aşaması olan sefalik faz, yiyeceklerin görülmesi ve kokusunun mideyi sindirime hazırlamasıyla başlar. Bu aşamada, yiyecekler çiğnendikçe mekanik olarak parçalanır ve ağızdaki sindirim enzimleriyle kimyasal olarak ayrışmaya başlar. Tükürük, tükürük bezleri ve dil üzerindeki seröz bezler tarafından salgılanan amilaz ve lingual lipaz gibi sindirim enzimlerini içerir. Yiyeceklerin tükürükle karıştığı çiğneme işlemi, sindirimin mekanik aşamasını başlatır. Bu işlem sonucunda oluşan lokma, yemek borusu aracılığıyla mideye geçer.

İkinci aşama olan gastrik fazı midede gerçekleşir. Bu aşamada yiyecek, mide asidiyle karışarak daha da parçalanır ve ardından ince bağırsağın ilk bölümü olan duodenuma geçer.

Üçüncü aşama olan intestinal fazı duodenumda başlar. Bu aşamada, kısmen sindirilmiş yiyecekler pankreas tarafından üretilen çeşitli enzimlerle karışır.

Sindirim süreci çiğneme kasları, dil ve dişler tarafından gerçekleştirilen çiğneme işlemi ve peristalsis ile beraber segmentasyon hareketleriyle desteklenir. Mide asidi ve mide mukusunun üretimi, sindirimin devamı için önem arz eder.

Peristalsis, yemek borusundan başlayıp mide ve bağırsaklarda devam eden ritmik kas hareketleridir. Bu hareketler, yiyecekleri sindirim kanalında ileri doğru iter. Yiyecekler mideye ulaştığında, kısmen sindirilmiş hale gelir ve bu karışıma "kimus" denir. İnce bağırsakta kimus daha fazla parçalanır ve besin maddeleri vücut tarafından emilir. Burada tamamen sindirilen besinler, "kilüs" adı verilen bir sıvı haline gelir ve lenf sistemi aracılığıyla dolaşıma katılır. Yiyeceklerin sindiriminin büyük kısmı ince bağırsakta gerçekleşir. Kalın bağırsakta ise su ve bazı mineraller geri emilir. Sindirim sürecinin sonunda, vücutta kalan atıklar (dışkı) rektumdan anüs yoluyla dışarı atılır.

Sindirim sistemi organları

Üst sindirim bölümü

• Ağız: ağız boşluğu; tükürük bezleri, mukoza, dişler ve dili kapsar. Gıda ve suyun vücuda alınmasına yarayan bir açıklıktır. Bir üst ve alt dudak ile kapatılmıştır. Karbonhidratların kimyasal sindirimi ağızda başlar ve diğer besinlerin fiziksel sindirimi başlar.
• Yutak: (farinks) ağız ve burnun hemen arkasındaki boyun bölümüdür. Gıdanın ağızdan yemek borusuna geçmesini sağlar. Sindirim sisteminin yanı sıra solunum sisteminde de yer alan bir organdır. Üç bağlantısı vardır: nazofarinks, orofarinks ve laringofarinks.
• Yemek borusu :(özofagus veya gullet) ve kardiya; yemek borusu gıdanın mideye geçmesini sağlayan kassal (müsküler) bir borudur. Bu geçiş peristaltizm yardımıyla olur. Kardiya ise yemek borusu ile midenin birleştiği noktadaki açıklıktır (ağız).Düz kaslardan oluşur. Sindirim gerçekleşmez.
• Mide: Midede ki antrum, pilor ve pilorik sfinkteri de kapsar. Mide yemek borusu ile ince bağırsağın ilk kısmı olan duodenum arasında bulunur. Yüksek oranda asidik bir çevreye sahip mide (pH yaklaşık 1,5-2) peptidaz sindirim emzimlerini içerir.

Alt sindirim kanalındaki organları gösteren bir çizim.

Alt Sindirim Bölümü

Bağırsak, sindirim kanalının mide ile anüs arasında bulunan kısmıdır. Kalın bağırsakta besinler içerisinde kalan su ve mineraller emilir.

• İnce bağırsak, mide ile kalın bağırsak arasındadır. 5 yaşın üstündeki insanlarda genellikle 5–6 m uzunluğundadır. Üç kısmı vardır. İnce bağırsakta ayrıca sindirim yüzeyini genişleten villuslar (tümür) da vardır. Bu villüslerin sayesinde emilim gerçekleşir. Villuslar girinti ve çıkıntılardan oluşmuştur.

1. duodenum veya onikiparmak bağırsağı, ince bağırsağın ilk ve en kısa kısmıdır. Mideyi jejunuma bağlayan bir tüptür. pH seviyesi yaklaşık 9'dur.
2. jejunum, ince bağırsağın orta kısmıdır, duodenum ile ileum arasında bulunur. Yetişkin insanlarda boyu 2-8 metre arasında değişir. pH seviyesi yaklaşık 7-8 aralığındadır.
3. ileum, ince bağırsağın son kısmı. İnsanlarda yaklaşık 4 metre uzuluğundadır. İleoçekal valv ile çekumdan ayrılır. pH seviyesi genellikle 7-8 arasındadır.

• kalın bağırsak, üç kısmı vardır. Sindirimin bitmesi olayının en sonundan bir önce olan organdır. Bu organda posa içindeki kalan son su, vitaminler ve mineraller emilir. Çekum dediğimiz bölgede başlar. Rektum dediğimiz bölgede ise son bulur.

1. çekum veya kör bağırsak, kalın bağırsağın ilk kısmıdır. Apandis çekumun bir uzantısıdır.
2. kolon, kalın bağırsak için kullanılan bir terimdir. Çekumdan rektuma kadarki kısım için kullanılır. Kendi içinde dört kısma ayrılır, çıkan kolon, transvers kolon, inen kolon ve sigmoid kolon.
3. rektum, kalın bağırsağın son kısmıdır.

Ayrıca kalın bağırsak sindirime katılmaz. Çünkü sindirim ince bağırsaktan besinlerin kana geçmesi ile sona erer. Besinler kan yoluyla vücuda taşınır. -

• anüs, rektumun dış açıklığıdır. Kapanması sfinkter kaslarca kontrol edilir.

Dışkılar anüsten geçerek vücuttan atılırlar.

Sindirim sistemine yardımcı organlar

Sindirim sistemi ve sindirim borusu ile ilgili başka organlar da vardır.

Karaciğer sindirimde rol oynayan safrayı üretir.

Pankreas ise bikarbonat, tripsin, kemotripsin, lipaz ve pankreatik amilaz gibi çeşitli enzimler içeren bir sıvıyı ince bağırsağa salgılar.

Böylece bu bezler sindirimde yer almış olurlar.

Karaciğer:Karacığer hücreleri tarafından üretilen safra sıvısı, safra kesesinde depolanır.Safra sıvısı içinde sindirim, enzimleri yoktur.Safra sıvısı özel bir kanala ince bağırsağa dökülür ve burada büyük yapıdaki yağ moleküllerini daha küçük yapılara(yağ damlacıklarına) ayırarak yağların fiziksel sindirimini sağlamış olur.

Pankreas:Pankreas,midenin hemen altında yer alan, yaprak şeklinde bir yapıdır. Pankreastan salgılanan pankreas öz suyu özel bir kanala ince bağırsağa dökülür. Pankreas öz suyunda proteinlerin, karbonhidratların ve yağların kimyasal sindiriminin emzimleri bulunur.

Sindirim ve boşaltım

Ana madde: Sindirim

Ağızda, yiyecek dişler ve dil tarafından mekanik olarak parçalanırken, tükürük tarafından kimyasal olarak da bir ölçüde parçalanır. Daha sonra peristaltizm ile yemek borusundan (özofagus) mideye geçer. Burada parçalama işlemi devam eder. Büyük yiyecek parçaları (bolus) daha küçük parçalara ayrılır yani büyük oranda mekaniktir. Bununla beraber, küçük miktarda kimyasal işlem de meydana gelir; özellikle proteinler midedeki enzimlerin yardımıyla kimyasal olarak parçalanmaya başlar. Gıda daha sonra ince bağırsağa girer ki burada enzimler ve bakteri yardımıyla parçalama işlemi meydana gelir ve yararlı partiküller kana emilir. Kalan partiküller ise kalın bağırsaktan geçer ve sonunda dışkı biçiminde vücuttan atılır.

Sindirim hem hormonlar, hem de otonom sinir sistemi tarafından düzenlenir:

• Sindirim sisteminin görevlerini kontrol eden temel hormonlar mide ve ince bağırsak mukozasındaki hücreler tarafından salgılanır. Bu hormonlar, örneğin sekretin, gastrin ve kolesistokinin, kana sindirim borusu tarafından bırakılırlar ve sindirim sıvılarını uyarıp organ hareketlerine neden olurlar.
• Otonomik sinir sisteminin iki kolu da sindirim işlemini etkiler; parasempatik sinirler salgıları ve peristaltizmi uyarırken, sempatik sinirlerin etkisi daha baskılayıcıdır.

Sindirim borusu aynı zamanda bağışıklık sisteminin bir bölümüdür (Coico et al 2003). Midenin düşük pH (1-4 arası) seviyesi, mideye giriş yapan birçok mikroorganizma için ölümcüldür. Benzer bir şekilde, mukus (IgA antikorları içerir) bu mikroorganizmaların çoğunu nötralize eder. Sindirim borusundaki diğer faktörler de bağışıklığa yardımcı olurlar; safra ve tükürükteki enzimler dahil. Sağlığa yardımcı bağırsak bakterileri de potansiyel olarak zararlı olabilecek sindirim borusundaki bakterilerin aşırı çoğalmasını önlemeye yardımcı olur.

İnce bağırsağın görevi:Midedeki yemeklerin ince bağırsaktan kalın bağırsağa geçip oradan da boşaltılmasıdır.

İlgili hastalıklar

Tıbbın sindirim sistemi fonksiyonları ve bozukluklarını konu edinen dalı gastroenterolojidir. Sindirim sistemi ile ilgili en sık yapılan şikayetlerden bazıları bulantı ve kusma, dispepsi, ishal ve kabızlıktır. Ülser ve reflü özellikle son dönemlerde adını fazlaca duyurmuş hastalıklardandır. En sık rastlanan sindirim sistemi hastalıkları şunlardır;

• Ülser (onikiparmak bağırsağı ve yaralar)
• Gastrit (mide iç dokusu iltihabı)
• Siroz (Hepatit B ve Hepatit C gibi sarılık virüsleri ve uzun süreli yoğun alkol alımı sonucunda gelişen, ilk aşamalarında tedavi edilmezse, kanama ve koma sonucu ölüme yol açan hastalık)
• Spastik kolon (çok yaygın görülen sancılı kramplar, ishal ve kabızlık şeklinde seyreden bir kalın bağırsak hastalığı)
• Safra kesesi taşları ve iltihapları (yemek borusu, mide, bağırsak, karaciğer, pankreas ve safra kesesi kanserleri)
• Kanamalar (onikiparmak bağırsağı ülseri, mide ülseri ve erozyonları, yemek borusu, mide ve kalın bağırsak kanserleri ve yemek borusu varislerinin neden olduğu kanamalar)
• Hemoroitler (basur, mayasıl)
• Tifo: Kirli içme suları ve pis yiyeceklerden bulaşan bulaşıcı bir hastalıktır.

Ana Sindirim Organları

1. Ağız
2. Yutak
3. Yemek borusu
4. Mide
5. İnce bağırsak
6. Kalın bağırsak
7. Anüs

Yardımcı sindirim organları

1. Karaciğer (safra kesesiyle)
2. Pankreas (pankreas öz suyuyla)