Satiros (filozof)
 | Bu maddenin veya bölümün özgün araştırma, doğrulanamaz veya yoruma dayalı ifadeler içerdiği düşünülmektedir. Lütfen iddiaları kontrol ederek ve yeni kaynaklar ekleyerek geliştirin. Özgün araştırmadan oluşmuş ifadeler kaldırılabilir. Ayrıntılar maddenin tartışma sayfasında bulunabilir. |
Callatisli Satyros (Grekçe: Σάτυρος), ünlü kişilerin biyografilerine Diogenes Laertios ve Athenaios tarafından sıklıkla atıfta bulunulan seçkin bir Peripatetik filozof ve tarihçiydi. Herculaneum papirüsünden öğrenildiği üzere Callatis Ponticalıdır.[1]Yaşamları, Heraklides Lembus tarafından özetlenen Ptolemaios VI Philometor (MÖ 181-146) döneminden önce, muhtemelen MÖ 3. yüzyılda yaşamıştır.[2] Athenaios, sık sık ondan bir Peripatetik olarak bahseder,[3] ancak Peripatetik okulla bağlantısı hakkında başka bir bilgimiz bulunmamaktadır. Biyografilerinde krallar (Genç Dionysius, Philip), devlet adamları (Alkibiades), hatipler (Demosthenes), şairler (Aiskhylos, Sophokles, Euripides) ve filozoflar (Prieneli Bias, Spartalı Khilon, Pisagor, Empedokles, Elealı Zenon, Anaksagoras, Sokrates, Diogenes, Anaksarkhos, Stilpon) dâhil olmak üzere birçok seçkin kişiyi ele almıştır. İskenderiye'nin nüfusu üzerine ve Karakterler Üzerine (Grekçe: Περὶ χαρακτήρων, On Characters) adlı bir eser de yazmıştır. Atinalı dramatist Euripides'in biyografisinin parçaları yirminci yüzyılın başlarında Oxyrhynchus'ta keşfedilen bir papirüs tomarının sonunda bulunmuştur.[4]
Hayatı ve çalışmaları
[değiştir | kaynağı değiştir]Satyros'un hayatı hakkında pek fazla bilgi yoktur. Bir papirüs parçasından[1] görülebileceği gibi, Karadeniz kıyısındaki Kallatis liman kentinden geliyordu. Kendisine “Peripatetik” lakabı takılmıştı.[5] Bu muhtemelen onun, esas olarak edebi-biyografik çalışmalar yürüten bilim insanları grubuna (Peripatetik) ait olduğu anlamına gelir. Daha sonra büyük olasılıkla çoğunlukla Mısır'da yaşadı. Ana eserinin uzun bir parçası Oxyrhynchus'ta bulunmuş olmasına rağmen, onun bilimsel çalışmalarının materyalini başkent İskenderiye kütüphanelerinde bulmuş olması daha olasıdır.[6]
Antik çağda Satyros, Plutarkhos ve Suetonius gibi önemli şahsiyetlerin biyografilerini yazan en tanınmış yazarlardan biri olarak kabul edilirdi. Geniş kapsamlı eserinin başlığı muhtemelen Grekçe: Βίοι idi. Herakleides Lembos bunun en güzel örneğini yaratmıştır.[7] Herakleides'in, Mısır Kralı VI. Ptolemaios döneminde Lembos'u kurduğu bilinmektedir. Philometor (MÖ 180-145) aktif olduğuna göre Satyros'un yaşam süresinin çok daha öncelere dayanması gerekir. Muhtemelen MÖ 3. yüzyılın ikinci yarısında yaşamıştır, en geç MÖ 2. yüzyılın başları. İskenderiye'nin Demesleri Üzerine (Über die Demen Alexandrias) adlı eseri de yazmışsa -ki bu kesin değildir- dönemi daha kesin olarak daraltılabilir; çünkü bu eser MÖ 221-204 yılları arasında IV. Ptolemaios Filopator zamanında yazılmıştır. Aynı zamanda Karakterler Üzeirne adlı bir kitabın yazarı da olabilir.
1912 yılında Oxyrhynchus'ta bulunan ve yayımlanan bir papirüs, Satyros'un edebi faaliyetleri hakkındaki bilgilerimizi önemli ölçüde genişletti.[4] Attikalı oyun yazarı Euripides'in hayatından yaklaşık dört tane makul derecede okunabilir Teubner sayfası içeriyor. Bu vita, papirüsün içindekiler dizinine (subscriptionio) göre Sophokles ve Aiskhylos'un yaşamlarını da anlatan Βίοι'nin 6. kitabının bir parçasıydı. Ayrıca Satyros'un biyografilerinin kaybolmuş koleksiyonunun bazı parçaları da mevcuttur; bunların çoğu Athenaios ve Diogenes Laertios'tan kalmıştır. Örneğin, Athenaios'un aktardığı II. Filip'in çok sayıdaki karısının kataloğu ve Kleopatra ile evlenmesi nedeniyle Olympias'la yaşadığı son anlaşmazlığın öyküsü, Satyros'un bu Makedonya kralının biyografisinden gelmektedir.[8] Satyros'un Siraküza Kralı II. Dionysius'un biyografisinden fragmanlar da korunmuştur; ayrıca Atinalı politikacı Alkibiades, Atinalı hatip Demosthenes ve çeşitli filozofların (her ikisi de Yedi Bilge arasında sayılan Prieneli Bias ve Spartalı Chilon, Pisagor, Empedokles, Elealı Zenon, Anaksagoras, Sokrates, Sinoplu Diogenes, Anaksarch, Stilpon) hayatlarından parçalar da korunmuştur. Satyros'un Sophokles tasvirinden üç alıntı da korunmuştur.
Bulunan papirüs parçasından Satyros'un Euripides'in yaşamını diyalog biçiminde yazdığı anlaşılmaktadır. Üç tane yardımcı konuşmacı vardır ve bunların arasında Satyros'un kendisinin ana konuşmacı olduğu anlaşılmaktadır. Stil hoş ama bir o kadar da sofistike, bunu sık sık ara vermekten kaçınmalarından da anlayabilirsiniz. Satyros, anekdotsal biyografilerini günümüzde yaygın olarak kullanılan tarihsel-eleştirel yöntem ruhuyla yazmamış, bunun yerine pek güvenilir sayılamayacak malzemeler kullanmıştır. Euripides'in yapıtlarından dizeleri yorumlayarak kendi biyografisini çizdiği gibi, aynı amaçla Yunan komedisinden, özellikle Euripides'i sert bir biçimde eleştiren ve parodileştiren Aristophanes'ten de keyfi bilgiler almıştır. Dolayısıyla Satyros, Aristoteles'in Şairler Üzerine diyaloğuyla başlayan geleneğin bir parçasıydı .
Satyros, papirüs parçasında Euripides ve Aristophanes dışında, verdiği bilgilerin hangi kaynaklardan geldiğini belirtmemektedir. Dolayısıyla diğer muhbirleri de bilinmiyor. En azından Aulus Gellius,[9] Satyros'un getirdiği Salamis'teki Euripides Mağarası hikayesinin Atthidographer Philochorus'tan geldiğini belirtir. Ayrıca Satyros, tasvir ettiği diğer Yunan şairlerinin eserlerini de incelemiş ve değerlendirmiş olabilir. Sofokles de dahil olmak üzere birçok ünlü adamın ölüm nedenlerine ilişkin farklı yorumlarda bulunduğu için, tasvir ettiği kişilerin ölüm koşullarıyla özellikle ilgilendiği açıktır. Satyros'un açıkça belirtilmediği sürece, günümüze ulaşan hipomnematik yazılardan hangisine kaynak teşkil ettiğini belirlemek zordur. Her halükarda, bu büyük trajedi yazarının çeşitli el yazmalarında aktarılan Euripides biyografisinin anonim yazarı tarafından kullanılmış olması pek olası değildir, ancak her iki biyografi de bazı gerçek benzerlikler göstermektedir. Bunlar daha çok ortak ve eski bir kaynağın kullanılmasından kaynaklanıyor olabilir. Plutarkhos'un Satyros'un Βίοι'sine bağımlılığı da kanıtlanamaz.[10]
Fragmanlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Satiro, Vita di Euripide. A cura di Graziano Arrighetti. Goliardica, Pisa 1964. – Rez. von André Tuilier, in: Revue des Études Grecques 78, 1965, S. 410–412, (online).
- Stefan Schorn: Satyros aus Kallatis. Sammlung der Fragmente mit Kommentar. Schwabe, Basel 2004. ISBN 3-7965-2005-7.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Papirüs Herculanensis No. 558.
- ^ OCD, q.v. Satyrus
- ^ Athenaios, vi. 248; xii. 541; xiii. 556
- ^ a b A. S. Hunt, Oxyrhynchi Papyri, vol. 9 (1912), no. 1176, pp. 124–182
- ^ Athenaios 6, 248d ve 12, 541c.
- ^ Hermann Bengtson: Philipp und Alexander der Große. Münih 1997, S. 13.
- ^ Diogenes Laertios 8,40 ve 8, 53.
- ^ Athenaios 13, 557.
- ^ Aulus Gellius, Noctes Atticae 15, 20.
- ^ Alfred Gudeman: Satyros 16 26 Şubat 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. In: Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft (RE). Cilt II A,1, Stuttgart 1921, p. 231–233.
Konuyla ilgili okumalar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Stefan Schorn: Satyros de Callatis. In: Richard Goulet (Ed.): Dictionnaire des philosophes antiques. Cilt 6, CNRS Éditions, Paris 2016, ISBN 978-2-271-08989-2, S. 133–143
- Stefan Schorn: Satyros aus Kallatis. In: Bernhard Zimmermann, Antonios Rengakos (Ed.): Handbuch der griechischen Literatur der Antike. Cilt 2: Die Literatur der klassischen und hellenistischen Zeit. C. H. Beck, München 2014, ISBN 978-3-406-61818-5, S. 718–720
- Fritz Wehrli, Georg Wöhrle, Leonid Zhmud: Der Peripatos bis zum Beginn der römischen Kaiserzeit. In: Hellmut Flashar (Ed.): Grundriss der Geschichte der Philosophie. Die Philosophie der Antike. Cilt 3: Ältere Akademie – Aristoteles – Peripatos. 2. Auflage, Schwabe, Basel 2004, ISBN 3-7965-1998-9, S. 493–666, burada: 620–622
