Politbüro

SBKP Politbüro binası. Günümüzde Rusya Cumhurbaşkanlığı İdaresi binası olarak hizmet vermektedir.

Politbüro (Rusça: политическое бюро; politiçeskoye byuro), Politik Büronun kısaltılmış biçimi. SSCB tarihinde komünist partinin, politikaları belirleyen en üst karar organıydı. Rusya'da 1917 Sovyet Devrimi'nden sonra devlet yönetimi üzerinde uyguladığı sıkı denetim 1991'de SSCB'nin dağılmasıyla sona ermiş, ardından varlığı fiilen sona ermiştir.

Rusya'da ilk Politbüro, Ekim 1917 sonlarında Bolşevik Partisi Merkez Komitesince hazırlanan ayaklanma sırasında kesintisiz ve esnek bir yönetim mekanizması sağlamak amacıyla oluşturuldu. Bu Politbüro; Lenin, Troçki, Stalin, Zinovyev, Kamenev, Bubnov ve Sokolnikov'dan oluşuyordu. Bolşevik ayaklanmasının başarıya ulaşmasıyla bu Politbüro dağıtıldı. Mart 1919'daki 8. Parti Kongresi, Merkez Komitesine kendi üyeleri arasından beş kişilik yeni bir Politbüro seçme talimatını verdi. Bu organın resmî görevi, Merkez Komitesinin olağan oturumlarını bekleyemeyecek kadar acil sorunlar konusunda karara varmaktı. Çok geçmeden parti ve devlet yönetiminde önemli bir konum üstlenen Politbüro işlev bakımından Merkez Komitesini gölgede bıraktı.

Sovyetler Birliği Komünist Partisinde (SBKP) ve birçok diğer komünist partisinde politik karar organı Politbüronun yanı sıra, partinin gündelik işlerini yöneten, Politbüro kararlarını alt kademelere aktaran, Merkez Komitesi için gündem hazırlayan, tartışılacak konularla ilgili belgeleri sağlayan organ, Genel Sekreter ve en kıdemli birkaç Politbüro üyesinden oluşan Merkez Komitesi Sekreterliği idi. Genel Sekreter böylece Politbüronun en etkili üyesi durumuna geldi. Devrim sonrasında bu makamı elinde tutan Stalin, 1924'te Lenin'in ölümünü izleyen iktidar mücadelesinin ardından Politbüro üzerinde denetleyici bir konum elde etti ve bu organın yanı sıra, bir bütün olarak partiyi de kesin egemenliği altına aldı.

Politbüro 1952'de kaldırıldı ve yerine, üye sayısı daha fazla olan Merkez Komitesi Prezidyumu getirildi. Ertesi yıl ölen Stalin'in kişisel tiranlığa varan yönetiminin ve bu tür uygulamalarının son bulmasıyla bu yeni organ içinde kolektif yönetim anlayışına daha büyük önem verildi. Böylece Prezidyum 1964'te Nikita Kruşçev'i parti genel sekreterliğinden uzaklaştıracak ölçüde güç kazandı. Partinin en üst organı için 1966'da yeniden Politbüro adı benimsendi.

Politbüronun üyeleri görünüşte SBKP Merkez Komitesince seçiliyordu. Fakat gerçekte Politbüro kendi varlığını sürdüren bir organdı. Yeni alınacak üyeler ve görevden uzaklaştırılacak üyeler Politbüroda belirleniyordu.

Sovyet tarihinin büyük bölümünde 12-15 arası asıl üye ile 5-8 arasında aday üyeden oluşan Politbüronun yapısı 1990'daki değişikliklerle Sovyet cumhuriyetlerinin hepsinden birer temsilciyi kapsayacak biçimde genişletildi. Bazı üst düzey hükûmet yetkilileri Politbürodan çıkarıldı; bu düzenlemenin amacı parti üyelikleri süren söz konusu yetkililerin, Devlet Başkanlığı Konseyi üyesi olarak taşıdıkları sorumluluklara ağırlık vermelerini sağlamaktı.

Politbüro lideri konumunda olan SBKP MK Genel Sekreteri uygulamada SSCB'nin de lideriydi. Savunma bakanı, Sovyet gizli polis örgütü KGB'nin şefi, en önemli cumhuriyet ve kentlerin parti örgütü başkanları genellikle Politbüro üyeleri arasında yer alıyordu. Politbüronun gedikli üyeleri olan eski Bolşevik ideologların yerini 1980'lerin sonlarına doğru belirli bir teknik eğitim görmüş olan, ayrıca bürokraside uzun ve sadık bir hizmet sicili bulunan parti üyeleri aldı.

Doğu Avrupa'daki komünist ülkelerin Politbüroları da biçim ve görev bakımından Sovyet modeline benzer bir yapıdaydı. Aynı modeli izleyen Çin'de ise Politbüroya bağlı Daimi Komite adlı ayrı bir organ vardır. Genellikle yedi üyeden oluşan Daimi Komite geniş yetkileriyle hem Çin Komünist Partisi, hem de Politbüro içinde belirleyici rol oynar.

Ayrıca bakınız

• Parti genel çizgisi
• Öncü parti