Rumeli (eyalet)
| |||||||||||||||||||||
.png)
Rumeli Eyaleti veya Rumeli Beylerbeyliği, 1362 yılında I. Murad zamanında kurulan Osmanlı Devleti eyaleti. Osmanlı Devleti'nde kurulan ilk eyalettir. Anadolu Beylerbeyi yükselirse Rumeli Beylerbeyi, Rumeli Beylerbeyi terfi edilirse vezir olurdu. Rumeli Beylerbeyi Divan-ı Hümayun müzakerelerine katılırdı. 17. yüzyıldan itibaren vezir derecesinde bulunanlar tayin edilmeye başlamıştır.
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Rumeli Eyaleti, Balkan Yarımadası'ndaki fetihler devam ederken ele geçirilen toprakların idaresi için 1362 yılında merkezi Edirne olmak üzere I. Murad'ın emri ile kurulmuştur. Tanrıdağı, Kocacık, Naldöken, Koca Hamza, Vize ve Ofçabolu yörüklerininde bulunduğu geniş bir coğrafyadır. İlk beylerbeyi Lala Şahin Paşa'dır.[2] 1375 yılında beylerbeyi Kara Timurtaş Paşa olmuştur.[3] 1393 yılında Anadolu Beylerbeyliği'nin kuruluncaya kadar Osmanlı'nın idari teşkilatında tek beylerbeyilik konumundaydı. Rumeli Eyaleti'nin merkezi ilk zamanlarda Edirne olup, daha sonra bir süre Filibe, 1382'de de Sofya eyaletin merkezi oldu. Rumeli Eyaleti diğer eyaletlerden daha imtiyazlı bir eyalettir.
1541 yılında eyalete bağlı toprakların bir kısmında Budin Eyaleti kurulmuştur. Bu tarihten önce Balkan Yarımadası'ndaki bütün topraklar Rumeli Eyaleti'ne bağlıdır.[4] 1560 yılında da Bosna ve çevresinde Bosna Eyaleti kurulmuştur. 1599 yılında Silistre Eyaleti kurulmuştur. Ardından Niş ve Vidin de eyalet olmuştur. 1826 yılında beylerbeylik, Selanik, Yanya, Manastır ve Edirne olmak üzere 4 eyalete bölünmüştür.
Sancakları
[değiştir | kaynağı değiştir]| Sancakları |
| Sofya, Köstendil, Vize, Çirmen, Kırkkilise, Silistre, Niğbolu, Vidin, Alacahisar, Vuçıtrın, Prizren, İşkodra, Dukagin, Avlonya, Ohri, Delvine, Yanya, Elbasan, Mora, Tırhala, Selanik, Üsküp, Bender, Akkerman, Kızılca müsellemi, Çirmen müsellemi, Çingene müsellemi, Ofcabolu, Vize, Tanrıdağı, Selanik, Kocacık, Naldöken |
- Karadağ Sancağı, (Sırpça: Sandžak Crne Gore) Osmanlı Devleti'nin Rumeli Eyaleti'ne bağlı sancağı. Bugünkü Karadağ civarında kurulmuştur. Karadağ Sancağı, 1514 yılında Zeta Prensliği'nin Osmanlı Devleti'ne katılmasıyla kurulmuştur. İlk sancak beyi I. Ivan Crnojeviç'in oğlu Staniša yani İskender Bey Crnojeviç'dir. İskender Bey Crnojeviç, 1528 yılına kadar sancak beyliği yapmıştır. 1528 tarihinde sancak, İşkodra Sancağı'na bağlanmıştır.
- Ohri Sancağı, Osmanlı Devleti'nin Rumeli Eyaleti'ne bağlı sancağı. 1385 yılında I. Murad zamanında Çandarlı Kara Halil Hayreddin Paşa tarafından fethedilen Ohri şehrinde kurulmuştur. 1826 yılında Rumeli Eyaleti dağılınca Manastır Eyaleti'nin bir sancağı olmuştur.
- Çingene Sancağı, Osmanlı Devleti'nde Rumeli Eyaleti topraklarında yaşayan Romanların yönetsel, mali ve askeri işlerini düzenlemek amacıyla kurulmuş sancak. 16. yüzyıla kadar Çingeneler yalnızca cizye ve ispenç vergisi ödemişlerdi. Ancak toprakların genişlemesiyle birlikte Çingeneler bir sancak sayıldı. I. Süleyman devrinde Cingâne Livasını ve bütün çingeneleri ilgilendiren ilk hukuki düzenleme, tahminen 937/1531 tarihinde yapıldı. "Kanunnâmei Kıbtıyânı Vilâyeti Rumeli" yani "Rumeli Eyaleti Çingeneleri Kanunnamesi" adını taşıyan bu yasa çeşitli düzenlemeler getirdi.[5] Çingenler Müslüman ve gayri müslim olarak vergilendirildi. Müslümanlar 22 akçe, gayri müslimler de 25 akçe vermekle yükümlüydü. Diğer vergileri - arusiye, cürüm ve cinayet akçesi - diğer reaya ile aynıydı. Çingenelerin bazıları müsellemdi ve bu müsellemler askerlikte eksik işleri tamamlama ve haberleşme gibi görevlerde bulunurdu. Müslüman ve gayri müslim çingeneler arasında kız alıp verme, birlikte iş yapma ve birlikte göçmeleri yasaktı. Çingene sancağını "Çingene beyi" ya da "mir-i Kıptiyan " adı verilen yöneticiler yönetirdi. Bu sancak beyleri vergi toplar, güvenliği sağlar, müsellemleri toplayıp orduya teslim ederdi.
- Hersek Sancağı, Rumeli Eyaleti'ne bağlı sancak. Osmanlı Devleti 1463 yılında Bosna Krallığı'nı topraklarına kattıktan sonra Hersek'i de topraklarına katmak istemiştir. Osmanlı kuvvetleri Hersek Dükalığı'na gelince Hersek dükü Stefan Kosariç Osmanlı Devleti'ne sadakatini bildirerek ülkesinin tamamını ve en küçük oğlunu rehin olarak Osmanlı Devleti'ne vermiştir. Osmanlı Devleti Foča ve çevresini alarak buraya Hersek Sancağı ismini vermiştir. Sancak beyliğine de Hamza Bey atanmıştır. Kısa süre sonra Hersek Sancağı'na Pljevlja (Taslıca) dahil edilmiş, 1483 yılında Hersek Dükalığı toprakları tamamıyla Hersek Sancağı'na dahil edilmiştir. 1580 yılında sancak, aynı yıl kurulan Bosna Eyaleti'na bağlanmıştır.
Rumeli Beylerbeyleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Lala Şahin Paşa - (1362-?)
- Kara Timurtaş Paşa - (1388-1393)
- Hadım Şehabettin Paşa - (1. Dönem:1439-1442) (2. Dönem:1444-1446)
- Kasım Paşa - (1442-1443)
- Karaca Paşa
- Veli Mahmud Paşa - (1454-1456)
- Hamza Paşa
- Has Murad Paşa - (1468/69-1473)
- Hadım Süleyman Paşa - (1474-1477)
- Koca Davud Paşa - (1477-1478) (1481-1483)
- Mihaloğlu Mehmed Paşa - (1482-1483)
- İskender Paşa - (1483-1485)
- Hadım Ali Paşa - (1485-1488)
- İshak Paşa
- Yakup Paşa
- Hasan Paşa (?-1514)
- Hadım Sinan Paşa - (1514-1515)
- Ayas Mehmed Paşa - (1521-1523)
- Pargalı İbrahim Paşa (1523-1526)
- Lütfi Paşa
- Divane Hüsrev Paşa - (1538-1541)
- Sokullu Mehmed Paşa - (1549-?)
- Şemsi Ahmed Paşa - (1564-1569)
- Sokolluzade Hasan Paşa - (1. Dönem:1591-1593) (2. Dönem:1594-1595) (3. Dönem:1595-1596) (4. Dönem:1596-1597)
- Nişancı Hamza Paşa (1595)
- Kirli Hasan Paşa
- Paşazade Mehmed Paşa
- Silahtar Mustafa Paşa - (1640-1641)
- Silahtar Mehmed Paşa
Nüfus sayımı [6][7]
[değiştir | kaynağı değiştir]1831 yılında II. Mahmut döneminde sadece müslüman ve gayrimüslim erkekler sayılarak yapılan nüfus sayımı aşağıdaki gibidir;[8]
| Müslüman | Reaya | Çingâne | Yahudi | Ermeni | Toplam | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Eyâlet-i Rûm İli | 513.448 | 811.456 | 29.532 | 11.674 | 3.566 | 1.369.766 |
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Google Kitaplar'da Commercial statistics: A digest of the productive resources, commercial... By John Macgregor, s. 12,
- ^ Osmanlı eyalet-vilayet sistemi 7 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Radikal gazetesi.
- ^ Timurtaş Paşa'nın kabri gün yüzüne çıkıyor 7 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Yeni Şafak gazetesi.
- ^ Nikolai Todorov, The Balkan City 1400–1900, Washington 1983, 23.
- ^ "Prof.Dr. Ahmet Akgündüz". 22 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2008.
- ^ Kemal Karpat, Osmanlı Nüfusu 1830-1914, Sayfa 225-243
- ^ Enver Ziya Karal,Osmanlı İmparatorluğunda ilk nüfus sayımı (Ankara 1943); Ahmet Lütfi,Târîh-i Lütfî (İstanbul, 1290/1873),II, Sayfa 175,III,Sayfa 142-146
- ^ 1831 Osmanlı İmparatorluğu nüfus sayımı, 14 Temmuz 202412 Kasım 2024
- Rumeli Eyaleti
- 1867'de varlığı sona eren bölgeler ve ülkeler
- Osmanlı İmparatorluğu'nun Avrupa'daki eyaletleri
- Osmanlı döneminde Balkanlar
- Balkanlar tarihi
- Osmanlı İmparatorluğu döneminde Makedonya
- Osmanlı döneminde Arnavutluk
- Osmanlı döneminde Bosna-Hersek
- Osmanlı döneminde Bulgaristan
- Osmanlı döneminde Yunanistan
- Osmanlı döneminde Sırbistan
- 1360'larda kurulan bölgeler ve ülkeler
- 1360'larda Osmanlı İmparatorluğu'nda kurulan oluşumlar