Filibe
| Filibe Пловдив | |
|---|---|
Plovdiv | |
 | |
 Bayrak  Arma | |
  Filibe Filibe'nin Bulgaristan'daki konumu | |
| Ülke |  Bulgaristan |
| İl | Filibe |
| Rakım | 164 m |
| Nüfus (2019) | |
| • Şehir | 347.851 |
| • Metropol | 666,801 |
| Zaman dilimi | UTC+02.00 (DAS) |
| • Yaz (YSU) | UTC+03.00 (DAS) |
Resmî site plovdiv.bg | |
Filibe (Bulgarca: Пловдив, trl: Plovdiv), 2019 nüfus sayımına göre 347.851 nüfusuyla Bulgaristan'ın ikinci büyük şehridir.[1] Filibe ilinin idari merkezidir. Ülkenin önemli ekonomi, ulaşım, kültür ve eğitim merkezlerinden biridir.
Filibe, adını Makedonya Kralı II. Filip'ten alır. Şehir, 5 Eylül 2014 tarihinde yapılan seçimle 2019 yılında Avrupa Kültür Başkenti olmaya hak kazanmıştır.
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Tarih Öncesi ve Trak Dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Arkeolojik bulgular, Filibe'nin tarih öncesi çağlarda, özellikle Neolitik Dönem'de (MÖ 6. binyıl) yerleşime açık olduğunu göstermektedir. Şehir, Balkanlar'da yazılı kaynaklarda adı geçen en eski halklardan biri olan Traklar tarafından kurulmuştur. Traklar, Üç Tepe (Trimontium) olarak bilinen coğrafi oluşumlar üzerine tahkimatlı bir yerleşim kurmuş ve bu yerleşime Evmolpiya (veya Evmolpeida) adını vermiştir. Bu isim, kimi kaynaklara göre Trak kahramanı Evmolpos'a, kimi kaynaklara göre ise tapınaklardaki kutsal bakire rahibelere (Vestal'lere) atıfta bulunur.[2]
Helenistik Dönem
[değiştir | kaynağı değiştir]MÖ 342 yılında şehir, Makedonya Kralı II. Filip (Philip) tarafından fethedilmiş ve Philippopolis (Filip'in Şehri) adı verilmiştir. Bu dönemden itibaren şehir, Helenistik dünyanın önemli merkezlerinden biri haline gelmiş, askeri ve ticari bir üs olarak kullanılmaya başlanmıştır.[2]
Roma Dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Roma İmparatoru Claudius döneminde Trakya'nın Roma İmparatorluğu’na katılmasıyla birlikte Philippopolis, Roma'nın Trakya eyaletinin merkezi olmuştur. Şehir bu dönemde Trimontium (Üç Tepeli Şehir) adıyla da anılmıştır. 1. ila 6. yüzyıllar arasında Plovdiv, önemli bir ekonomik, idari ve kültürel merkez konumuna ulaşmıştır. Bu dönemde şehirde amfitiyatro, stadyum, su kemerleri, forumlar, aristokrat konutları ve surlar inşa edilmiştir. Roma dönemi, şehrin "ihtişam çağı" olarak kabul edilir.[2][3]
Orta Çağ: Slav ve Bizans Dönemleri
[değiştir | kaynağı değiştir]7. yüzyıldan itibaren bölgeye Slav kavimlerinin yerleşmesi başlamıştır. Slavlar, şehrin adını önce Pulpudeva, ardından Puldin ve nihayetinde bugünkü formu olan Plovdiv şekline dönüştürmüştür. Bu dönem boyunca şehir, Bizans İmparatorluğu ve Birinci Bulgar Krallığı arasında defalarca el değiştirmiştir. Orta Çağ boyunca da stratejik önemini koruyan şehir, hem askeri hem de dini merkez olarak rol oynamıştır.[2]
Osmanlı Dönemi (1364–1878)
[değiştir | kaynağı değiştir]Plovdiv, 1364 yılında I. Murad komutasındaki Osmanlı ordusu tarafından fethedilmiştir. Şehrin adı, Türkler tarafından Türkçeye daha uygun hale getirmek maksadıyla Filibe olarak değiştirilmiştir. Şehrin adının değiştirilmesinin yanı sıra bölgenin Türkleştirilmesi için İzmir, Aydın, Manisa, Konya ve Karaman yöresinden Yörük Türkmenler bölgeye iskan ettirilmiştir. Bölgede Türk ve Pomak[4] nüfus hâlâ varlığını korumaktadır. Şehir, Osmanlı döneminde Rumeli Eyaleti'nin önemli merkezlerinden biri olmuştur. Evliya Çelebi, Filibe'yi “on önemli Osmanlı şehrinden biri” olarak tanımlar. Bu dönemde şehir, çok kültürlü yapısını korumuş; camiler, hanlar, medreseler, hamamlar ve sivil mimari örnekleri ile önemli bir şehir hüviyetine kavuşmuştur.
Modern Dönem: Doğu Rumeli ve Bulgaristan
[değiştir | kaynağı değiştir]93 Harbi olarak da bilinen Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından 1878 yılında imzalanan Berlin Antlaşması ile Filibe, Doğu Rumeli adı verilen özerk Bulgar yönetimine başkentlik yapmaya başlamıştır. 1885 yılında Bulgaristan Prensliği ile Doğu Rumeli'nin birleşmesiyle birlikte, Filibe bugünkü Bulgaristan Cumhuriyeti’nin ikinci büyük şehri hâline gelmiştir. Bu olay, Bulgaristan tarihinde “Birleşme Günü” (6 Eylül) olarak anılmaktadır.[2]
Günümüz
[değiştir | kaynağı değiştir]20. yüzyılda Filibe, sanayileşmiş, kültürel etkinliklerin merkezi hâline gelmiş ve 2019 yılında Avrupa Kültür Başkenti seçilerek uluslararası bir görünürlüğe kavuşmuştur. Antik Roma tiyatrosu, stadyumu, Bizans ve Osmanlı döneminden kalma yapılar, şehrin mimari dokusunda eşsiz bir bütünlük sergilemektedir.[2][5]
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]
Filibe, Bulgaristan'ın başkenti Sofya'nın güneydoğusunda ve Meriç nehri kıyısındadır. Şehir, Yukarı Trakya Ovası'nın batı kısmını oluşturan ve bir birikinti ovası olan "Filibe Ovası”nın güney kesimindedir. Oradan kuzeybatıda Sredna Gora sıradağlarının zirveleri, doğuda Chirpan Tepeleri ve güneyde Rodop Dağları yükselir.[6] Başlangıçta, Filibe'nin gelişimi Meriç'in güneyindeydi ve nehir boyunca genişleme sadece son 100 yıl içinde oldu. Modern Filibe, Bulgaristan'ın toplam alanının %0,1'inden daha az olan 101 km2 (39 sq mi)'luk bir alanı kaplar. Km2 başına 3,769 kişiyle Bulgaristan'ın en yoğun nüfuslu şehridir.
Kentin içinde altı siyenit tepe vardır. 20. yüzyılın başında yedi siyenit tepesi vardı ancak bunlardan birisi olan Markovo tepesi yok edildi. Bunlardan üçüne Üç Tepe (bulgarca: Трихълмие}} Trihalmie), diğerlerine Gençlik Tepesi (bulgarca:Младежки хълм, Mladezhki halm), Kurtarıcılar Tepesi (bulgarca: Хълм на освободителите, Halm na osvoboditelite) ve Hristo G. Danov Tepesi (bulgarca:Данов хълм, Danov halm) denir.[7]
İklim
[değiştir | kaynağı değiştir] Filibe iklimi 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aylar | Oca | Şub | Mar | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Eki | Kas | Ara | Yıl |
| En yüksek sıcaklık (°C) | 23,0 | 24,0 | 30,0 | 34,2 | 36,0 | 41,0 | 45,0 | 42,5 | 37,6 | 36,8 | 27,0 | 22,9 | 45,0 |
| Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) | 5,2 | 8,3 | 13,0 | 18,4 | 23,7 | 28,0 | 30,7 | 30,3 | 26,0 | 19,4 | 11,9 | 6,4 | 18,5 |
| Ortalama sıcaklık (°C) | 0,9 | 3,2 | 7,2 | 12,3 | 17,3 | 21,5 | 23,9 | 23,2 | 19,0 | 13,1 | 6,9 | 2,3 | 12,7 |
| Ortalama en düşük sıcaklık (°C) | −3 | −1,4 | 1,8 | 6,2 | 11,0 | 15,0 | 17,0 | 16,5 | 12,6 | 7,6 | 2,6 | −1,3 | 7,1 |
| En düşük sıcaklık (°C) | −31,5 | −16,4 | −14,4 | −4,7 | 0,0 | 4,0 | 5,0 | 8,0 | 1,0 | −10,2 | −9,8 | −19 | −31,5 |
| Ortalama yağış (mm) | 27 | 34 | 37 | 41 | 77 | 57 | 39 | 43 | 35 | 37 | 36 | 39 | 502 |
| Kaynak: Danimarka Meteoroloji Enstitüsü[8] | |||||||||||||
Mimari
[değiştir | kaynağı değiştir]Filibe şehri Osmanlı Devleti'nin Balkanlarda önem verdiği yerleşim yerlerinden biridir. Mimari olarak Türk-Osmanlı sivil mimarisi dikkat çeker. Ayrıca Cuma Camisi (1363-1364) ve Şahabettin İmaret Camii (1444-1445) cami mimarisi olarak günümüze ulaşan yapılardır. Osmanlı evleri ''eski şehir'' denilen eski kent bölgesindeki yapılardır. Bugün birçok Osmanlı Köşkü sergi veya müze olarak kullanılmakta, bazıları kafe ve butik otel olarak işletilmektedir. Şehrin çarşısı, Kapana ve eski kent dışındaki yapılar komünizm döneminden kalan yüksek katlı binalardır. Yeni yapılar genel olarak Karşıyaka semtinde yapılmaktadır.
Maden
[değiştir | kaynağı değiştir]Filibe'de zengin demir yatakları bulunmaktadır.
Ekonomi
[değiştir | kaynağı değiştir]Zengin bir tarım bölgesinin ortasında yer almasına rağmen, Plovdiv'in ekonomisi 20. yüzyılın başlarından itibaren tarımdan sanayiye kaydı. Gıda işleme, tütün, biracılık ve tekstil endüstriyel ekonomik değişimin temel direklerini oluşturdu.[9] Komünist yönetim sırasında şehrin ekonomisi büyüdü ve ekonomi ağır sanayi ağırlıklıydı. 1989'da Komünizmin çöküşünden ve Bulgaristan'ın planlı ekonomisinin çöküşünden sonra bir dizi sanayi tesisi kapatıldı; kurşun ve çinko, makine, elektronik, kamyon, kimyasal madde ve kozmetik ürünleri üretimine devam edildi.
Filibe, ülkenin en büyük ekonomisine sahip olması ve Bulgaristan'ın GSYİH'sının %7.5'ine katkıda bulunması nedeniyle 2014 itibarıyla Bulgaristan'ın ekonomik başkentidir.[10] 2014 yılında 285,000 kişiye iş imkanı sağlayan bölgede 35 binden fazla şirket faaliyet gösteriyordu.[10] Filibe'nin avantajları arasında merkezi coğrafi konumu, iyi altyapısı ve büyük nüfusu sayılabilir. Filibe'nin uluslararası havaalanı, intermodal taşımacılık terminali, Trakya otoyolu ile çeşitli bağlantıları (Sofya ve Burgaz'ı birbirine bağlayan), Meriç Otoyolu'na yakınlığı (Türkiye'ye giden ana koridor) ve iyi gelişmiş karayolu ve şehrin Bulgaristan'da sanayi üretimi açısından lider şehir olarak gelişmesine yol açan demiryolu altyapısı vardır.
Filibe ekonomisi, imalat, ticaret, ulaşım, iletişim ve turizm alanlarında uzun geleneği vardır. Filibe'nin sanayi gelişiminin yanı sıra son yıllarda bilişim ve dış kaynak hizmet sektöründe artışlar ve son 5 yılda ise şehir turizmi her yıl çift haneli büyümüştür.[11]
Ekonomik göstergeler
[değiştir | kaynağı değiştir]| Gösterge | Birim | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 |
|---|---|---|---|---|---|---|
| GSYİH | Milyon leva | 5,539 | 6,062 | 6,178 | 6,374 | 6,273 |
| Bulgaristan'ın GSYİH'sındaki Payı | % | 7,5 | 7,6 | 7,6 | 7,8 | 7,5 |
| Kişi başına GSYİH | Milyon leva | 7,924 | 8,888 | 9,087 | 9,394 | 9,268 |
| Nüfus | Sayı | 696,300 | 680,884 | 678,860 | 678,197 | 675,586 |
| İş sözleşmesi kapsamındaki ortalama yıllık çalışan sayısı | Sayı | 208,438 | 207,599 | 205,876 | 203,933 | 207,057 |
| İş sözleşmesi kapsamındaki çalışanların ortalama maaşı | Milyon leva | 6,462 | 6,889 | 7,418 | 7,922 | 8,504 |
| Ekonomik faaliyet yüzdesi | % | 64,9 | 64,2 | 67,7 | 70,7 | 71,7 |
| İşsizlik yüzdesi | % | 8,5 | 8,8 | 11,2 | 13,4 | 13,1 |
| FDI | Milyon Euro | 1.118 | 1.259 | 1.340 | 1.648 | 1.546 |
Kaynak: Ulusal İstatistik Enstitüsü[10]
Kardeş Kentler
[değiştir | kaynağı değiştir]
Galeri
[değiştir | kaynağı değiştir]
-
Filibe'de bir sokak
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Arşivlenmiş kopya". 15 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2016.
- ^ a b c d e f "History". Община Пловдив (İngilizce). 7 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2025.
- ^ "Plovdiv | Roman Ruins, Thracian History, Ancient City | Britannica". www.britannica.com (İngilizce). Erişim tarihi: 2 Eylül 2025.
- ^ http://pomaknews.com/?p=3126 [ölü/kırık bağlantı]
- ^ yakubova@upenn.edu (19 Eylül 2017). "Plovdiv, Bulgaria". Russian and East European Studies (İngilizce). 16 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2025.
- ^ avtori Evgeni Dinchev ... (2002). Пътеводител България (Bulgarca). София: ТАНГРА ТанНакРа ИК. s. 145. ISBN 954-9942-32-5.
- ^ "Седемте чудеса на България – Пловдив". Milarodino.com. 4 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2011.
- ^ Cappelen, John; Jensen, Jens. "Bulgarien – Plovdiv" (PDF). Climate Data for Selected Stations (1931–1960) (Danca). Danimarka Meteoroloji Enstitüsü. s. 42. Erişim tarihi: 16 Nisan 2013.
- ^ "Plovdiv – BGP". Bg.bgp.bg. 6 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2011.
- ^ a b c [1] NSI (in Bulgarian)
- ^ [2] 26 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Tourism (in Bulgarian)
 | Bulgaristan'daki bir yerleşim yeri ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
