Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinin ekonomik etkileri

İşgâl nedeniyle dünya genelindeki perakendeciler, yaptırımlar veya gönüllü olarak Rusya menşeli ürünleri raflarından kaldırdı.

Rusya'nın Ukrayna’yı işgalinin ekonomik etkileri, Şubat 2022’nin sonunda, Rusya’nın Donetsk ve Luhansk’ı tanımasının ardından Ukrayna’ya saldırmasıyla başladı. Sonraki yaptırımlar, Rusya ekonomisinin büyük bir kısmını, Rus oligarklarını ve Rusya hükûmeti üyelerini hedef aldı. Rusya da buna karşılık verdi. Avrupa genelinde yaşam maliyetinin artmasına tepki olarak protestolar ve grevler gerçekleşti.

Ukrayna’daki savaş ayrıca ciddi bir beşeri sermaye kaybına, tarımsal ticaret altyapısının yok olmasına, üretim kapasitesinde büyük zarara, elektrik kayıplarına, ve savaş öncesi seviyelere göre özel tüketimde üçte birden fazla düşüşe yol açtı.

Arka plan

2014’ten itibaren Rusya, Kırım’ı ilhakı nedeniyle yaptırımlarla karşı karşıya kalmış ve bu yaptırımlar ülkenin ekonomik büyümesini engellemiştir.

2020’de ise COVID-19 resesyonu ve 2020 Rusya–Suudi Arabistan petrol fiyat savaşı Rusya ekonomisini etkiledi. 2021’de işgal öncesinde ek yaptırımlar da devreye girdi. Rus borsası, askeri yığınak sırasında %20 değer kaybetti.

Ekonomik etkinin tarihi

Polonya Cumhurbaşkanı Andrzej Duda, işgalden on iki saat önce (23 Şubat 2022) Kiev’de.

Uluslararası Para Fonu (IMF) genel direktörü Kristalina Georgieva, çatışmanın bölge ve dünya çapında ciddi ekonomik risk oluşturduğunu söyledi. Georgieva ayrıca, IMF’nin Ukrayna’ya destek için hazırlanan 2,2 milyar dolarlık kredi paketine ek olarak, çatışmadan etkilenen diğer ülkelere de yardımcı olabileceğini belirtti. Dünya Bankası Grubu başkanı David Malpass ise savaşın geniş kapsamlı ekonomik ve sosyal sonuçları olacağını ifade ederek, banka tarafından Ukrayna’ya ve bölgeye yönelik önemli ekonomik ve mali destek seçeneklerinin hazırlandığını bildirdi.

Eşi görülmemiş uluslararası yaptırımlara rağmen enerji ve hammadde ödemeleri büyük ölçüde bu önlemlerin dışında bırakıldı. Gıda tedariki de dünya gıda fiyatları üzerindeki olası etkiler nedeniyle muaf tutuldu. Rusya ve Ukrayna, Boğazlar üzerinden Akdeniz ve Kuzey Afrika ülkelerine ihraç edilen buğdayın önemli üreticilerindendir. Bazı Rus bankalarının SWIFT’ten çıkarılması ise ülkenin ihracatını etkilemesi beklenen bir gelişme oldu. Rusya, Orta Asya’daki eski Sovyet ülkelerinin en büyük ticaret ve ekonomi ortağıdır ve milyonlarca BDT göçmen işçisi için başlıca varış ülkesidir. Bu nedenle, Rusya’ya yönelik yaptırımlar Orta Asya’yı özellikle olumsuz etkiledi.

Yaptırımlar ayrıca Rusya Merkez Bankası’nın varlıklarının dondurulmasını da içeriyordu. Banka, 630 milyar ABD doları tutarında döviz rezervine sahiptir. Bu adım, yaptırımların etkisini azaltmak için kullanılabilecek kaynakları engellemeyi amaçladı. 5 Mayıs’ta Avrupa Konseyi Başkanı Charles Michel, “Sadece varlıkları dondurmak değil, aynı zamanda el koyarak Ukrayna’nın yeniden inşasında kullanılmasını sağlamak da son derece önemlidir” dedi.

Rusya

4 Mart 2022’de Moskova’daki bir Sberbank şubesinde ABD doları ve euro döviz kurları.

Ekonomik yaptırımlar işgalin ilk gününden itibaren Rusya’yı etkiledi; RTS Endeksi %39’a kadar düştü. Rus rublesi rekor düşük seviyelere indi ve Ruslar döviz bürolarına akın etti. Moskova ve St. Petersburg’daki borsalar en az 18 Mart’a kadar kapatıldı, bu da Rusya tarihindeki en uzun kapanma oldu. 26 Şubat’ta S&P Global Ratings, Rus hükümetinin kredi notunu “çöp” seviyesine indirdi.

Rusya Merkez Bankası, piyasayı istikrara kavuşturmak için müdahalelerde bulunacağını açıkladı. 28 Şubat’ta faiz oranı %20’ye çıkarıldı ve yabancıların yerel menkul kıymetleri satması yasaklandı. Eski bir merkez bankası başkan yardımcısına göre yaptırımlar, Rusya Ulusal Refah Fonu’nun yok olma riskiyle karşı karşıya kalmasına yol açtı.

  İşgal sonrası Rus uçaklarını hava sahasına sokmayan ülkeler. Uygulanan uçuş yasakları küresel güzergâhları değiştirdi.

27 Şubat’ta BP, Rosneft’ten çekileceğini duyurdu. Aynı gün dünyanın en büyük egemen varlık fonu olan Norveç Hükûmeti Emeklilik Fonu da Rusya’daki yatırımlarını elden çıkaracağını açıkladı.

28 Şubat’ta Shell de yatırımlarını sonlandıracağını açıkladı. 1 Mart’ta Eni şirketi Mavi Akım boru hattındaki yatırımlarını iptal ettiğini duyurdu. Aynı gün Maersk ve Mediterranean Shipping Company, gıda ve tıbbi ürünler hariç Rusya’ya tüm konteyner taşımacılığını durdurdu.

Rusya ayrıca ciddi bir beyin göçü yaşamaktadır; 300.000’den fazla, çoğunlukla genç Rus başka ülkelere göç etti. 50.000’den fazla bilişim uzmanı ülkeyi terk etti. Eğlence sektöründeki yaptırımlara karşılık olarak, Rusya yazılım korsanlığını yasallaştırmayı dahi gündeme aldı.

Rusya Merkez Bankası piyasayı istikrara kavuşturmak için müdahaleler açıkladı; bu, Rusya'nın Kırım'ı ilhakından beri ilk müdahale oldu.

28 Şubat’ta faiz oranlarını %20’ye yükseltti ve yabancıların yerel menkul kıymetlerini satmasını yasakladı. Eski bir merkez bankası başkan yardımcısına göre yaptırımlar, Rusya Ulusal Refah Fonu’nun ortadan kaybolması riskini doğurdu. Ruble ve Rus hisse senetleri değer kaybedince Moskova Borsası bir günlüğüne kapatıldı; bu süre daha sonra bir haftadan fazla uzatıldı. 28 Şubat itibarıyla Rusya’nın kredi temerrüt takasları yaklaşık %56 iflas ihtimali gösteriyordu. Fitch Ratings, Rusya’nın borçlarını ödeyememe riskinin yakın olduğunu açıkladı.

27 Şubat’ta dünyanın yedi büyük petrol ve doğalgaz şirketinden biri olan BP, Rusya’daki en büyük yabancı yatırımcı olarak Rosneft’ten çekileceğini duyurdu. Bu yatırım BP’nin kanıtlanmış petrol ve gaz rezervlerinin yarısını ve üretiminin üçte birini oluşturuyordu. Çekilmenin şirkete 25 milyar dolara kadar mal olacağı tahmin edildi. Aynı gün, Norveç Hükûmet Emeklilik Fonu, Rus varlıklarını elden çıkaracağını açıkladı.

28 Şubat’ta Shell de Rusya’daki yatırımlarını durduracağını duyurdu. 1 Mart’ta Eni, Mavi Akım boru hattındaki yatırımlarını iptal etti. Aynı gün, Maersk ve Mediterranean Shipping Company gıda, ilaç ve insani yardım dışındaki tüm konteyner sevkiyatlarını askıya aldı.

Rusya’da beyin göçü yaşandığı, 300.000’den fazla, çoğunluğu genç olan vatandaşın – özellikle bilişim sektöründe çalışanların – Ermenistan, Gürcistan ve Türkiye gibi ülkelere göç ettiği bildirildi. 50.000’den fazla Rus bilişim uzmanı ülkeyi terk etti. Rusya’nın çevrim içi korsanlık faaliyetlerini yasallaştırmayı düşündüğü bildirildi.

Rusya ayrıca siber saldırılarla da karşı karşıya kaldı. Örneğin, Mart 2022 sonunda Rusya Federal Hava Taşımacılığı Ajansı (Rosaviatsia) saldırıya uğradı ve kurum kağıt evrak ve posta kullanımına geri dönmek zorunda kaldı. Bütçe kısıtlamaları nedeniyle kurumun saldırıya uğrayan verilerin yedekleri bulunmuyordu.

11 Nisan’da Rusya Demiryolları, İsviçre frangı cinsinden tahvil ödemelerini yapamayarak 268 milyon dolar tutarında borcunu temerrüde düşürdü.

2022 Temmuz ayı sonunda IMF, Rusya’nın GSYİH tahminini %2,5 yukarı revize etti; ancak birçok ekonomist bunun yalnızca enerji fiyatlarındaki kısa vadeli artıştan kaynaklandığını belirtti. Rusya, Avrupa’ya gaz tedarikini keserek ve dünyanın en büyük buğday ihracatçısı olarak tarımsal gücünü öne çıkararak ekonomik baskı unsuru yarattı. Ağustos 2022’ye gelindiğinde Rusya, işgal öncesine yakın miktarda petrol satmaya devam ediyordu; Ortadoğu ve Asya’ya artan satışlar, Avrupa’ya azalan ihracatı telafi etti.

Yaptırımlara rağmen Rusya’nın enerji gelirleri arttı, ihracatı genişledi ve yeni ödeme yöntemleri geliştirildi. Ancak Ağustos 2022 itibarıyla bütçe rekor açık verdi (1,45 trilyon ruble). Bu açık, fosil yakıt gelirlerinin aylık 70 milyar rubleden 33,7 milyara düşmesi ve genel bütçe gelirlerinin %10 azalmasından kaynaklandı. Eylül ayında Maliye Bakanlığı tüm kamu sektöründe harcamaların %10 azaltılacağını duyurdu.

Bazı tahminlere göre, Rusya’nın işgal ettiği bölgelerin yeniden inşası 100 ila 200 milyar dolara mal olacak. Yalnızca Mariupol’un yeniden inşası 14 milyar dolardan fazla tutabilir.

Kasım 2022’de Rusya Federal Devlet İstatistik Servisi iki çeyrek üst üste küçülme rapor ederek Rusya’nın resesyona girdiğini açıkladı.

Çeşitli tahminlere göre, Ukrayna’daki savaş Rusya’ya günde 500 milyon ila 1 milyar dolar arasında bir maliyete yol açmaktadır.

Temmuz 2023’te Rusya, rekor düzeyde fabrika işçisi açığı yaşadı; sanayi işletmelerinin %43’ü işçi sıkıntısı bildirdi.

Bazı Batılı gazeteciler, yaptırımların Rus ekonomisine zarar vermediğini ileri sürdü; ancak ekonomistler bu yorumların propaganda amaçlı olduğunu açıkladı. Rusya’dan çıkan 1000’den fazla Batılı şirket, varlıklarını %50 indirimle satmak zorunda kaldı. Bu durum Rusya’nın yatırım ortamına büyük zarar verdi, devlet şirketlerinin değeri çöktü; örneğin Gazprom değerinin %75’ini kaybetti.

Ekonomist Sergey Guriev’e göre, 2022 sonrası Rusya ekonomisi fiilen ikiye ayrıldı: devlet siparişleriyle büyüyen askeri ekonomi ve enflasyon, yüksek faiz, işsizlik ve durgunlukla boğuşan sivil ekonomi. Askeri üretimdeki artış, GSYİH verilerini yapay biçimde yüksek gösterdi.

Nisan 2025’te Stockholm Ekonomi Okulu'na bağlı Stockholm Institute of Transition Economics (SITE) tarafından yayımlanan bir raporda, Rusya’nın resmi istatistiklerinin güvenilmez olduğu, dayanıklılık imajını güçlendirmek için kullanıldığı ve yapısal kırılganlıkları gizlediği belirtildi. Raporda ayrıca Rusya’nın mali teşviklerle ekonomiyi ayakta tuttuğu, ancak bu yolun sürdürülemez olduğu ve “iyimser büyüme senaryolarında bile Rusya’nın ekonomik ölçeğinin Batı’nın kapasitesiyle boy ölçüşemeyeceği” vurgulandı.

Ukrayna

Ukrayna Merkez Bankası döviz piyasalarını askıya alarak resmi döviz kurunu sabitleyeceğini duyurdu. Ayrıca nakit çekimlerini günlük ₴100.000 ile sınırlandırdı ve halkın yabancı para çekmesini yasakladı. PFTS Ukrayna Borsası 24 Şubat’ta olağanüstü koşullar nedeniyle işlemleri durdurduğunu açıkladı. 10 Nisan 2022’de Bloomberg, Rus işgali nedeniyle Ukrayna ekonomisinin 2022’de %45 küçülmesinin beklendiğini bildirdi.

21 Temmuz 2022’de Ukrayna Merkez Bankası grivnayı %25 devalüe etti.