Satranç türevi

Bir satranç türevi, satranç oyunundan türetilmiş, bu oyunla ilgili ya da bu oyuna benzer bir oyundur.

Satranç türevlerinin satrançtan farkı aşağıdakilerden biri ya da birden fazlası olabilir:

Değişik bir tahta (büyük ya da küçük, kare olmayan, tahtanın içinde kare yerine üçgen ya da altıgen gibi değişik alanlar, vb.).
Satrançtakinden farklı davranışları olan taşlar.
Rakibin taşlarını oyundan çıkarmak, hamle sırası ya da oyunun amacı gibi konularda farklı kurallar.

Batılı satrançtan daha eski ve milletlere özgü olan Caturanga, Xiang qi, Go ya da Şogi gibi satranç uyarlamaları da batı dünyasında satranç türevi olarak adlandırılır. Bu oyunlar da satranca benzerdir ve ortak bir geçmişe sahiplerdir.

Satranç oyunundan türetilmiş oyunlar

Bu satranç türevleri asıl satranç oyunundan tahtanın, oyunun kurallarının ya da kullanılan taşların değiştirilmesiyle oluşturulmuş oyunlardır.

Farklı açılış durumlarıyla oluşturulmuş satranç türevleri

Bu tür satranç türevlerinde açılış durumları satranç oyunundan farklıdır ancak kullanılan tahta, satranç taşları ve kurallar aynıdır. Değişik açılış durumlarının kullanılmasının ana amacı olağan satranç oyunlarında oluşmuş açılış alışkanlıklarının ortadan kaldırılmasıdır.

Satranç960 (ya da Fischer'in rastgele satrancı): oyunun başında birinci ve sekizinci sırada bulunan taşların konumları rastgele belirlenir.
Yer değiştirmeli satranç: Başlangıçta bazı taşların yerleri değiştirilir ancak oyunun kuralları satranç oyununun kuralları ile aynıdır. Bu türevin bazı örneklerinde şah ile vezirin, bazılarında ise B kolonundaki at ile F kolonundaki filin yerleri değiştirilir.
Üstün satranç: Satranç960 ile aynıdır, ancak açılışta beyaz ile siyahın konumları birbirinin yansıması farklıdır.
Yazışmalı satranç: Oyuncuların coğrafı olarak uzak oldukları icin aynı tahta üzerinde karşı karşıya gelmedikleri bir satranç çeşidi. Hareketlerini posta, e-posta veya satranç sunucusu ile iletirler.
Başaşağı satranç: Açılış konumları sıradan satranç gibi görünür ancak piyonlar aslında terfiye bir adım uzaktadır.^[1] Örneğin oyun şu hamlelerle başlayabilir: 1. Nc6 Nf3 2. b8Q g1Q ...

	a	b	c	d	e	f	g	h
8									8
7									7
6									6
5									5
4									4
3									3
2									2
1									1
	a	b	c	d	e	f	g	h

Satranç 960 oyunundaki 960 olası açılıştan biri.

	a	b	c	d	e	f	g	h
8									8
7									7
6									6
5									5
4									4
3									3
2									2
1									1
	a	b	c	d	e	f	g	h

Başaşağı satranç

Farklı güçlerle oynanan satranç

Bazı satranç türevleri beyaz ve siyahın değişik sayıda ve türde taşlarla oynamasına dayanır. Bu oyunlardaki bütün satranç taşları bilinen sıradan satrançta kullanılan satranç taşlarıdır.

Dunsany'nin satrancı (ya da Kalabalık satrancı): Bir taraf sıradan satranç taşlarıyla diğer taraf ise 32 piyonla oynar.
Öndelikli satranç: Değişik güçteki oyuncuların oynadığı oyunu dengelemek için bazı değişiklikler uygulanır.
Piyon oyunu: Başlangıçta beyazın veziri yoktur ancak fazladan 8 piyonu vardır.^[2]
Erlerin isyanı (R.L.Frey, 1947): Beyazın şahı ve 8 piyonuna (erine) karşı siyahın şahı, bir piyonu ve 4 atı bulunur.^[3] Bu oyunun diğer bir türevinde siyahın şah tarafındaki at oyundan çıkarılır.
Zayıf!: Beyaz olağan satranç dizilişiyle siyah ise şah, 7 at ve 16 piyonla oynar. Bu oyun 1960 yılında Columbia Üniversitesi satranç topluluğunun bir etkinliğinde oynanmıştır.^[4]
Arimaa: 1997'de Gary Kasparov, Deep Blue adlı bilgisayarla oynadığı maçta yenilince bilgisayar programcısı Omar Syed bilgisayarların hâlâ yapay zekâ alanında fazla ilerlemediğini kanıtlamak amacıyla bilgisayarlar için zor, insanlar için kolay, ama yine bir satranç takımıyla oynanabilecek bir oyun icat etti. Satranç takımıyla oynanabilse de Arimaa satrançtan çok farklı bir oyundur.

	a	b	c	d	e	f	g	h
8									8
7									7
6									6
5									5
4									4
3									3
2									2
1									1
	a	b	c	d	e	f	g	h

Piyon oyunu

	a	b	c	d	e	f	g	h
8									8
7									7
6									6
5									5
4									4
3									3
2									2
1									1
	a	b	c	d	e	f	g	h

Erlerin isyanı

	a	b	c	d	e	f	g	h
8									8
7									7
6									6
5									5
4									4
3									3
2									2
1									1
	a	b	c	d	e	f	g	h

Erlerin isyanı oyununun bir türevi.

	a	b	c	d	e	f	g	h
8									8
7									7
6									6
5									5
4									4
3									3
2									2
1									1
	a	b	c	d	e	f	g	h

Zayıf!

Değişik tahtalarla oynanan satranç türevleri

Bu tür satranç türevlerinde kullanılan satranç taşları ve satranç kuralları aynıdır ancak oynanan tahta olağan satranç oyununda kullanılan satranç tahtasından farklıdır. Kullanılan tahta daha küçük ya da daha büyük olabileceği gibi tahtanın üzerindeki bölmeler kare yerine üçgen ya da altıgen gibi şekillere sahip olabilir. Bazı türevlerde taşların hareketleri tahtanın özelliklerine uyum sağlamak için değiştirilir.

Alice satrancı: İki tahtayla oynanır. Bir tahtada hareket eden taş "aynanın içinden" diğer tahtaya geçer.
Çember satranç: Her birinin üzerinde 16 kare bulunan 4 halkaya sahip çeber biçiminde bir tahta üzerinde oynanır.
Silindir satranç: A ve H kolonlarının "bitişik" olduğu bir silindir tahta üzerinde oynanır. Oyuncu sanki A kolonu H kolonunun yanındaymış gibi hamle yapabilir.
Çift genişlikli satranç: İki ya da tane olağan satranç tahtasının 16x8 ya da 16x16'lık bir oyun alanı oluşturacak biçimde birbirine eklenmesiyle oynanır. Oyuncuların her biri iki tam satranç takımıyla oynar. Her oyuncunun iki ayrı şahı olduğu için ilk şahın oyundan çıkarılması durumunda oyun sona ermez ^[5]
Uçan satranç: 8x8x2'lik bir tahtada toplam 128 karede oynanır. Ek düzeydeki karelere yalnızca bazı taşlar geçebilir.
Grid chess
Altıgen satranç: 3 fille, 3 ayrı renk türünde altıgen bölmelere sahip olan altıgen bir tahta üzerinde oynanan satranç türevleri ailesi.
Sonsuz satranç
Lord Loss satrancı: 2 oyuncuyla 5 değişik tahtada oynanır. Oyuncu bir taşı herhangi bir tahtada oynar ve rakibi duruma göre aynı tahtada ya da farklı bir tahtada oynamayı seçebilir. Oyun Darren Shan tarafından yazılmış Lord Loss kitabında anlatılmıştır.
Los Alamos satrancı: 6x6 boyutunda bir tahta üzerinde filler olmadan oynanır. Bu oyun bilgisayar tarafından oynanan ilk satranç benzeri oyundur.
Çağdaş satranç

Farklı sayıda oyuncuyla oynanan satranç

Dörtlü Satranç, dört kişi tarafından, ikişerli eşler biçiminde oynanan bir satranç türevi.

Kaynakça

^ Başaşağı satranç 18 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Hans Bodlaender
^ Unbalanced games 3 Mart 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. John Beasley, Variant Chess, Volume 5, Issue 37, ISSN 0958-8248.
^ Pritchard (2007), p. 76
^ Zayıf! 7 Mart 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Hans Bodlaender.
^ ."Doublewide chess". 6 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.

Dış bağlantılar