Seleukialı Seleukos
Seleucia'lı Seleucus | |
|---|---|
| Doğum | y. 190 BC Seleukia, Selefkî İmparatorluğu |
| Ölüm | y. 150 BC bilinmiyor |
| Kariyeri | |
| Dalı | |
Seleukialı Seleukos (Yunanca: Σέλευκος; yaklaşık M.Ö. 190; faal yaklaşık M.Ö. 150) Antik Yunan'da yaşamış bir filozof ve astronomdur.[1] Mezopotamya'da yerleşik Selefki İmparatorluğu'nun başkenti olan ve Dicle nehri üzerinde yer alan Seleucialı veya diğer iddiaya göre Erythra Denizi üzerinde yer alan Seleukalıdır.[2][3] Günmerkezlilik teorisinin öncülü olmasıyla[4][4][5] ve gelgitlerin nedenlerine ilişkin teorisiyle tanınmaktadır.
Günmerkezlilik teorisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Seleucus'un, Dünya'nın kendi ekseni etrafında döndüğünü ve Dünya'nın da Güneş'in etrafında döndüğünü belirten Samoslu Aristarkos'un günmerkezlilik teorisini desteklediği bilinmektedir.[6][7] Plutarkhos'a göre Seleucus, günmerkezli sistemi akıl yürütme yoluyla ortaya koyan ilk kişidir, ancak bu teoriyi ortaya atarken hangi argümanları kullandığı bilinmemektedir.[8] Bartel Leendert van der Waerden'e göre ise Seleucus, Nicolaus Copernicus'un 16. yüzyılda izlediği yönteme benzer biçimde, geometrik bir modelin sabitlerini belirleyerek ve bu modeli kullanarak gezegen konumlarını hesaplamak için yeni yöntemler geliştirmek suretiyle güneş merkezli teorisini oluşturmuş olabilir. Hipparkhos'un çağdaşı olduğu için kendi zamanında mevcut olan trigonometrik yöntemleri kullanmış olma ihtimali yüksektir.[8]
Heraclides Ponticus'un (MÖ. 387 – MÖ. 312) yaşadığı dönemden bu yana, iç gezegenler Merkür ve Venüs'ün konumları Güneş'ten yalnızca küçük bir açıyla farklılaştığı için zaman zaman güneş gezegenleri olarak da adlandırılmıştır.
Coğrafyacı Strabon'a göre Seleukos, evrenin sonsuz olduğunu varsayan ilk kişidir.[8] Orijinal yazılarından hiçbiri günümüze ulaşamamış olsa da eserinin bir kısmı yalnızca Arapça tercümesiyle günümüze kadar ulaşabilmiştir; bu Arapça tercümelerden İranlı filozof Muhammed ibn Zekeriya el-Razi'nin (865 – 925) çalışmalarında bahsedilmiştir.[9]
Gelgitler
[değiştir | kaynağı değiştir]Lucio Russo'ya göre Seleucus'un güneş merkezli teoriye yönelik argümanları büyük olasılıkla gelgit olgusuyla ilgilidir.[10] Seleucus tarafından da incelendiği düşünülen yıllık gelgit döngüsünün yer merkezli bir sistemle açıklanması mümkün değildir. Seleucus, gelgitlerin Ay'dan kaynaklandığını doğru bir şekilde teorileştirmiş ve etkileşimin pneuma (kutsal ruh) aracılığıyla gerçekleştiğini ortaya atmıştır. Gelgitlerin Dünya'nın farklı yerlerinde, zaman ve güç bakımından farklılık gösterdiğini belirtmiştir. Russo'ya göre Seleucus, gelgit olaylarını hem Ay'a hem de Dünya'nın dönme hareketine bağlamış olup bu durum da onun Dünya'nın Dünya-Ay kütle merkezi etrafındaki hareketini keşfettiği olarak yorumlanabilir.
Strabon'da Seleukos
[değiştir | kaynağı değiştir]Seleukos tarafından ortaya konan teorilerin tamamı Plutarkhos, Aetius ve Strabon'un ve İranlı Muhammed ibn Zakariya el-Razi'nin yazılarından dolaylı olarak bilinmektedir. Strabon, Seleucus'u en etkili dört "Keldani" gök bilimciden biri olarak kabul etmektedir. Strabon, Geographia adlı eserinin XVI. Bölümünde birkaç "Keldani" gök bilimcisinden bahsetmektedir. Bu kısmın sonunda;
"Seleukialı Seleukios da Keldani'ydi."
Babilli astrologlara ve gök bilimcilere genellikle "Keldani" deniyordu. Strabon ise onları "sözde Keldaniler" olarak adlandırıyor. Onların yazıları Yunancaya çevrildi ve Geminos gibi daha sonraki yazarlar tarafından kullanıldı. Strabon'un bahsettiği "Keldani" gök bilimciler Kidenas, Naburianos, Sudines ve Seleukos'tur. İlk ikisi aynı zamanda astronomik çivi yazılı metinlerden Akadca isimleri olan Nabu-Rimannu ve Kidinnu ile de bilinmektedir.[8]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Yunan astronom:
The SAO/NASA Astrophysics Data System (ADS) 28 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.:
Seleucia doğumlu Yunan filozof, ...
- ^ Neugebauer, 1945 & 39-42
Seleukia isimli birkaç şehir arasında en bilineni Seleukos Krallığı'nın başkenti olan Dicle üzerindeki Seleukia'dır. Astronom Seleukos'un bu kentte yaşamış ya da doğmuş olması mümkündür, ancak doğduğu kentin Erythrean Denizi üzerindeki Seleukia olması da mümkündür.
- ^ Gelgitler üzerine yaptığı çalışmaları anlatan Strabon, Seleukos'un "Erythraean Denizi bölgesinden" olduğunu iddia eder (3.5.9).
- ^ a b Index of Ancient Greek Philosophers-Scientists 21 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Seleucus of Seleucia (ca. 190–unknown BC) 28 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., ScienceWorld
- ^ Russell, Bertrand — History of Western Philosophy (2004) – p. 215
- ^ Güneş merkezli sistemi destekleyen diğer antik astronomların ya da bilim adamlarının isimlerini bilmiyoruz: Hipparkhos ve daha sonra Batlamyus yermerkezli sistemin başarısına katkıda bulunmuştur; ancak Plutarkhos ve Sextus Empiricus'un yazılarında "Aristarkhos'un takipçileri"nden söz edilmektedir, dolayısıyla adını bilmediğimiz başka kişilerin de güneşmerkezli görüşü benimsemiş olması muhtemeldir.
- ^ a b c d Van der Waerden 1987
- ^ Shlomo Pines (1986), Studies in Arabic versions of Greek texts and in mediaeval science, 2, Brill Publishers, ss. viii & 201-17, ISBN 965-223-626-8
- ^ Russo 2003.
Kaynaklar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Neugebauer, O. (1945), "The History of Ancient Astronomy. Problems and Methods", Journal of Near Eastern Studies, 4 (1), ss. 1-38, doi:10.1086/370729
- Russo, Lucio (2003), Flussi e riflussi, Milano: Feltrinelli, ISBN 88-07-10349-4
- Sarton, George (1955), "Chaldaean Astronomy of the Last Three Centuries B. C.", Journal of the American Oriental Society, 75 (3), ss. 166-173, doi:10.2307/595168
- Van der Waerden, B. L. (1987), "The Heliocentric System in Greek, Persian and Hindu Astronomy", Annals of the New York Academy of Sciences, 500, ss. 525-545, doi:10.1111/j.1749-6632.1987.tb37224.x
