Ses bilgisi

Ses bilgisi ya da fonetik dilsel seslerin öğelerini araştıran modern dilbilim, biyoloji, akustik bilimi, sinirbilim, tıp ve diğer bilimlerle ilişkili olan kendine özgü, disiplinler arası bir alandır. Ses bilgisinin araştırma nesnesi, konuşulan dildir. Dilde gerçekleşen ses olayları da bu bilim dalının konularından biridir.

"İşlevsel ses bilgisi", (sesbilimin ilgi alanı olduğu gibi) konuşulan dili farklı açılardan ele alır. Sesbilimde “dil sistemindeki ses birimlerin işlevleri”, ses bilgisinde ise sözlü ifadelerdeki özellikler söz konusudur ve ses bilgisi, fen bilimlerinin yöntemlerini kullanır. Ses bilgisinin amacı görgül dil üretimi ve bu üretimin algılamasının imkân ve sınırlarını araştırmaktır.

Fonetik sözcüğü, Yunanca “ses” anlamında olan phōnḗ sözcüğünden türetilen ve “işitilen, duyulan” anlamına gelen phōnētikós sözcüğünden gelmektedir. Türkçede "fonetik" anlamında eskiden savtiyat (ﺻﻮﺗﻴّﺎﺕ) kelimesi kullanılırdı (savt [صَوْت] Arapçada "ses" demektir).

Ses bilgisinin çalışma alanları

Ses bilgisi, çalışma alanı olarak ikiye ayrılır:

Genel ses bilgisi

Genel ses bilgisi, bir dildeki işaretlerin üretimi, aktarımı ve alınması ile ilgilenir.

Genel Ses bilgisinin bu üç çalışma alanına karşılık gelen alt alanları şunlardır:

• Boğumlama: Dile fizyolojik bakış açısı ile yaklaşır.
• Sesçil fonetik: Seslerin ve dil şifrelerinin taşıyıcısı olarak dilin fiziksel yapısıyla uğraşır.
• İşitsel fonetik: Ses olaylarının nasıl algılandığı ve bunların beyindeki oluşumu ile ilgilenir.

Ses bilgisi

Alt alanları:

• Düzgüsel sesbilgisi: Bir dildeki seslerin doğru söylenişine göre dildeki ses sisteminin kurallarını inceler.
• Karşılaştırmalı sesbilgisi: Artzamanlı ve eşzamanlı olarak iki dilin sesbilimsel sistemlerini karşılaştırır.
• Betimsel sesbilgisi: Fonetik öğelerin ve bu öğelerin birleşimlerinin sıklığı, belli bir şifreye ait dilsel işaretlerin özelliği, fonetik ve fonolojik istatistik konularını inceler.
• Adli sesbilgisi: Suç bilimi gibi alanlarda bir konuşmacının ses ve konuşma özelliklerinin araştırılmasına yönelik fonetik bilginin kullanıldığı alandır.
• Araçsal ya da deneysel sesbilgisi: Uluslararası Fonetik Alfabesi aracılığıyla bütün dillerdeki seslerin gösterilmesi ve tanımlanması ile uğraşır.
• Kulak fonetiği: İnsan duyumunun yeteneğiyle uğraşan kuramsal sesbilgisinin alanıdır.
• Patholoji fonetiği: Dilbilimsel dil, konuşma, ses, nefes alma ve duyma bozukluklarına yönelik inceleme yapar.
• Fonolojik sesbilgisi: Farklı tonlama türlerinin ve vurgulamanın araştırılması gibi konularda bir dildeki ses birimlerinin işlevi, ilişkisi, düzenlenmesi ve yapısı ile uğraşır.
• Psikolojik sesbilgisi: Bir dildeki seslerin yayılması, konuşma sürecinin planlanması ve konuşmayı konuşmacının kendisinin algılaması gibi konuları kapsar.
• İletişimsel sesbilgisi: Bilgi alışverişinde ses yapısının düzenlenmesi ile uğraşır.
• Nörolojik sesbilgisi: Merkezi sinir sisteminin konuşma sürecini ayarlaması ile uğraşır.
• Eğitsel fonetik: Konuşma becerisinin kazanılması ve bireysel ses gelişimi konularıyla uğraşır.
• Prozodi: Dildeki seslerin tanımlanması ve bu seslerin, sözcük hecelerindeki kullanımı ile uğraşır. Araştırma alanına hecelerin ses yapısı ve dildeki seslerin birleştirilme kuralları da dahildir.
• Dil sisteminin öğesi olarak sesbirimlerle sesbilim de ilgilenir. Fonetik ve fonoloji arasındaki fark “Ses Bilgisi” kavramıdır.

Ayrıca bakınız

• Dilbilim
• Sesbilim
• Phono-semantic matching