Vikipedi:Bağımsız kaynaklar
 | Burası bir bilgilendirme sayfasıdır. İçerikte Vikipedi topluluğunun projede uygulanmasına olumlu baktığı düsturlar ve teamüller açıklanmaktadır. Topluluğun etraflı incelemesinden geçmediği için Vikipedi'nin politika ya da yönergelerinden biri değildir. |
Bağımsız kaynaklar üzerine hazırlanan bu sayfa, Vikipedi'nin doğrulanabilirlik politikasındaki bazı noktaları ve Vikipedi'de neden bağımsız kaynakların kullanılması gerektiğini açıklamaktadır. Genel olarak şu noktaya dikkat çekilmek istenmiştir:
Herhangi bir konu üzerine yazılan bir maddede, konudan bağımsız ve güvenilir kaynaklar kullanılmalıdır. Bu sayede madde, tarafsız bir biçimde yazılabilir ve özgün araştırmalara yer verilmemiş olacaktır.
Açıklama
[kaynağı değiştir]Bir bilginin doğrulanabilmesi için konuya önyargısız bir gözle bakan, bağımsız kaynaklara ihtiyaç vardır. Bağımsız bir kaynak, Vikipedi maddesinde ele alınan konuyla herhangi bir çıkar ilişkisi bulunmayan, dolayısıyla konuyu önyargısız bir bakış açısıyla ele alması beklenen kaynaktır.
Bir kaynağın bağımsız kaynak olarak değerlendirilebilmesi için şu şartlar aranır: editöryal bağımsızlığının olması (içeriği oluşturan ile içerikte bahsedilen arasında doğrudan bir çıkar ilişkisi bulunmaması, örneğin içeriğin reklamveren tarafından dikte edilmemesi), ele alınan konu ile çıkar çatışmasının olmaması (içeriğin yayımlanmasından kişisel, maddî veya siyasî çıkar kazanma olasılığının bulunmaması)
Çıkar ilişkisi, yazının üreticisi (yazar, yayıncı vb.) ile ele alınan konu arasında mali veya hukuki bir ilişkinin varlığını ifade eder. Bir çıkar ilişkisi poizitif veya negatif yönde olabilir. Örneğin bir şirketin kendi ürünlerini pazarlama amacıyla web sitesinde hazırladığı bir yazıda pozitif bir çıkar ilişkisi; o ürün hakkında rakip şirkete bağlı herhangi bir organ tarafından hazırlanmış bir yazıda ise negatif bir çıkar ilişkisi mevcuttur. Bu tür kaynaklara Vikipedi editörleri şüpheyle yaklaşırlar; çünkü konu ile çıkar ilişkisi olan kişilerin o konudaki kendi (kişisel, mali, yasal, vb.) çıkarlarını savunmaya, konu hakkında bilgileri geliştirmekten daha fazla önem verebileceği düşünülür. Aile üyeleri, kurum çalışanları ve yetkilileri tarafından üretilen kaynaklar bağımsız değildir.
- Bağımsız kaynakların tarafsızlığı
Bir kaynağın bağımsız olması, tarafsız olacağı anlamına gelmez. Bağımsız bir kaynak, ele aldığı konuda olumlu veya olumsuz yönde güçlü bir görüşe sahip olabilir. Örneğin gelişmekte olan ülkelerdeki okuryazarlık oranı hakkında bir yazıda, yazar tüm çocuklara herhangi bir fark gözetmeksizin okuryazarlık eğitimi verilmesi fikrini savunuyor olabiir. Yazarın belli bir görüşü savunmuş olmasından ötürü, yazı tarafsız bir kaynak kabul edilmez; ancak o görüşü savunması yazarın kişisel çıkarlarına hizmet etmediğinden bağımsız bir kaynak olarak kabul edilir.
- Bağımsız olmayan kaynakların kullanımı
Maddelerin bağımsız kaynaklar kullanılarak yazılması esastır ancak maddedeki bilgilerin bir kısmının bağımsız olmayan kaynaklara dayandırılması mümkündür (Örneğin; bir şirketin kuruluş tarihi bilgisi için şirket web sitesindeki tarihçe sayfasının kaynak olarak kullanılması; bir kişinin çocukluğunun geçtiği yer bilgisi için kişinin anı kitabının kaynak olarak kullanılması).
Yazımında bağımsız olmayan kaynaklardan fazlaca yararlanılan maddelere {{üçüncül kaynak}} şablonu eklenmeli, eğer maddede yer alan veriler bağımsız kaynaklarla doğrulanamıyorsa silinmeye aday gösterilmelidir. Bağımsız kaynak istenen verileri spesifik olarak belirtmek için {{üçüncül kaynak-satır}} şablonu eklenebilir.
- Kayda değerlik
Bir maddenin kayda değer olduğunu, yararlanılan bağımsız kaynaklar ortaya koyar. Bağımsız olmayan kaynaklar ise maddenin kayda değerliğinin ortaya koymak için tek başına yeterli değildir.
Örnekler
[kaynağı değiştir]| Konu | Bağımsız kaynaklar | Bağımsız olmayan kaynaklar |
|---|---|---|
| Şirket | Gazeteler, dergiler, devlet kurumları | Sahibi, çalışanlar, ortaklığı bulunan web siteleri, tanıtım broşürleri, rakip şirketler |
| Kişi | Gazeteler, dergiler, akademik çalışmalar | Kişinin kendisi,[1] aile üyeleri, arkadaşları, çalışanları, işvereni |
| Şehir | Ulusal dergiler, akademik çalışmalar | Belediye sitesi, yerel turizm dernekleri |
Yukarıdaki örnekler basitleştirilmiş ve kabaca hazırlanmış örneklerdir, dolayısıyla örnek olarak verilen türdeki her kaynak bağımsız olmayabilir. Bir şirket hakkında, şirketle alakası olmayan bir gazetede yayınlanan reklam amaçlı yazı bağımsız bir kaynak olarak kabul edilemez.
Ayrıca bakınız
[kaynağı değiştir]Notlar
[kaynağı değiştir]- ^ Bir kişi hakkında bizzat kendisi tarafından söylenmiş sözler bağımsız kaynak değildir. Örneğin Vikipedi maddesindeki "Öğrencilik yaşamında çok başarılı idi." bilgisinin kaynağı olarak o kişinin anılarında "çok başarılı bir öğrenci idim" dediği bölüm gösterilmişse bu, bağımsız olmayan bir kaynak olarak değerlendirilir; ama ilkokul öğretmeninin "o, çok başarılı bir öğrenci idi" sözleri bağımsız bir kaynak olarak değerlendirilir. Bir Vikipedi maddesinde bir kişi hakkındaki bilginin kaynağı olarak onunla yapılmış bir röportaj gösterilmişse röportajcının o kişi ile ilgili sözleri, değerlendirmeleri bağımsız kaynak olarak değerlendirilir ve kayda değerliğin ispatı olur; kişinin kendisi ile ilgili kendi sözleri ise bağımsız olmayan kaynak olarak değerlendirilir ve kayda değerliğin ispatına katkı sağlamaz