12 saatlik zaman
| 12 saatlik zaman | 24 saatlik zaman |
|---|---|
| Geceyarısı (günün başlangıcı) 12 geceyarısı 12:00 ö.ö. |
00:00 |
| 12:01 ö.ö. | 00:01 |
| 1:00 ö.ö. | 01:00 |
| 11:00 ö.ö. | 11:00 |
| 11:59 ö.ö. | 11:59 |
| 12 öğlen 12:00 ö.s. |
12:00 |
| 12:01 ö.s. | 12:01 |
| 1:00 ö.s. | 13:00 |
| 11:00 ö.s. | 23:00 |
| 11:59 ö.s. | 23:59 |
| Geceyarısı (günün sonu) Ertesi günün başlangıcı |
24:00 |
12 saatlik zaman, günün geceden geceye akışını belirleyen bir zamanın düzeni. 24 saatten oluşan günü ö.ö. (Latincede öğleden önce anlamına gelen ante meridiem, kısaca a.m.) ve ö.s. (Latincede öğleden sonra anlamına gelen post meridiem, kısaca p.m.) olarak iki periyota böler.[1][2] Her periyot; 12 (sıfırı gösterir),[3] 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 ve 11 sayılarından oluşur. 24 saatlik zaman döngüsü gece yarısı 12'de (genel kullanımı 12 a.m.) başlar, öğlen 12'yi geçer (genel kullanımı 12 p.m.) ve günün sonundaki gece yarısına kadar devam eder. 12 saatlik zaman, MÖ 2. binyılın ortalarından MS 16. yüzyıla kadar geliştirilmiştir.
12 saatlik zaman, birçok İngilizce konuşulan ülkede ve eski İngiliz sömürgelerinde olduğu gibi birkaç ülkede de yaygın olarak kullanılmaktadır.
Tarihi ve kullanımı
[değiştir | kaynağı değiştir]
Bir takvim gününün doğal gece ve gündüz bölüşümü, her günün iki döngüye ayrılmasının temel dayanağını oluşturur. Başlangıçta, Güneş'in konumuyla izlenebilen bir döngü (gündüz) ve ardından Ay ve yıldızlar tarafından izlenebilen bir döngü (gece) olmak üzere iki döngü vardı. Bu iki döngü günümüzde geceyarısı ve öğle saatlerinde başlayan 12 saatlik iki periyota dönüştü. Öğle, İngilizce konuşulan ülkelerde günümüzde nadiren M olarak kısaltılmaktadır.[1]
12 saatlik zamanın tarihi Mezopotamya ve Antik Mısır'a dayanmaktaydı.[4] Firavun I. Amenhotep'in mezarında gündüz kullanım için Mısır Güneş saati,[5] gece kullanım içinse Mısır su saati bulunmaktaydı.[6] MÖ 1500'lerden itibaren bu saatler kullanılarak günü on ikişer saatlere bölündü.
Romalılar, gün ışığını 12 eşit saate bölerek (yıl boyunca değişen uzunluklara sahipti) geceyi dört saate ayıran 12 saatlik bir sistem kullandı.
14. yüzyılda ilk mekanik saat, Astronomların usturlap ve güneş saatine olan aşinalığıyla Dünya'nın Güneş etrafında dönüşünü model alan 24 saati gösteren kadranlı analog saatti. Kuzey Avrupa'da genel olarak Roma rakamları ile gösterilen 12 kadranlı saatler kullanılıyordu.
Avrupa ülkelerinden özellikle İtalya'da İtalyan tarzı saatlerin sayımını gösteren 24 saatlik sistem (I - XXIV) kullanılırken, Britanya İmparatorluğu'nda 12 saatlik zaman kullanılıyordu.
15 ve 16. yüzyıllarda 12 saatlik analog kadran ve saat sistemi Kuzey Avrupa genelinde kullanıldı. 24 saatlik olan daha çok astronomik saatler ve kronometreler için kullanılıyordu.
Ülkesine göre kullanımı
[değiştir | kaynağı değiştir]
12 saatlik zaman genel olarak özellikle yazımda Britanya İmparatorluğu'ndan ayrılan ülkelerde (Birleşik Krallık, Amerika Birleşik Devletleri, Avustralya, Hindistan vb.) kullanılırken birkaç ülkede daha (Meksika, Mısır ve Malezya) kullanılmaktadır. Ancak çoğu ülkede özellikle yazım olarak 24 saatlik zaman kullanılmaktadır. Bazı ülkeler 12 saatlik zaman dilimini konuşma dilinde tercih ederken, 24 saatlik zaman dilimini yazılı ve resmî baülamlarda kullanmaktadır. Bazı Avrupa ülkeleri ve Latin Amerika iki saati bu şekilde kullanmaktadır.
Konuşma sırasında 12 saatlik zaman dilimine göre saati belirtirken sabah, öğleden sonra, akşam, ve gece sözcükleri kullanılmaktadır. İngilizce konuşulan ülkeler dışında a.m. ve p.m. kullanımı oldukça nadirdir. İngiltere'de betimleyici ifadeler nispeten yakın zaman kadar evrenseldir. Örneğin; 1795 yılında Londra'da yayınlanan Rider's British Merlin almanağı [7] bu ifadeleri kullanırken 1773 yılındaki benzer almanaklarda da kullanılmıştır.
Bilgisayar desteği
[değiştir | kaynağı değiştir]Çoğu ülkede bilgisayarlar varsayılan olarak 24 saatlik dilimi kullanmaktadır. Microsoft Windows ve Unix benzeri sistemlerde olduğu gibi Linux ve macOS gibi çoğu işletim sisteminde sınırlı sayıda dil ve bölge için varsayılan olarak 12 saatlik zaman dilimi ayarlıdır. İşletim sistemlerini kullanan kullanıcılar ayarlarda saat sistemini isteklerine göre değiştirebilmektedirler.[8]
Kısaltmalar
[değiştir | kaynağı değiştir]Latince olan a.m. ve p.m. (sıklıkla "am" ve "pm", "AM" ve "PM" veya "A.M." ve "P.M." olarak yazılır) kısaltmaları İngilizce ve İspanyolcada kullanılmaktadır.[9] Bunlara eşdeğer olarak Yunancada Yunanca: π.µ. ve Yunanca: µ.µ. ve Seylancada Seylanca: පෙ.ව. (pe.va.) for Seylanca: පෙරවරු (peravaru, Seylanca: පෙර pera - önce) ve Seylanca: ප.ව. (pa.va.) for Seylanca: පස්වරු (pasvaru, Seylanca: පස්සේ passē - sonra) ifadeleri kullanılmaktadır. Bununla birlikte öğle, bu dillerin herhangi birinde kısaltılır, normalde öğle tam olarak yazılır. Portekizcede ikisi de 21:45 pm: 21h45, 21h45min (resmî), 21:45 ve 9:45 p.m. ifadeleriyle kullanılmaktadır.
Diğer dillerin çoğunda "öğleden önce" ve "öğleden sonra"yı belirten kısaltmalar bulunmamaktadır ve 12 saatlik sistem sadece sözlü olarak kullanılmaktadır.[kaynak belirtilmeli]
İlgili düzenlemeler
[değiştir | kaynağı değiştir]Matbaacılık
[değiştir | kaynağı değiştir]Latince ante meridiem (öğleden önce) ve post meridiem (öğleden sonra) terimlerinin kısaltması olarak "a.m." ve "p.m." ifadeleri kullanılmaktadır. "a.m." ve "p.m." kısaltmaları; küçük büyük harflerle ("am" ve "pm"), noktasız büyük harflerle ("AM" and "PM"), noktalı olarak ve küçük harflerle ("am" ve "pm" veya sıklıkla "a.m." and "p.m.") olarak kaynaklarda kullanıma göre değişmektedir.
Bazı yazım rehberlerinde kısaltmalarla beraber kullanılan saatler yazıya geçirilirken arada boşluk bırakılması gerektiğini önerirken,[kaynak belirtilmeli] çoğu yazım kılavuzları öğleden önce ve sonrasını anlatmasına rağmen saatten önce kısaltmaların kullanmasını önermez.[10]
Saat ve dakika ayırıcıları ülkeler arasında da değişmektedir. Bazı ülkelerde saatleri belirtirken arada iki nokta (Örneğin 2:30) kullanılırken, bazı ülkelerde nokta (örneğin 2.30) kullanılmaktadır. Bazı ülkeler h harfiyle ayırmaktadır (2h30). 24 saatlik sitemin kullanıldığı çoğu durumlarda saat ve dakika arasında bir ayırıcı yoktur (0800, İngilizcede de yazıldığı gibi "oh-eight-hundred" (sıfır sekiz yüz) şeklinde okunur).
Kodlama
[değiştir | kaynağı değiştir]Unicode'da şu simgeler bulunmaktadır:
- "a.m." U+33C2 ㏂ (HTML ㏂) ve
- "p.m." U+33D8 ㏘ (HTML ㏘).
Bunlar, Çince karakterler ile aynı yeri kaplayan Çince-Japonca-Korece karakter kümeleriyle kullanılmak üzere tasarlanmıştır.
Konuşma dilinde 12 saatlik zaman
[değiştir | kaynağı değiştir]Konuşma dilinde bir saati en yakın beş dakikaya yuvarlamak ve saati ifade ederken dakikaların kullanımında yaygındır (5:05 için "beşi beş geçiyor", resmî olarak bazı BK kaynaklarında 5.5 olarak yazılır[11] veya 5:55 için "altıya beş var"). Bir saati 15 dakika geçtikten sonra "çeyrek" (5:15 için "beşi çeyrek geçiyor") ve 30 dakika geçtikten sonra "buçuk" (5:30 için "beş buçuk") ifadeleri kullanılmaktadır. Eğer saat 8:45 ise "dokuza çeyrek var" denilerek saatin dokuz olmasına 15 dakika kaldığı belirtilir.[12] Dahası, ilgili saatin olduğu veya yakın tarihte anıldığı durumlarda, konuşmacılar, özellikle resmî olmayan konuşmalarda detaylı cümleler kullanmaktan kaçınmak için "buçuk" ve "çeyrek" terimlerini kullanabilir. Bu terimler çoğu zaman bir saat aralıklarla çoklu zaman dilimlerini kapsayan televizyon ve radyo yayınlarında kullanılır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b "Time". The New Encyclopædia Britannica. 28. 1986. ss. 660 2a.
"Time". Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online Library Edition. Erişim tarihi: 20 Kasım 2013. (abonelik gereklidir)
"Öğle ve geceyarısını belirlemek için kullanılan ÖÖ (AM) ve ÖS (PM), belirsizliğe neden olabilir. İngiltere'de öğleyi belirlemek için 1200 veya 12 M kullanılmıştır. 24 saatlik zaman kullanılmadıkça, geceyarısını belirsizliğe neden olmadan belirlemek için aralarında düşen iki tarih kullanılmalıdır. Böylelikle geceyarısı yazılabilir: 15-16 Mayıs veya 2400 15 Mayıs veya 0000 16 Mayıs" - ^ "National Institute of Standards and Technology's Physics Laboratory, Times of Day FAQs". 3 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2016.
- ^ Susan Addington (25 Ağustos 2016). "Modular Arithmetic". 4 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2008.
- ^ "Saatlerin Tarihi". 13 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2008.
- ^ "Berlin instruments of the old Egyptian time of day destination". 15 Kasım 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2017.
- ^ "A Walk through Time - Water Clocks". 31 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2017.
- ^ National Library of Australia catalogue entry 22 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. for Rider's British merlin: for the year of Our Lord God 1795
- ^ Lawrence Abrams (13 Aralık 2012). "How to customize how the time is displayed in Windows". Bleeping Computer. 19 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2013.
- ^ Diccionario panhispánico de dudas, HORA 20 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İspanyolca)
- ^ Hacker, Diana, A Writer's Reference, six edition, Bedford, St Martin's, Boston, 2007, section M4-c, s.308.
- ^ "TVTimes". 21-27 Mayıs 1983. 18 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi22 Nisan 2012.
- ^ American Heritage Dictionary, 3rd ed. (Boston: Houghton Mifflin, 1992). "quarter" girişinin sonundaki kullanım notu.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- NIST Saat hakkında SSS16 Eylül 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Japonya'da öğle 12am12 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.