Takvim
Takvim, zamanın yüzyıl, yıl, ay, hafta ve gün gibi parçalara bölünüp düzenli bir sırayla gösterildiği çizelgedir.
Takvim, sosyal, ticarî, dinî ya da idarî amaçla gün organize bir sistemdir. Takvim organizasyonu, zamanı dilimlere bölerek gün, hafta, ay ve yıl gibi isimlendirerek yapılır.
Takvimde süreler, Güneş ve Ay döngüsü gibi bazı astronomik olayların çevrimi ile eşitlendiği gibi hasat zamanı, suların yükselmesi ve çekilmesi gibi doğal olaylar üzerinden de belirlenebilir. Birçok uygarlık ve toplum kendi özel ihtiyaçlarına uygun modelli takvimler geliştirmiştir.
Dünyada en çok Miladi ve Hicri takvimler kullanılır. Miladî takvim, İsa'nın doğumunu (0) başlangıç olarak alır ve Güneş'e göre hazırlanmıştır. Hicrî takvim ise İslâm Peygamberi'nin Mekke'den Medine'ye hicretini başlangıç olarak alır (M.S. 622) ve Ay'a göre hazırlanmıştır.
Takvimlerde zamanın doğru ölçülebilmesi için astronomik hesaplamalar büyük önem taşır. Dünya’nın Güneş etrafındaki dönüş süresi tam sayı olmadığından, takvim sistemlerinde uzun vadede mevsim kaymaları meydana gelebilir. Bu sorunu gidermek amacıyla modern takvimlerde belirli matematiksel kurallar uygulanmış, özellikle yüzyıllar boyunca biriken zaman farklarını dengelemek için bazı yıllar artık yıl sayılmamış ya da ek düzenlemeler yapılmıştır. Bu tür düzenlemeler, takvimlerin yalnızca günlük yaşamı değil, tarım, dinî günler ve idarî işleyişi de doğru biçimde düzenlemesini sağlamıştır.[1]
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Arapça ḳiyām “düzelmek, tanzim etmek; kıymeti belirlenmek”ten taḳvı̇̄m sözcüğünden dilimize geçmiştir.[2] Türkçede takvim anlamında gündizme ve dallık sözcükleri de mevcuttur.[3] Anadolu ağızlarında takvim anlamında gözetlek, günek ve güngen sözcükleri tespit edilmiştir.[4]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]İlk Babil takvimleri kamerî Ay'ı, yani birbirini izleyen iki dolunay arasındaki 29,5 günlük dönemi temel alan bir sistemdi. Bu döngüye göre 365,24199 gün olarak gözlemlenen ortalama güneş yılından daha kısa, 354 günlük bir Ay yılı (Kamerî yıl) ortaya çıktı. Güneş yılına dayalı takvimi ilk geliştirenler, İlk Çağ Mısırlıları idi. Mısır'da yaşam Nil taşkınlarının etrafında dönüyordu. Gece göğünün en parlak yıldızı olan Sirius, her yıl Nil'in taştığı zamanlarda, gün doğumundan hemen önce parlamaktaydı. Mısırlılar, takvimlerini bu olayla ilgili yapılandırdılar. Mayalar da zaman kaydı tutmakla ilgileniyorlardı ama, takvimlerini yıllık bir dönemle ilişkilendirmemişlerdi. Onlar hem geçmişe hem de geleceğe yönelik bir takvim sistemi kurmuşlardı. İlk takvimin Mısırlılar tarafından bulunduğu da söylenmektedir.
Modern takvimlerin temeli ise 8. yüzyılda atıldı. Bu takvimler M.Ö. 46 yılında Jül Sezar tarafından kullanıma sokulan Jülyen takvimine dönüştü. Jülyen takvimi, son şekline M.S. 8 civarında, İmparator Agustus döneminde, ağustos ayına kendi adını verip gün sayısını şubattan aldığı bir günle 31'e çıkarınca kavuştu.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- 12 Hayvanlı Takvim
- Asur Takvimi
- Celâlî Takvimi
- Güneş takvimi
- Halk takvimi
- Hicrî Takvim
- Milâdî Takvim
- Rûmî Takvim
- Takvimler listesi
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Gregorian calendar (İngilizce), 2025-12-032025-12-16
- ^ Kubbealtı Lügati
- ^ Eş ve Yakın Anlamlı Kelimeler Sözlüğü
- ^ Derleme Sözlüğü