Aşide

Aşide Tamgası

Aşide (Çince: 阿史德; Orta Çince: *ʔɑ-ʃɨ X tək̚; Eski Tibetçe: A sha sde'), Türk Kağanlığının baskın boylarından biridir. Bu boy aynı zamanda Göktürk kağanlarının Aşina boyunun evlilik boyudur.

Köken

Zheng Qiao'nun 1161 Kapsamlı Kayıtlarına (cilt 29) göre Aşide, kimliği bilinmeyen eski bir Shǐshàn kèhán始善可汗'den ("İlk İyi Kağan" olarak anılır) geliyordu.^[1]

Yuri Zuyev, Eski Türkçe *Ashtak'ı, Orta Farsça Azdahāg'dan, Avestan'dan yeniden yapılandırdı: Aži Dahāka "Yılan, Ejderha"^[2] Daha önce, H.W. Bailey, İran *xšaita 'hükümdarı' ile benzerlik fark etti, karş. Sogd. xšēδ, axšēδ 'cetvel'.^[3]

Aşina'nın evlilik boyu^[4] olarak Aşide'nin durumu, Aşina'nın atası Shemo'nun Aşide mağarasının batısındaki deniz tanrıçasına aşık olduğu efsanesini anlatan Youyang Zazu tarafından yansıtılmaktadır.^[5]

Önemli Aşide temsilcileri

Dört Göktürk kağanı Tonyukuk'un baga-tarkan'ı (askeri lider) ve Çinli savaş ağası An Luşan'ın annesi Aşide kökenliydi.

Aşide ve Aşina

Tarihçi S.G.Klyashtorny, aslen Aşina ve Aşide'nin birlikte, Türk ve Moğol halkları arasında çok iyi bilinen ikili bir sistem olduğunu söyledi.^[6]^[7]

Şefler Aşide, Türk Kağanlığı'ndaki kabile liderlerinde ortak olan Irkin (Pinyin: Sijin; Hanzi: 俟斤) unvanını taşıyordu. Bununla birlikte, özel konumları hanedanla olan akrabalıklarıyla belirlenir; İrkin Aşide Tegin'den birinin 'kraliyet ailesinin prensi, prens' unvanına sahip olması tesadüf değil. Aşide boyunun tek bir kaynağı yoktu, bu nedenle Tang Shu'da Da Aşide ve Bayan Aşide'den bahsedildi; tamgaları Aşide tamgalarından farklıdır.^[8]

7.-8. yüzyılların sonuna kadar, Aşina ile birlikte Türk hanedanının ana askeri ve siyasi desteğini oluşturan kağanlığın kabilelerinden biri olarak Aşide hakkında konuşmak muhtemelen daha doğru olacaktır. Aşide liderleri, Tang hanedanına karşı Turkutların kurtuluş isyanını (679-682) başlattı.^[9]

Genetik (Y-DNA'nın Verileri)

2015-2016'da, Çin'deki etnogenomist Shao-Qing Wen (文少卿) başkanlığındaki Fudan Üniversitesi'nde (Şanghay), aristokrat Türk boyu Aşide'nin temsilcilerinin Y-DNA haplogruplarını belirlemek için testler yaptı.

Aşide boyunun bir alt sınıfının Q1a-L53 haplogrupuna sahip olduğunu buldular.^[10]

Kaynakça

^ Pulleyblank E. A Sogdian Colony in Inner Mongolia. — T'oung Pao Second Series, Vol. 41, Livr. 4/5 (1952), Р.332.
^ Zuev, Yu. (2004) "Seyanto Khaganate and Kimeks: Turkic ethnogeography of the Central Asia in the middle of 7th century". Shygys, 2. Oriental Studies Institute, Almaty. p. 10. (in Russian)
^ Golden, Peter B. (August 2018). "The Ethnogonic Tales of the Türks". The Medieval History Journal, 21(2). 21 (2). p. 311
^ Zuev, Yu. A. Early Turks: Sketches of history and ideology p. 33
^ Youyang Zazu, vol. 1
^ Абрамзон С.М. Формы родоплеменной организации у кочевников Средней Азии. — ТИЭ. Н. сер. Т. 14. М., 1951. ↑ Жданко Т.А. Очерки исторической этнографии каракалпаков. М.-Л., 1950 (ТИЭ, н. сер., т. 9).
^ Жданко Т.А. Очерки исторической этнографии каракалпаков. М.-Л., 1950 (ТИЭ, н. сер., т. 9).
^ Liu Mau-tsai. Die chinesischen Nachrichten zur Geschichte der Ost-Türken. 1-2. Weisbaden, 1958. (101/102)
^ Кляшторный.Г. Древнетюркская надпись на каменном изваянии из Чойрэна//СНВ. Вып. XXII. М.: 1980. С. 90-102
^ 24 Kasım 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde [https://web.archive.org/web/20181124130205/https://www.academia.edu/23316012/Wen_S.-Q._Muratov_B.A._Suyunov_R.R._The_haplogroups_of_the_representatives_from_ancient_Turkic_clans_-_Ashina_and_Ashide_BEHPS_ISSN_2410-1788_Volume_3_2_1_2_March_2016_P.154-157 arşivlendi. Wen S.-Q., Muratov B.A., Suyunov R.R. The haplogroups of the representatives from ancient Turkic clans - Ashina and Ashide//BEHPS, ISSN 2410-1788, Volume 3, №2[1,2], March 2016, P.154-157.]

Bibliyografi

Азат Абдысадыр уулу: Первые из тюрков. Тюркютские роды "Ашина" и "Ашидэ"
Кляшторный.Г. Древнетюркская надпись на каменном изваянии из Чойрэна//СНВ. Вып. XXII. М.: 1980. С. 90-102.

[1] Pulleyblank E. A Sogdian Colony in Inner Mongolia. — T'oung Pao Second Series, Vol. 41, Livr. 4/5 (1952), Р.332.

[2] Zuev, Yu. (2004) "Seyanto Khaganate and Kimeks: Turkic ethnogeography of the Central Asia in the middle of 7th century". Shygys, 2. Oriental Studies Institute, Almaty. p. 10. (in Russian)

[3] Golden, Peter B. (August 2018). "The Ethnogonic Tales of the Türks". The Medieval History Journal, 21(2). 21 (2). p. 311

[4] Zuev, Yu. A. Early Turks: Sketches of history and ideology p. 33

[5] Youyang Zazu, vol. 1

[6] Абрамзон С.М. Формы родоплеменной организации у кочевников Средней Азии. — ТИЭ. Н. сер. Т. 14. М., 1951. ↑ Жданко Т.А. Очерки исторической этнографии каракалпаков. М.-Л., 1950 (ТИЭ, н. сер., т. 9).

[7] Жданко Т.А. Очерки исторической этнографии каракалпаков. М.-Л., 1950 (ТИЭ, н. сер., т. 9).

[8] Liu Mau-tsai. Die chinesischen Nachrichten zur Geschichte der Ost-Türken. 1-2. Weisbaden, 1958. (101/102)

[9] Кляшторный.Г. Древнетюркская надпись на каменном изваянии из Чойрэна//СНВ. Вып. XXII. М.: 1980. С. 90-102

[10] 24 Kasım 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde [https://web.archive.org/web/20181124130205/https://www.academia.edu/23316012/Wen_S.-Q._Muratov_B.A._Suyunov_R.R._The_haplogroups_of_the_representatives_from_ancient_Turkic_clans_-_Ashina_and_Ashide_BEHPS_ISSN_2410-1788_Volume_3_2_1_2_March_2016_P.154-157 arşivlendi. Wen S.-Q., Muratov B.A., Suyunov R.R. The haplogroups of the representatives from ancient Turkic clans - Ashina and Ashide//BEHPS, ISSN 2410-1788, Volume 3, №2[1,2], March 2016, P.154-157.]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

g t d Göktürkler
Göktürk Kağanlığı (552–581)	(Aşina Tuvu) Bumin Kağan İssik Kağan Mukan Kağan Taspar Kağan Amrak İşbara Kağan Baga Kağan Tulan Kağan (İstemi Yabgu) (İmparatoriçe Aşina) (Töremen Apa Kağan) (Türk Şad) (Tarduş Kağan)
Batı Göktürk Kağanlığı (581–657)	Buyruk Kağan Arslan Taman Kağan Şikoey Kağan Tong Yabgu Kağan Bağatur Sepi Kağan Se-Yabgu Kağan Bağaşa Tulu Kağan İşbara Teriş Tunga Kağan Yukuk Kağan Ériş Kül Kağan İl-Kullıg İşbara Kağan Bağa Şad (Böri Şad) (Çorpan Tarkan) (Aşina Cuçi Kağan) (Tarduş Şad) (Aşina Tuçi)
Doğu Göktürk Kağanlığı (581–630)	Yami Kağan Şipi Kağan Çula Kağan İl Kağan Çelebi Kağan Çebi Kağan Aşina Nişufu Aşina Funian (Chieh-she-shuai) (Aşide Beŋü) (Yinçü Kağan) (Tuli Kağan)
II. Doğu Göktürk Kağanlığı (682–744)	İlteriş Kağan Kapgan Kağan İnel Kağan Bilge Kağan Yollıg Tigin - Ay Kağan Tengri Kağan Kutluk Yabgu Kağan İrteriş Kağan Ozmış Kağan (Bilge İşbara Tamgan Tarkan) (Altun Tamgan Tarkan) (Kulun Beg) (Kül Tigin) (Tonyukuk) (Kutluk Säbäg Hatun) (İl-İtmiş Bilge Kağatun) (İlbilge Hatun)
Göktürk kültürü	Tengricilik Asena Ötüken Suyab Kurultay Eski Türkçe Eski Türk yazısı Orhun Yazıtları Orhun Vadisi Şoroon Bumbagar mezarı Ülüş sistemi Tonyukuk Yazıtı Ongin Yazıtı Altun Tamgan Tarkan Yazıtı Kara Budun Tang ordusunda Türkler On-ok Tuğluk uruğu
Savaşlar ve antlaşmalar	Göktürk İç Savaşı Göktürk-Sasani Savaşları (Birinci, İkinci, Üçüncü) Yen-Men Kalesi Kuşatması Göktürk-Cücen Savaşı Buhara Muharebesi Tang'ın Doğu Türklerine seferi Tang'ın Sir-Tarduş seferi Tang'ın Batı Türklerine seferi (Karaşehir, Karahoca, Kuçar, Batı Türklerinin ele geçirilmesi) Kerç Kuşatması Göktürk-Emevî Savaşları İnekler Gölü Savaşı Bolçu Muharebesi Iduk Baş Savaşı Ming Şa Muharebesi Bayırku Seferi Kargan Savaşı Salsu Muharebesi İrtiş Nehri Muharebesi Wei Nehri Antlaşması İli Nehri Antlaşması
Unvanlar	Kağan Şad Tegin Yabgu Batur Boyla Tudun Bey Hatun Tarkan İşad İlteber Çor
Aile	Göktürk Aile Ağacı Aşina Aşide