Batur
Batur (Bahadır), kahraman ve yiğit savaşçı anlamına gelen, Türk ve Moğol dili kökenli onursal unvan. Bu unvan, cengâverlerlik ve yiğitlik yapmış askeri komutanlar ve destansı kahramanlar için kullanılan bir Altay terimidir. Batır, Badır, Bağatur, Bagatur, Bogatur, Bagatır, Batar, Bağatar, Bahadır olarak da söylenir.
Anlam ve içerik
[değiştir | kaynağı değiştir]
Bağatur şeklinde telaffuz edilen kelime, Çin'in Sui Hanedanlığı (589-619) tarihçesine göre 7. yüzyılda Çin'in batısında ve kuzeyindeki yaşayan Moğol ve Türk step kavimleri arasında kullanıldı. Bundan bir yüzyıl sonra Göktürk Hanlığı devrinde eski Türkçede Batur kelimesinin kullanılmakta olduğu tespit edilmiştir. Batıda ise 9. yüzyılda Ön Bulgarlar, bağatur kelimesini kullanıyorlardı.
Babası Yesügey Bağatur olarak anılan Cengiz Han, 13. yüzyılda maiyetindeki kuvvetler arasından yiğitlik ve üstün hizmetleri görülen bin kişiye bu onursal lakabı bahşetmişti. Bahadır (veya bağator) unvan kelimesinin kullanımı Cengiz Han'dan sonra gelen Moğol devletlerinde de sürdü. Babürler, İlhanlılar ve Timur hanlığı gibi Müslüman Moğol - Türk devletlerinde bağatur (bahadır) kelimesi, hanlara ait bir saltanat unvanı olarak kullanıldı. 14. yüzyılda İlhanlılar devletinin hanı Ebu Said Bahadır, resmi evraklarda El-Sultan El-Adil Ebu Said Bahadır Han mührünü saltanat unvanını olarak kullanmaktaydı.[1][2]
Farklı dillerde
[değiştir | kaynağı değiştir]Değişik dillerde batur, bağator, bahadır, baghadur biçimde farklılıklar gösteren bu kelime her dilde aynı veya benzer anlamlardadır.
- Rusça Богатырь (Bogatyr)
- Türkçe Batur, Bahadır
- Kazak, Tatar, Özbek lehçelerinde Батыр (Batyr)
- Moğolca Baatar (Ulan Batur şehri Moğolca Ulaanbaatar)
- Lehçe Bohater (Kahraman anlamındadır)
- Ukraynaca Богатир (Bohatyr)
- Farsça ve Sanskritçe Bahadur
- Gürcüce Bagatur
- Macarca Bátor
Türkçede Batur ve Bahadır kişi ismi olarak kullanılmaktadır. Macarcada Bátor kelimesi cesur anlamına; 'hadúr' ise savaş komutanı anlamına gelmektedir.[3]
Hükümdarlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Farklı dillerde önemli tarihi kişilikler Bahadır, Baghadur, Bagatur ve Batur gibi isimler almışlardı.
- Yesugey, Cengiz Han'ın babası
- Bahadır Kağan, Hazarlar'ın Kağanı, 8. yüzyıl.
- Moğol general Subutay Moğolların Gizli Tarihinde ba'tur olarak geçer.
- İlhanlı Ebu Said Özbek hanlığı Altın Orda Devleti'ni yendiğinde bahadır unvanını aldı.
- İki Babür İmparatorluğu imparatoru Bahadır Şah adını aldı: I. Bahadır Şah ve II. Bahadır Şah.
- Banda Singh Bahadur, büyük sih savaşçı ve general
- Stephen IX Báthory (1533-1586), Transylvania prensi ve Polonya kralı.
- Field Marshal Sam Manekshaw, ikinci Hint asker "Sam Bahadur" adıyla onurlandırıldı.
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Bağatur sözcüğünden "ğa" hecesinin düşmesi ve kısa söylenmesi sonucu ortaya çıkmıştır. Vurmak, kırmak, yıkmak, yere sermek, devirmek gibi anlamları içeren Türkçe (bat-) kökünden türemiştir.[4] Türkçe (bat-) fiil kökünden türediği için Türkçe kökenli bir kelime olarak kabul edilmektedir.[5] Böke köküyle de bağlantılıdır. Böke, daima kazanan demektir. Batur kelimesi Türkçeden Farsçaya geçmiş ve Bahadır biçimine dönüşmüştür. Daha sonra Türkçeye Bahadır şeklinde tekrar geçmiştir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Doerfer, Türkische und Mongolische Elemente im Neupersischen II, Wiesbaden, 1965, s. 366-77.
- Mehmet Fuad Köprülü, “Bahadır,” in İA II, s. 216-19.
- Denis Sinor, “Bahādur,” in EI2, s. 913.
- B. Vladimirtsov, Le régime social des mongols, Paris, 1948, s. 93, 95, 111, 114, 118, 119, 121.
Dipnotlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ C. Fleischer, "Bahādor", Encyclopaedia Iranica
- ^ Grousset 194.
- ^ "Macarca'da hadur kelimesi". 14 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2009.
- ^ İsmet Zeki Eyüpoğlu, Türk dilinin etimoloji sözlüğü, Sosyal Yayınları, 1991, s.66
- ^ Hasan Eren, Türk dilinin etimolojik sözlüğü, Bizim Büro Basım Evi, 1999, s.33