Hint-İranlılar
| Makale serilerinden |
 |
Hint-İranlılar ya da kendi tarihsel adlandırmaları ile Arya veya Aryanlar (Sanskritçe: ā́rya - आर्य) Hint-Avrupa dil ailesinin önemli bir kolu olan, Hint-İran dillerinin, MÖ 3. binyılın ikinci yarısından sonra, Avrasya'nın geniş ve önemli bölgelerinde yayılmasına sebep olmuş olan bir grup Hint-Avrupa Halkıydı, zamansal süreçte İran ve Hint-Aryan halkları olarak bilinen, iki ayrı alt gruba bölündüler.
Adlandırma
[değiştir | kaynağı değiştir]Aryan terimi tarihsel olarak Hint-İranlıları belirtmek için kullanılmıştır. "Arya", terimi İran ve Hint-Aryan halklarının erken ataları olan, Proto Hint-İranlılar olarak'da bilinen, Hint-İran dillerinin özellikle en eski konuşmacılarının kendi kendilerini tanımlamasıdır.[1][2] Birçok bilim insanı, artık bu gruba atıfta bulunmak için Hint-İran terimini kullanırken, Josef Wiesehöfer,[3] Will Durant[4] ve Jaakko Häkkinen[5][6] gibi bazı bilim adamları tarafından "Aryan" terimi "Hint-İran" anlamında kullanılır. İtalyan nüfus genetikçisi "Luigi Luca Cavalli-Sforza, 1994' yılı "İnsan Genlerinin Tarihçesi ve Coğrafyası' kitabında, Hint-İranlıları tanımlamak için Aryan terimini kullanmıştır.[7]
Menşei
[değiştir | kaynağı değiştir]Erken Hint-İranlılar, Sintaşta kültürü ve sonrasın'daki daha geniş yayılımlı Andronovo kültürü ile beraber, Proto Hint-Avrupalılar'ın torunları olarak tanımlanırlar. Batıda Ural Nehri, doğuda Tien-Şan, güneyde ise Mâverâünnehir ve Hindukuş dağları ile sınırlanan Avrasya stepleri anavatanlarıdır.[8]
Genetik
[değiştir | kaynağı değiştir]R1a1a (R-M17 veya R-M198), en yaygın olarak Hint-Avrupa konuşmacılarıyla ilişkilendirilen alt sınıftır. İddialara göre R1a'nın kökenlerine dair çoğu tartışma, aslında baskın R1a1a (R-M17 veya R-M198) alt sınıfının kökenleri hakkındadır. Günümüze kadar toplanmış veriler, biri Kuzey Hint yarımadasında ve diğeri Doğu Avrupa'da, başta Polonya ve Ukrayna çevresinde olmak üzere, geniş bir şekilde ayrılmış iki yüksek frekans alanı olduğunu göstermektedir. Bunun tarihsel ve de tarih öncesi olası nedenleri, popülasyon genetikçileri ve genetik soybilimcileri arasında devam eden tartışma ve ilgi konusudur. Dilbilimciler ve Arkeologlar için potansiyel bir ilgi alanı olarak kabul edilir.
Krasnoyarsk bölgesinden, Andronovo ufuklarında kalan 10 erkek kalıntısından 9'u R1a Y-kromozom haplogrup ve biri ise C-M130 haplogrup (xC3) olarak tespit edilmiştir. Aynı Andronovo ufku ve bölgesindeki 9 kişinin mtDNA haplogrupları ise aşağıdaki gibidir: U4 (2 kişi), U2e, U5a1, Z, T1, T4, H ve K2b.
2004 yılında yapılan bir çalışmada, Tunç Çağı ve Demir Çağı döneminde Kazakistan nüfusunun çoğunluğunun (Tunç Çağı'nda Andronovo kültürünün bir parçasıdır) Batı Avrasya kökenli olduğu (U, H, HV, T, I ve W gibi mtDNA haplogrupları ile) ve MÖ 13. ve 7. yüzyıllar arasındaki tüm Kazak örnekleri Avrupa soylarına aittir.[9]
Arkeoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]
Hint-İran yayılımıyla ilişkili olan arkeolojik kültürler şunları içerir:
- Avrupa
- Poltavka kültürü (MÖ 2700-2100)
- Orta Asya
- Andronovo kültürü ufukları (MÖ 2200-1000)
- Sintaşta-Petrovka-Arkaim (MÖ 2200-1600)
- Alakul (MÖ 2100-1400)
- Fedorovo (MÖ 1400-1200)
- Alekseyevka (MÖ 1200-1000)
- Baktria-Margiyana Arkeoloji Bölgesi(MÖ 2200-1700)
- Srubna kültürü(MÖ 2000-1100)
- Abaşevo kültürü (MÖ 1700-1500)
- Yaz kültürü (MÖ 1500-1100)
Hint Yarımadası
- Mezarlık kültürü (H) (MÖ 1900-1300)
- Gandhara mezar kültürü -Swat kültürü) (MÖ 1600-500)
- Boyalı Gri Çanak Çömlek kültürü (MÖ 1100-350)
İran
- Erken Batı İran Gri Eşyaları (MÖ 1500-1000)
- Geç Batı İran Devetüyü Eşyaları (MÖ 900-700)
Asko Parpola (1999) aşağıdaki tanımlamaları önermektedir
| Tarih Aralığı | Arkeolojik kültür | Parpola tarafından önerilen kimlik |
|---|---|---|
| 2800-2000 MÖ | Geç-Katakomb ve Poltavka kültürü | Geç-PHA'dan → Proto-Hint-İrana |
| 2000-1800 MÖ | Srubna kültürü ve Abaşevo kültürü | Proto-İran |
| 2000-1800 MÖ | Petrovka-Sintashta | Proto–Hint-Aryan |
| 1900-1700 MÖ | BMAB | "Proto-Dasa~दास) Hint-Aryanlar" kendilerini mevcut BMAB yerleşiminde oluşturdular ve 1700'lerde "Proto-Rigveda Hint-Aryanlar" tarafından mağlup edildiler. |
| 1900-1400 MÖ | Mezarlık H | Hint-Dasa ~ दास) |
| 1800-1000 MÖ | Alakul-Fedorovo | Hint-Aryan, Soma ~ सोम) kültünü uygulayan "Proto – Sauma-Aryan" da dahil. |
| 1700-1400 MÖ | Erken Swat kültürü | Proto-Rigveda ↔ Proto-Dard |
| 1700-1500 MÖ | Geç-BMAB | "Proto – Sauma-Dasa", Proto-Dasa ve Proto – Sauma-Aryan Asimilasyonu |
| 1500-1000 MÖ | Erken Batı İran Gri Eşyaları | Mittani-Aryan ("Proto – Sauma-Dasa" nın uzantısı) |
| 1400-800 MÖ | Geç-Swat kültürü ve Pencap, Boyalı Gri Eşya | Geç-Rigveda |
| 1400-1100 MÖ | Yaz kültürü II-III, Seistan | Proto-Avesta |
| 1100-1000 MÖ | Gürgan ve Geç-Batı İran Devetüyü Çanak Çömlek | Proto-Fars, Proto-Med |
| 1000-400 MÖ | Sincan'ın Demir Çağı kültürleri | Proto-Sakalar |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ The "Aryan" Language, Gherardo Gnoli, Instituto Italiano per l'Africa e l'Oriente, Roma, 2002.
- ^ . Schmitt, "Aryans" in Encyclopedia Iranica: Excerpt:"The name “Aryan” (OInd. ā́rya-, Ir. *arya- [with short a-], in Old Pers. ariya-, Av. airiia-, etc.) is the self designation of the peoples of Ancient India and Ancient Iran who spoke Aryan languages, in contrast to the “non-Aryan” peoples of those “Aryan” countries (cf. OInd. an-ā́rya-, Av. an-airiia-, etc.), and lives on in ethnic names like Alan (Lat. Alani, NPers. īrān, Oss. Ir and Iron.". Also accessed online: [1] 20 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. in May, 2010
- ^ Wiesehofer, Joseph: Ancient Persia. New York: 1996. I.B. Tauris. Recommends the use by scholars of the term Aryan to describe the Eastern, not the Western, branch of the Indo-European peoples (see "Aryan" in index)
- ^ Durant, Will: Our Oriental Heritage. New York: 1954. Simon and Schuster. According to Will Durant on Page 286: “the name Aryan first appears in the [name] Harri, one of the tribes of the Mitanni. In general it was the self-given appellation of the tribes living near or coming from the [southern] shores of the Caspian sea. The term is properly applied today chiefly to the Mitannians, Hittites, Medes, Persians, and Vedic Hindus, i.e., only to the eastern branch of the Indo-European peoples, whose western branch populated Europe.”
- ^ Häkkinen, Jaakko (2012). "Early contacts between Uralic and Yukaghir". Tiina Hyytiäinen; Lotta Jalava; Janne Saarikivi; Erika Sandman (Ed.). Per Urales ad Orientem (Festschrift for Juha Janhunen on the occasion of his 60th birthday on 12 February 2012) (PDF). Helsinki: Finno-Ugric Society. ISBN 978-952-5667-34-9. 31 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 12 Kasım 2013.
- ^ Häkkinen, Jaakko (23 Eylül 2012). "Problems in the method and interpretations of the computational phylogenetics based on linguistic data – An example of wishful thinking: Bouckaert et al. 2012" (PDF). Jaakko Häkkisen puolikuiva alkuperäsivusto. Jaakko Häkkinen. 1 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 12 Kasım 2013.
- ^ Cavalli-Sforza, Luigi Luca; Menozzi, Paolo; Piazza, Alberto (1994), The History and Geography of Human Genes, Princeton, New Jersey: Princeton University Press, s. See "Aryan" in index, ISBN 978-0-691-08750-4
- ^ Anthony 2007, s. 49.
- ^ Lalueza-Fox, C.; Sampietro, M. L.; Gilbert, M. T.; Castri, L.; Facchini, F.; Pettener, D.; Bertranpetit, J. (2004). "Unravelling migrations in the steppe: Mitochondrial DNA sequences from ancient central Asians". Proceedings. Biological Sciences. 271 (1542): 941-947. doi:10.1098/rspb.2004.2698. PMC 1691686
. PMID 15255049.
Literatür
[değiştir | kaynağı değiştir]- Anthony, David W. (2007), The Horse The Wheel And Language. How Bronze-Age Riders From the Eurasian Steppes Shaped The Modern World, Princeton University Press
- Asko Parpola, Asko (1999), "The formation of the Aryan branch of Indo-European", Blench, Roger; Spriggs, Matthew (Ed.), Archaeology and Language, III: Artefacts, languages and texts, London and New York: Routledge.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- The Origin of the Pre-Imperial Iranian Peoples14 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. by Oric Basirov (2001)
