Balaban aşireti

Balaban (veya Balabanu, Balabanlı, Balabanlu), Türkiye'nin Marmara, Ege, İç Anadolu ve Doğu Anadolu bölgelerinde bulunan, Afşar'ın (Avşar) Köpekli kolunun bir oymağıdır. Tarih sahnesinde 16. yüzyılın başlarından itibaren bir Alevi-Türkmen aşireti olarak yer alıyor.

Tarihçe

Göç ve Yerleşim

Balabanlılar, Orta Asya kökenli ve tarihi Horasan bölgesi üzerinden 10. yüzyıldan itibaren Anadolu'ya olan akın ile günümüz Türkiye'sine göç etmiş bir topluluktur. Burada ise ilkin Bulgaristan-Rumeli-Türkiye sınır bölgesine (Trakya) yerleşmişlerdir. Bu coğrafyada özellikle Bulgaristan'da ve günümüz Edirne, Kırklareli ve Tekirdağ illerinde çok sayıda Balaban ismindeki köy ve kasabalar hâlâ mevcuttur. 500 yıl kadar önce, bugün Yunanistan (ozaman Rumeli) sınırları içinde kalan Edirne yakınlarındandaki "Dimetoka" adlı yerleşim biriminden göçüp Anadolu'ya yerleşmişler.

Anadolu'ya geçtikten sonra bir kolları Ege (İzmir ve Aydın) ve İç Anadolu (Konya ve Karaman) bölgelerinin muhtelif yerlerine yerleşmiş, kurdukları köylere de yine çok kez Balaban ismini vermiştir. Çoğunluğu ise önce Konya-Adana civarına göçtükleri anlaşılan Balabanlılar, Osmanlı'nın aşiretleri iskân politikası çerçevesinde Rakka ve Halep taraflarına sürülmüş, daha sonra Malatya'ya yerleşmiş ve Yazıhan'da Balaban köyünü kurmuştur. Aşiret ve oymak bilinci daha çok burada başlamıştır. O yüzden Anadolu'nun batısındaki Balabanlıların geneli aşiret/oymak kültürünü devam ettirmemektedir. Zamanla Balabanlı dört kardeş kendi isimlerini taşıyan Hasan, Hüseyin, Ali ve Süleyman uşaklarını kurmuş ve Malatya'dan sonra Kırşehir, Çorum, Sivas, Erzincan, Erzurum ve Tunceli gibi farklı vilayetlere yerleşerek geniş bir coğrafyaya yayılmıştır. 18. yüzyıldan itibaren Balabanlılar artık yerleşik yaşam düzenine geçmişler.

20. yüzyılın ikinci yarısında yaşadıkları bölgelerden Ankara, İstanbul ve İzmir başta olmak üzere Türkiye'nin büyük kentlerine; Almanya, İsviçre, Avusturya, Fransa ve İngiltere gibi Avrupa'nın ve dünyanın farklı ülkelerine de göç etmişlerdir.

Tarihte Balaban Aşireti

Tarihi Horasan bölgesinin İran, Afganistan, Türkmenistan, Pakistan ve Tacikistan sınırları içinde alanı var

16. yüzyılın başlarından itibaren bir Kızılbaş-Türkmen aşireti olarak tarih sahnesinde yer alan Balabanlılar, Safevi-Osmanlı mücadelesi içinde Safevi taraftarı olarak belirmişlerdir.

Malatya, Sivas, Erzincan, Tunceli ve Erzurum çevresinde yerleşik olan Balabanlılar, Türkiye yakın tarihinin çeşitli toplumsal olaylarında da rol oynamıştır. 1908 ile 1922 yılları arasında bu bölgede gelişen olayların tanığı durumundaki Osmanlıca belgeler, diğer yazılı kaynaklardan elde edilen bilgiler, Balabanlıların Alevi bir aşiret olarak bu çevredeki mücadeleye olan katkılarına, Osmanlı askeriyesi ve idaresiyle olan ilişkilerine dikkat çekiyor.

Balabanlılar, 1925'e kadar askeriyeyle olan ilişkilerini sürdürmüş, yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti'ne karşı örgütlenen Şeyh Said İsyanı'nın bastırılmasında da yer almıştır.

Köken (Horasan)

Balaban aşireti/oymağı, Kızılbaş ve Horasan kökenlidir. Aşiret, Oğuz (Türkmen) boylarından Afşar'ın (Avşar) Köpekli kolunun oymağıdır. Erzurum, Erzincan, Sivas ve Tunceli'de yaşayan Balabanlılar bölgenin sosyokültürel yapısı dolayısıyla Türkçenin yanı sıra Zazaca da bilmektedir. Aşiretin çoğunluğu kendisini Türk/Türkmen olarak tanımlarken, bu bölgedekilerin bir bölümü kendisini Zaza zannetmektedir.

İnanç

Seyyid Ali Sultan türbesi, Yunanistan, Evros (il), Russa (köy)

Balaban, bir Alevi-Bektaşi-Kızılbaş topluluğudur. Balabanlılar, türbesi ve dergâhı/tekkesi Ruşenler Köyü'nde (Yunanistan, Evros İli, Russa Köyü) bulunan Hacı Bektaş-ı Veli halifelerinden Seyyid Ali Sultan'a (Kızıldeli Sultan) bağlı ve onu talebeleridir.

Edirne ve dolayısıyla bağlı oldukları tekkeye/dergâha uzak kalan Doğu Anadolu'daki Balabanlıların bir kısmı zamanla Malatyalı veya Erzurumlu Alevi pirlerine/dedelerine bağlanmıştır. Kızıldeli kültünü buna rağmen devam ettirmekteler ve unutmamışlardır.

Trakya'daki Balabanlılar daha çok Bektaşi kültürü ve geleneğini sürdürmektedir ve hâlâ Kızıldeli Sultan ocağına bağlıdır.

Özellikle Ege Bölgesi'nde ve İç Anadolu'nun bazı yerleşim yerlerindeki Balabanlılar farklı nedenler dolayısıyla yaşadıkları yerlerde asimilasyona uğramış ve Alevi-Bektaşi-Kızılbaş kimliklerini unutmuşlardır.

Etimoloji

Balaban, Farsça kökenli Türkçe bir sözcüktür. Türk Dil Kurumuna (TDK) göre balaban kelimesi dört farklı anlama gelmektedir. Pehlivan sözcüğü ile aynı kökten gelen balaban, (1) "iri, büyük ", (2) "nazik", (3) "şişman, gürbüz (kimse, çocuk)" ve "atmaca, doğan vb. yırtıcı bir kuş" anlamlarına gelmektedir. Bunun yanı sıra balıkçılgiller (Ardeidae) familyasına ait bir kuş türünün ve halk müziğinde kullanılan bir tür nefesli çalgının adıdır.