Brigid
| Brigid | |
|---|---|
 "Bríde'nin Gelişi" - John Duncan (1917) | |
| Sembolleri | Brigid haçı, alevlenen meşale, İnek (özellikle beyaz inekler), Yılanlar, Albatros, Arılar, Meşe ağacı, Karahindiba, Kuyular |
| Metinleri | Lebor Gabála Érenn, Cath Maige Tuired, Sanas Cormaic |
| Kişisel bilgileri | |
| Ebeveynleri | Dagda |
| Kardeşleri | Cermait, Aengus, Aed, Bodb Derg, Şifacı Brigid, Demirci Brigid |
Brigid ya da Brigit (İrlandaca: [ˈbʲɾʲiːdʲ], anlamı "yüce olan"), Bríd olarak da bilinir,[1] Hristiyanlık öncesi İrlanda'nın bir tanrıçasıdır. İrlanda mitolojisinde Tuatha Dé Danann'ın bir üyesi olarak yer alır; Dagda'nın kızıdır ve Bres ile evlidir. Bu birliktelikten Ruadán adında bir oğulları olmuştur. Kutsal ağacının huş olduğu düşünülmektedir; bu da bazı eski Imbolc gelenekleriyle örtüşmektedir.[2]
Brigid; bilgelik, şiir, şifa, koruma, demircilik ve evcil hayvanlarla ilişkilendirilir. 9. yüzyılda Hristiyan keşişler tarafından yazılan Sanas Cormaic, Brigid'in “ozanların taptığı tanrıça” olduğunu belirtir ve onun Brigid adlı iki kız kardeşi daha olduğunu söyler: biri şifacı, diğeri demircidir.[3][4] Bu durum, Brigid'in bir üçlü tanrıça olabileceğini düşündürmektedir.[5] Ayrıca, Britanya Kelt tanrıçası Brigantia ile bağlantılı olabileceği de öne sürülmektedir.
Azize Brigid, tanrıça Brigid ile birçok ortak özelliğe sahiptir ve kutlama günü olan 1 Şubat, aslında pagan kökenli bir bayram olan Imbolc'tur. Bu nedenle, Azize Brigid'in aslında tanrıçanın Hristiyanlaştırılmış bir versiyonu olduğu ya da tanrıçaya ait anlatıların ona aktarılmış olabileceği öne sürülmektedir.[6]
Erken İrlanda edebiyatında
[değiştir | kaynağı değiştir]9. yüzyılda Hristiyan yazıcılar tarafından, daha eski kaynaklara dayanarak kaleme alınan Sanas Cormaic, Brigit'in Dagda’nın kızı ve bir tanrıça olduğunu belirtir. Onu “ozanların tanrıçası” ve “bilgelik kadını” olarak tanımlar; ayrıca “koruyucu şefkatiyle” de ün saldığını vurgular. Metne göre Brigit'in iki kız kardeşi vardır: biri şifacı, diğeri ise demircidir.[4] Açıklamaya göre, bu üçlü figürden ötürü İrlanda'daki tüm tanrıçalara Brigit denmiştir; bu da Brigit'in bir isimden ziyade unvan olabileceğini düşündürmektedir.[7]
Lebor Gabála Érenn adlı ortaçağ metni de Brigit'i Dagda'nın kızı ve bir ozan olarak tanımlar. Metne göre Brigit'in iki öküzü vardır: Fea ve Femen. Bu hayvanların adları, Barrow Nehri’nin ovası olan Mag Fea ve Suir Nehri’nin ovası olan Mag Femin’e verilmiştir. Başka yerlerde ise bu öküzlere, güzelliğiyle parıldayan Dil adında bir figürün hayvanları denir ki bu adın Brigid için kullanılan bir lakap olabileceği düşünülmektedir.[8] Ayrıca Brigid’in “yaban domuzlarının kralı” Torc Triath’a (adı Treithirne ovasına verilmiştir) ve “koçların kralı” Cirb'e (adı Cirb ovasına verilmiştir) sahip olduğu da belirtilir.[9] Rivayetlere göre bu hayvanlar, İrlanda'da bir yağma gerçekleştiğinde haykırırlardı. Bu da Brigid'in evcil hayvanların koruyucusu olan bir tanrıça olarak görüldüğünü düşündürmektedir.[3][10]
Cath Maige Tuired adlı mitolojik anlatıda Bríd, Bres'in eşidir ve ondan Ruadán adında bir oğulları olur. Ruadán ismi, Hint-Avrupa dillerinde “kızıl”, “pas” gibi anlamlar taşıyan sözcüklerle kökteştir.[11] Anlatıya göre, Bríd oğlunun ölümüne ağıt yakarak yas tutar ve bu sırada feryatla şarkının birleşimi olan “keening” geleneğini başlatır.[3] Aynı pasajda, Bríd'in gece yolculuklarında kullanılan bir tür düdüğü icat ettiği de belirtilir.[12]
İrlanda mitolojisinin İngilizce yeniden anlatımlarında Lady Augusta Gregory, Brigit'i şu sözlerle tanımlar: “Şiirin kadınıydı ve ozanlar ona taparlardı; çünkü etkisi çok büyük ve çok yüceydi. Aynı zamanda şifanın kadınıydı, bir demirci kadındı ve gece boyunca birinin diğerini çağırabilmesi için düdüğü ilk kez o yapmıştı.”[13]
Brigid and Azize Brigid
[değiştir | kaynağı değiştir]Tarihçiler, tanrıça Brigid'in aynı adı taşıyan Hristiyan azizeyle özdeşleştirildiğini öne sürmektedir. Orta Çağ uzmanı Pamela Berger'a göre, Hristiyan keşişler “ana tanrıça figürünü alıp onun adını ve işlevlerini Hristiyan karşılığı olan Kildare’li Azize Brigid’e aktardılar."[6]
Tanrıça ile azize pek çok ortak özelliği paylaşır. Azize Brigid; şifacılar, ozanlar, demirciler, hayvancılıkla ve süt ürünleriyle uğraşanlar için koruyucu azize olarak kabul edilir.[14] Ayrıca İskoçya'da yılanlarla ve genel olarak baharın gelişiyle de ilişkilendirilmiştir.[15][16]
Azize Brigid'e ait hagiografiler, çoğunlukla anekdotlardan ve mucize anlatılarından oluşur; bunların bir kısmı ise İrlanda pagan folkloruna derinlemesine kök salmıştır.[14] Dáithí Ó hÓgáin, pagan tanrıça ile Hristiyan azizenin birleşiminin bazı mucizelerde açıkça görülebileceğini belirtir. Bu mucizeler arasında yiyecek çoğaltma, sığır ve koyun bahşetme, hava koşullarını kontrol etme ve ateşle ya da sıcak su kaynaklarıyla ilişkilendirilme gibi unsurlar yer alır.[3]
Ancak bu teori, Elva Johnston da dâhil olmak üzere birçok akademisyen için tartışmaya açıktır; bu isimler, pagan tanrıçanın öneminin tarihî figürün aleyhine abartıldığını savunur. Johnston'a göre “tanrıçanın azizeden önce geldiği iddiası üç bağlantılı varsayıma dayanır: birincisi, Brigit’in gerçek bir kişi olmadığı; ikincisi, yaşam öykülerinin pagan bir tanrıyı euhemerize etme (mitolojik varlıkları tarihsel kişiliklere indirgeme) çabası olduğunun açıkça görülmesi; üçüncüsü ise bir tanrıça kültünün eski ve günümüz İrlandalı kadınlar için daha güçlendirici olduğu önkabulüdür.” [17]
12. yüzyılın sonlarında Galler'li Gerald, Kildare’de on dokuz rahibenin dönüşümlü olarak Azize Brigid onuruna hiç sönmeyen bir ateşi canlı tuttuğunu; bu ateşin Brigid’in zamanından beri yanmakta olduğunu kaydeder. Bu âdetin, başlangıçta tanrıça Brigit’e adanmış bir tapınağa ait ateşten devralındığı öne sürülmüştür.[18] Roma tanrıçası Vesta ile Yunan tanrıçası Hestia’nın da, rahibeler eliyle sürekli gözetilen kutsal ateşleri bulunmaktaydı.[19] Gerald’a göre bu ateş, erkeklerin geçmesine izin verilmeyen bir çitle çevrelenmiş; çiti aşanın lanetleneceği inancı yaygındı.[14][20][21]
Azize, İrlanda ve Britanya’da pek çok kutsal kuyu ile ilişkilendirilir; bu kuyularda şifa ritüelinin bir parçası olarak küçük kumaş şeritleri veya kurdeleler bırakılır.[22][23] Sirona ve Coventina gibi Kelt şifa tanrıçaları da sıklıkla kutsal kaynaklarla bağlantılıdır.[24]
Azize Brigid Günü 1 Şubat’tır. Bu tarih, İrlanda geleneğinde baharın ilk günü olarak kutlanan Imbolc bayramına denk gelir. Azize Brigid’in tanrıça Brigid ile özdeşleştirilmesi nedeniyle Imbolc festivali sıklıkla tanrıçayla ilişkilendirilir.[25][26]
Azize Brigid Günü veya “Imbolc”, geleneksel olarak hava durumunu tahmin etme zamanı olarak kabul edilir:
Thig an nathair as an toll |
Yılan, Bríde’in kahverengi gününde |
1985 yılında Uluslararası Astronomi Birliği, Venüs’teki bir tepeye Brigit adını verdi.[27] Gezegen adlandırma kuralları gereğince ulusal figürlerin ve çağdaş dinlerin dinsel kişiliklerinin kullanımı yasak olduğundan, bu adlandırma azizeye değil tanrıçaya atıfta bulunmaktadır.
Neo-Paganizm
[değiştir | kaynağı değiştir]Brigid, bazı modern pagan topluluklarda önemli bir figürdür ve üçlü yönü özellikle vurgulanır. Bazen Lugh veya Cernunnos ile birlikte tapılır.[28]
İsmi
[değiştir | kaynağı değiştir]Orta İrlanda dilindeki Brigit [ˈbʲɾʲiʝidʲ] adı, erken modern İrlanda döneminde Briġid ve Brighid [bʲɾʲiːdʲ] biçiminde yazılmaya başlanmıştır. 1948 yazım reformundan sonra ise Bríd [bʲɾʲiːdʲ] biçimi benimsenmiştir. Bu eski biçim, önce Orta Çağ Latince’sinde Brigida’ya, oradan da İngilizce Bridget, Fransızca Brigitte, İsveççe Birgitta veya Birgit ve Fince Piritta gibi Avrupa dillerindeki çeşitli ad formlarına kaynaklık etmiştir.
Adı, Proto-Keltçe Brigantī’den gelmekte olup “yüksek olan” ya da “yüce olan” anlamına gelir. Antik Britanya tanrıçası Brigantia’nın adıyla kökensel akrabalık taşır ve Brigid’in onunla bir bağlantısı olduğu düşünülür.[7] Ayrıca Eski Yüksek Almancadaki Burgunt kişisel adıyla ve Sanskritçedeki “yüksek” anlamına gelen Bṛhatī (बृहती) sözcüğüyle akrabadır; Bṛhatī, Hinduizmde şafağın tanrıçası Uşas’ın bir sıfatıdır. Bu adın en nihai kaynağı, “yükselmek” kökünden türeyen Proto-Hint-Avrupa *bʰr̥ǵʰéntih₂ (dişil biçimi *bʰérǵʰonts, “yüksek”) terimidir. Xavier Delamarre, E. Campanile'ye atıfta bulunarak, Brigid'in Hint‑Avrupa şafağın tanrıçasının devamı olabileceğini öne sürer.[1]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Campbell, Mike Behind the Name. 25 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. See also Xavier Delamarre, brigantion / brigant-, in Dictionnaire de la langue gauloise (Éditions Errance, 2003) pp. 87–88: "Le nom de la sainte irlandaise Brigit est un adjectif de forme *brigenti... 'l'Eminente'." Delamarre cites E. Campanile, in Langues indo-européennes ("The name of the Irish Saint Brigid is an adjective of the form *brigenti... 'the Eminent'"), edited by Françoise Bader (Paris, 1994), pp. 34–40, that Brigid is a continuation of the Indo-European goddess of the dawn like Aurora.
- ^ Hutton 1996
- ^ a b c d Ó hÓgáin 1991, s. 60
- ^ a b Wright 2011, ss. 26–27
- ^ Sjoestedt 2000, ss. 21, 25
- ^ a b Berger 1985
- ^ a b Koch 2006, ss. 287–288
- ^ Gwynn, Edward John (1905). "Poem 36: Mag Femin, Mag Fera, Mag Fea". The Metrical Dindshenchas. Hodges, Figgis & Co. LCCN 06031290. OCLC 676746265.
- ^ Şablon:Cite LGE § VII, First Redaction, ¶ 317.
- ^ Ellis 1995, s. 28
- ^ Stifter 1998
- ^ Cath Maige Tuired 8 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (The Second Battle of Mag Tuired), translated by Elizabeth A. Gray. ¶ 125
- ^ Gregory 2015, s. 24
- ^ a b c Farmer 2011, ss. 66–67, 467–470
- ^ a b Carmichael 1900, s. 169
- ^ Jones, Mary. "Brigit". Jones' Celtic Encyclopedia. 28 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2012.
- ^ Johnston 2024
- ^ Burns & Farmer 1998, ss. 1–4
- ^ Wright 2011, s. 75
- ^ Cambrensis, Giraldus. The Topography of Ireland (PDF). York University. ss. 54, 59. 17 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Aralık 2012.
- ^ "Saint Brigid: St Brigid's Fire". Cill Dara Historical Society. 23 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2012.
- ^ Healy 2001, ss. 12–19, 27, 56–7, 66, 69, 81
- ^ Logan 1980, ss. 22–23, 95
- ^ Koch 2006, ss. 1488–1491
- ^ Koch 2006, s. 287
- ^ Smith, Phoebe (31 Ocak 2024). "On the trail of a Celtic goddess: the Irish town celebrating St Brigid". The Guardian. Erişim tarihi: 3 Şubat 2024.
- ^ Séaghdha, Darach Ó (1 Şubat 2024). "The Irish For: Is Brigid the only saint in space?". TheJournal.ie. 20 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2025.
- ^ Magliocco 2001, s. 30
Bibliyografi
[değiştir | kaynağı değiştir]- Berger, Pamela (1985). The Goddess Obscured: Transformation of the Grain Protectress from Goddess to Saint
. Beacon Press. ISBN 9780807067222. OCLC 12133863. - Burns, Paul; Farmer, David, (Ed.) (1998). Butler's Lives of the Saints (New full bas.). Burns & Oates. ISBN 9780814623817. OCLC 1103542623.
- Carmichael, Alexander (1900). "Genealogy of Bride". Carmina Gadelica: Hymns and Incantations with Illustrative Notes on Words, Rites, and Customs, Dying and Obsolete. 1. Edinburgh. ss. 164-177. OCLC 705893406. OL 14050293M
. - Ellis, Peter Berresford (1995). Celtic Women: Women in Celtic Society and Literature. William B. Eerdmans. ISBN 9780802838087. OCLC 1151802559.
- Farmer, David (2011). Oxford Dictionary of Saints (5th bas.). Oxford University Press. ISBN 9780199596607. OCLC 726871260.
- Gregory, Isabella Augusta, (Ed.) (2015). Gods and Fighting Men: the Story of the Tuatha de Danann and the Fianna of Ireland. CreateSpace. ISBN 9781495385148. OCLC 907958219.
- Healy, Elizabeth (2001). In Search of Ireland's Holy Wells. Wolfhound Press. ISBN 9780863278655. OCLC 48362688.
- Hutton, Ronald (1996). The Stations of the Sun: A History of the Ritual Year in Britain. Oxford University Press. ISBN 9780198205708. OCLC 832535162.
- Johnston, Elva (January 2024). "Making St Brigit Real in the Early Middle Ages". Proceedings of the Royal Irish Academy. doi:10.1353/ria.0.a918428 . Şablon:Project MUSE.
- Koch, John T., (Ed.) (2006). Celtic Culture: A Historical Encyclopedia. ABC-Clio. ISBN 9781851094400. OCLC 62381207.
- Logan, Patrick (1980). The Holy Wells of Ireland. Colin Smythe. OCLC 562202397.
- Magliocco, Sabina (2001). Neo-Pagan Sacred Art and Altars: Making Things Whole. University Press of Mississippi. ISBN 9781578063918. OCLC 46573490.
- Mallory, J. P.; Adams, Douglas Q., (Ed.) (1997). Encyclopedia of Indo-European Culture. Fitzroy Dearborn. ISBN 9781884964985. OCLC 37931209.
- Matasović, Ranko (2009). Etymological Dictionary of Proto-Celtic. Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series. 9. Brill. ISBN 9789004173361. OCLC 262430534.
- Ó hÓgáin, Dáithí (1991). Myth, Legend & Romance: An Encyclopaedia of the Irish Folk Tradition (1st bas.). Prentice Hall. ISBN 9780132759595. OCLC 22181514.
- Sjoestedt, Marie-Louise (2000) [1949]. Celtic Gods and Heroes. Dover Publications. ISBN 9780486414416. OCLC 1313537341.
- Stifter, David (1998). "Study in Red". Die Sprache. 40 (2): 202-223. ISSN 0376-401X.
- Wright, Brian (2011). Brigid: Goddess, Druidess and Saint. The History Press. ISBN 9780752472027. OCLC 779141145.
Konuyla ilgili yayınlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Bitel, Lisa M. (February 2001). "St. Brigit of Ireland: From Virgin Saint to Fertility Goddess". Monastic Matrix. 17 Şubat 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- Catháin, Séamas Ó (1992). "Hearth-Prayers and Other Traditions of Brigit: Celtic Goddess and Holy Woman". The Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland. 122: 12-34. JSTOR 25509020.
- McCarthy, Justin R. (May 25, 2020). "Saint Brigid, the Celts & the Early Irish Church" 979-8648681187.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
 | Kelt mitolojisi ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |