Camiye çevrilen kiliseler listesi

Aşağıda camiye dönüştürülmüş kiliselerin bir bölümü bulunmaktadır. Eğik olarak yazılan isimler günümüzde artık cami olarak kullanılmamaktadır.

Arnavutluk

• Fatih Sultan Mehmed Camii, İşkodra - San Stefan kilisesi Osmanlı zamanında camiye dönüştürülmüştür

Birleşik Krallık

• New Peckham Mosque, Londra

Bosna-Hersek

Fetih Camii, eski Katolik kilisesidir

• Fetih Camii - Bihać şehrinde bulunan bir cami ve eski Katolik kilisesidir.

Hollanda

Amsterdam'daki Fatih Camii

• Fatih Camii, Amsterdam - eski ismi ile Sint-Ignatiuskerk
• Sultanahmet Moskee, Utrecht - eski ismi ile Noorderkerk
• Stichting Turkse Moskee, Weert - eski ismi ile Klooster van de Paters van de Heilige Geest

İrlanda

Dublin Camii

• Dublin Camii, Dublin - eski ismi ile Donore Presbiteryen Kilisesi

Karadağ

• Crkva-Džamija, Ülgün - Eski ismi ile St. Maria Kilisesi. Venedikliler tarafından yapılan kilise osmanlı zamanında camiye çevrilmiş, günümüzde ise içinde bir müze barındırır

Kıbrıs Cumhuriyeti

Lala Mustafa Paşa Cami, aslen Katolik katedrali

Azize Katerina Kilisesi (günümüzde Haydarpaşa Camii) Kıbrıs'ta Fransızlardan kalma gotik mimariye önemli bir örnektir

• Tuzla Camii, Larnaka
• Haydarpaşa Camii - Lefkoşa'da 14. yüzyılda katolik katedrali olarak inşa edilen yapı 1571'de Osmanlıların Kıbrıs'ı fethinden sonra camiye çevrilmiştir.
• Selimiye Camii, Lefkoşa - 13. yüzyılda yapılan kilise Kıbrıs'ın fethinin ardından fethin ardından camiye çevrilmiştir.
• Yeni Cami - Lefkoşa'da kiliseden çevrilen camiler arasında yer almaktadır. Yeni Cami, geniş ana mekanı, cemaat yeri revakları ile dikkati çekmektedir. Minare, ana yapıdan ayrı olup, etrafında bir takım yapı izleri taşımaktadır. Muhtemelen, minare etrafındaki esas cami yapısı bir sebeple yıkılmış ve yakında bulunan şimdiki binadan faydalanılmıştır. Yapıya bağlı türbe binaları ve mezarlar dikkati çekmektedir.
• Lala Mustafa Paşa Cami - Mağusa'daki yapı 1571'den sonra camiye çevrilmiştir.
• Sinanpaşa Camii, Mağusa - diğer adı ile San Peter ve Paul Kilisesi

Türkiye

Adana

• Yağ Camii - Adana'daki dinî yapı 1501 yılında camiye çevrilmiştir.

Alaçatı

Alaçatı Pazaryeri Camii

• Alaçatı Pazaryeri Camii eski ismi ile Ayios Konstantinos Rum Kilisesi.

Aliağa

• Balaban Paşa Camii

Amasra

• Fatih Camii
• Küçük Kilise - günümüzde kültür evi

Antalya

• Kesik Minare Camii - Veya diğer ismi ile Şehzade Korkut Camii

Arnavutköy

• Osmanlı Camii
• Arnavutköy Boğazköy Camii

Ayvalık

Ayvalık‘taki Saatli Camii ve Çınarlı Camii

• Çınarlı Camii
• Hayrettin Paşa Camii
• Saatli Camii - eski adı ile Ayos İanni (῞Αγιος ᾿Ιωάννης) Kilisesi

İznik’teki Ayasofya

Bursa

• Ayasofya - 7'nci yüzyılda inşa edilen kilise, 787 yılında Hristiyanlıkla ilgili önemli kararların alındığı 7. konsile ev sahipliği yapmıştır. 1331'te Orhan Gazi, İznik'i fethetmesinden sonra camiye dönüştürdü. 1935'te restorasyon sonrası müze olarak kullanılan yapı, 6 Kasım 2011 tarihinde yeniden camiye dönüştürüldü.

Didim

• Hisar Camii - Yapı 1830'lu yıllarda Rumlar tarafından bir Ortodoks kilisesi olarak inşa edilmiştir ve 1924 mübadelesiyle bölgeyi terk etmelerinin ardından camiye çevrilmiştir.

Diyarbakır

• Ulu Cami - 639 yılında Diyarbakır'a egemen olan Müslüman Araplar tarafından şehrin merkezindeki en büyük mabedin (Martoma Kilisesi) camiye çevrilmesiyle oluşturulmuştur.

Diyarbakır Ulu Cami

Tipik kilise mimarilerinde bulunan doğu giriş kapısı. Diyarbakır Ulu Cami

• Kocaköy Ulu Cami - Anadolunun en eski mescitlerinden biri olduğu 1355 tarihli bir onarım kitabesinden anlaşılmaktadır. İlçenin sakinlerine göre önceleri kilise veya pagan tapınağı olduğu, sonra camiye tahvil edildiği düşünülmektedir.

Enez

• Fatih Camii - Ayasofya Camii adı altında da geçiyor

Erzurum

• Fetih Camii - eski adı ile Demirciler Kilisesi

Gaziantep

• Kurtuluş Camii

Gemlik

• Balık Pazarı Camii - Eski ismi ile Paragia-Pazariotissa kilisesi

Gümüşhacıköy (Amasya)

• Gümüş Maden Cami

İstanbul

• Alemdağ Vakıf Camii
• Arap Camii - Eski adıyla Aziz Dominik katedrali ve Aziz Pavlus şapeli Galata'dadır. Fetihten sonra camiye çevrilmiştir
• Atik Mustafa Paşa Camii - Camiye çevrilmeden önceki adı bilinmemektedir. Ayvansaray semtindeki yapı II. Beyazıt döneminde camiye çevrilmiştir.
• Ayasofya - Bugünkü haliyle I. Justinianus tarafından 6. yüzyılda yaptırılan kilise Fatih Sultan Mehmed'in İstanbul'u fethetmesinden hemen sonra camiye çevrilmiştir. Minarelerden ilkini yaptırdı. İkinci minareyi II. Beyazıt, birincinin yerine yenisini II. Selim, diğer iki minareyi III. Murad yaptırmıştır. Minber, mihrab, mahfiller, levhalar eklenmiştir. Güneydoğusunda padişah ve yakınlarının türbeleri vardır. I. Mahmut döneminde külliye olmuştur. Abdülmecid döneminde Kazasker Mustafa Efendi hattıyla Allah, Muhammed, Ali, Ömer, Osman, Ebubekir, Hasan, Hüseyin levhaları asılmış, dış duvarlar sarı kırmızıya boyanmıştır. 1 Şubat 1935'te müze olmuştur. Ardından 10 Temmuz 2020 tarihinde yeniden camiye çevrildi.
• Bahçeköy Merkez Camii - Camii, 1977'de alanda mevcut bulunan kilise duvarları arasına inşa edilmiştir.
• Başıbüyük Merkez Camii - Cami 1426 yılında kilise olarak yapılmış, 1900'lü yılların başında Süreyya İlmen tarafından cami olarak yeniden inşa edilmiştir.
• Balaban Ağa Camii - 5. ya da 6. yüzyılda bir anıt mezar olarak inşa edilen yapı, 14. yüzyılda geçirdiği onarım sonrasında şapel olarak kullanılmaya başlandı. 1483'te, Sekbanbaşı Balaban Ağa adına kurulan bir vakfa bağlı olarak camiye çevrildi.
• Bodrum Camii - Eski adıyla Mireleon Laleli'dedir. 15. yüzyılda camiye çevrilmiştir.
• Eski İmaret Camii - Eski adıyla Pantepoptes Manastırı Zeyrek yakınlarındadır. 15. yüzyılda camiye çevrilmiştir.
• Etyemez Tekkesi Mescidi - Eski ismi Dios Manastırı olan yapı Cerrahpaşa'da bulunmaktadır. 18. yüzyılın ikinci yarısından sonra Hacı Ali Hulusi Efendi tarafından bir Sa'dî tekkesinin semahanesi olarak kullanılmıştır. Yapı Samatya Sosyal Sigortalar Hastanesi'nin yapımı sırasında yıkılmıştır.
• Fatih Camii (Silivri) - Yapının eski ismi, yapıyı inşa veya büyük ölçüde tamir ettiren Alexios Apokaukos'tan hareketle Alexios Apokaukos Kilisesi olarak ifade edilmektedir. Fatih Sultan Mehmet'in Selymbria'yı 1453'teki fethinina ardından Fatih Camii veya Fethiye Camii ismiyle camiye çevrilmiştir. Evliya Çelebi bu yapıdan Hünkar Camii diye bahsetmektedir. Fatih Camii 1920'den sonra tamamen yıkılmış, minaresi de taşları kullanılmak üzere yıktırılmıştır. Bugün yapının bulunduğu alanın altında büyük bir Bizans dönemi sarnıcı ile daha önce kilise içinde olduğu bilinen bir antik lahit parçası, iki sütun gövdesi ve bir sütun başlığı bulunduğu Semavi Eyice tarafında bildirilmiştir.
• Fenari İsa Camii - Lips Manastırı Fatih'dedir. 15. yüzyılda II. Beyazıt döneminde camiye çevrilmiştir. Molla Fenari İsa Camii olarak da bilinir.
• Fethiye Camii - Eski adıyla Pammakaristos Çarşamba semtindedir. III. Murad 1590 yılı civarlarında camiye çevrimiştir. 1930'da müze haline getirilen yapı, 1960'ta yeniden cami yapılmıştır.
• Florya Eski Camii
• Gümüşdere Camii - 1924'ten sonra terk edilen kilise yapısı 1970'e kadar cami olarak kullanılmıştır. Günümüzde metruktur.
• Gül Camii - Eski adıyla Ayia Teodosia Ayakapı'dadır. 1499'da kiliseden camiye dönüştürülmüştür.
• Hırami Ahmet Paşa Mescidi - Eski adıyla Ayios İoannis Çarşamba semtindedir. 1586'da camiye çevrilmiştir.
• İmrahor Camii - Aya İoannes Prodomos Yedikule semtindedir. II. Beyazıt döneminde camiye çevrilmiştir.
• İsakapı Mescidi - Eski adı bilinmiyor. Cerrahpaşa'daki yapı 1560'larda camiye çevrilmiştir.
• Kalenderhane Camii - Eski adıyla Teotokos Kiriotissa Vezneciler'dedir. Fetihten sonra dinî ve sosyal amaçlara tahsis edilmiş, 18. yüzyılda camiye çevrilmiştir.
• Kariye Camii - Eski adıyla Khora Hristos Sofiras Edirnekapı'dadır. II. Beyazıt döneminde camiye çevrilmiş, 1948'de müze haline getirilmiştir. 2020'de yeniden cami yapılmıştır.
• Kefevi Mescidi - Eski adı bilimiyor. 1626 yılında mescide çevrilmiştir. Karagümrük'tedir.
• Koca Mustafa Paşa Camii - Camiye çevrilmeden önceki adıyla Aya Andrea Enti Krisi Kocamustafapaşa semtindedir. 1486'da camiye çevrilmiştir.
• Küçük Ayasofya Camii - Eski adıyla Aya Sergios ve Bakhos kilisesi Çatladıkapı'dadır. II. Beyazıt döneminde camiye çevrilmiştir.
• Lala Hayrettin Mescidi - Sinagog olarak inşa edilen yapı daha sonra sırasıyla kilise, sinagog, kilise ve Fatih Sultan Mehmed döneminden sonra cami olarak kullanılmıştır. Eski ismi Chalkoprateia Meryem Kilisesi olan ve 1937 yılında harabe halinde olan yapı 2019-2022 yılları arasında yapılan restorasyon ve rekonstrüksiyon çalışmalarının ardından ibadete açılmıştır.
• Manastır Mescidi - Eski adı bilinmiyor. Topkapı yakınlarındadır.
• Odalar Mescidi
• Ortaköy Camii (Silivri)
• Osmanlı Camii
• Sancaktar Mescidi - Eski adının Gastria olduğu sanılıyor. Cerrahpaşa'dadır.
• Sekbanbaşı Hüsrev Ağa Camii
• Selimpaşa Tarihi Eski Camii
• Sinan Paşa Mescidi - Yavuz Sultan Selim mahallesi sınırları içerisindedir. Günümüzde mevcut değildir.
• Sümbül Efendi Camii
• Şeyh Süleyman Mescidi
• Turhan Sultan Camii - Eski adı St. John Baptist Kilisesi sonra Camiye çevrilmiştir
• Vefa Kilise Camii - Eski adıyla Ayios Teodoros Vefa semtindedir. Fatih Sultan Mehmed döneminde camiye çevrilmiştir.
• Zeyrek Camii - Eski adı Pantokrator'dur. İsmini camiden alan Zeyrek semtindedir. 15. yüzyılda camiye çevrilmiştir.

Ayasofya'dan bir görünüm

Kalenderhane Camii

Kalkan

Kalkan Koca Mustafa Camii

• Koca Mustafa Camii - eskiden Meryem Ana Kilisesi

Karadeniz Ereğli

• Orhangazi Camii / Ayasofya Kilisesi

Kars

Kars’taki Fethiye Camii‘nin rus stilindeki iki kulesi, bina camiye çevrilirken, yıktırılmıştır.

• Kümbet Camii - Kars'ta Ermeni kilisesi olarak 10. yüzyılda yapılmış, ilk olarak 1064 yılında camiye çevrilmiştir. 1964'te müze haline getirilen bina 1993'te yeniden cami oldu.
• Fethiye Camii - Eski ismi ile Aleksandr Nevski Kilisesi, Ruslar tarafından hristiyan kilisesi olarak yapılmış, 1970'lere kadar spor salonu haline getirilen bina 1985'te camiye çevrilmiştir.

Kaş

• Yeni Camii (Kilise Camii)

Kırklareli

• Gazi Süleyman Paşa Camii veya Küçük Ayasofya

Malatya

• Hacı İlyas Camii - 1890'da inşa edilmiştir ve duvarları kerpiçtir.

Mardin

• Ulu cami Deyrulzfaran Manastırı olarak adlandırılmıştır. Kurulduğu dönemden kalma mozaikler bugün de durmaktadır. Canlı bir tarih görünümünde olan manastırın en büyük özelliklerinden biri de içinde 52 Süryani patriğinin mezarlarının bulunmasıdır. Cami olmuştur.

Niğde

• Aktaş Kilise Camii
• Fertek Kilise Camii

Safranbolu

• Ulu Camii

Sürmene

• Dirlik Köyü Camii

Tirilye

Tirilye‘de bulunan Fatih Camii

• Fatih Camii - Eski ismi Aya Todori‘dir

Trabzon

Trabzon kiliseden çevrilme Ortahisar Fatih Camii

• Ayasofya - 1260 yılında açılan kilise, 1584 yılında camiye çevrildi. 1964 yılında müze hâline getirildi. 28 Haziran 2013 Cuma günü yeniden cami oldu.
• Ortahisar Fatih Camii - Yapı altınbaşlı Meryem Kilisesi Chrysokephalos olarak adlandırılmıştır. Kuruluşu 914 yılına kadar inmektedir. Bu yapının manastır içerisinde bazilikalı planlı olarak yapıldığı sanılmaktadır. Bugünkü planın esası 12. yüzyılda gerçekleştirilmiş olmalıdır. Araştırmacılar yapının 6 esas onarım devri geçirdiğini belirtmişlerdir. Ana plan Yunan haçı şeklindedir. Üç nefli olan yapının apsisi içten yuvarlak dıştan çokgendir. Bir iç ve bir dış narteksi vardır. Kuzey girişi 14. Yüzyılda inşa edilmiştir. Merkezi kubbe pandantiflere oturur ve 12 köşeli yüksek bir kasnağa sahiptir. Zamanında şehrin baş kilisesi, katedrali olduğu için yapının süslemesine önem verilmiştir. Freskler bugün sıvanmıştır. Bema duvarlarında ve zeminde opus sectile tarzında mozaik süsleme yer almaktadır. Fetihten sonra camiye çevrilmiş ve belki de Fatih, ilk Cuma namazını burada kılmıştır. Fatih Medresesi de yapıya bitişik olarak kurulmuştur.
• Kudrettin Camii - St.Philip Kilisesi olarak da bilinir ve 14. yüzyılda yapılmıştır.

Yozgat

• Fatih Camii

Suriye

Şam'daki kilise kökenli Emevî Camii

Humus

• Büyük El Nuri Camii - Humus, Suriye'de, El Şüheyda Meydanı'nda, şehrin tarihi çatılı geleneksel pazarlarına (souk) yakın konumda bulunan bir camidir. Roma Dönemi'nde tapınak iken, Bizans Dönemi'nde kilise yapılmış, Suriye'nin müslümanlarca fethiyle de camiye çevrilmiştir.

Şam

• Emevî Camii - MÖ 64 yılında Roma döneminde Jüpiter'e adanmış bir pagan tapınağı olarak inşa edilmiş olan yapı, 391 yılında Roma İmparatoru I. Theodosius tarafından Vaftizci Yahya'ya adanmış bir Hristiyan bazilikasına dönüştürüldü. 634 yılında, Şam'ın müslümanlar tarafından alınmasından sonra, Ebu Ubeyde bin Cerrah'ın gözetimi altında 635 yılında yapıya eklemelerle camiye çevrilmiştir.

Ukrayna

Aziz Peter ve Aziz Paul Katedrali

• Aziz Peter ve Aziz Paul Katedrali, Kamyanets-Podilski - Polonya bölgeyi 27 yıl sonra Osmanlılardan geri fethedince, kiliseye eklenen minarenin tepesine Meryem heykeli yerleştirmişlerdir. Böylece minare bir Meryem Sütununa çevrilmiştir.

Yunanistan

Hanya

1320 yılında Venedikliler tarafından yaptırılan San Nicolò Kilisesi

• San Nicolo Kilisesi - Osmanlı zamanında çan kulesi yıkılıp yerine minare yapılmıştır. Bina günümüzde tekrar Kiliseye dönüştürülmüştür ve yeni bir çan kulesi eklenmiştir

Rodos

Bu kiliseler osmanlı zamanında cami olarak kullanılmıştır ve birer minare eklenmiştir.

• Archaggelos Michail Kilisesi
• Aya Kiriaki Kilisesi
• Aya Triada Kilisesi
• Hurmalı Mescidi - San Marco Kilisesi
• San Nikolaos Kilisesi

Selanik

Günümüzde yine kilise olarak kullanılan Selanik‘teki Ayasofya

• Aya Apostoli - Camiye dönüştürüldüğü zaman aralığında Soğuk Su Camii ismi verilmiş
• Aya Dimitri Kilisesi
• Aya Ekaterini Kilisesi - Αγία Αικατερίνη
• Ayasofya
• İlyas Kilisesi - Binanın Cami olduğu süreçte Saraylı Camii adını taşımıştır. Günümüzde yine kilisedir.
• Latomos Kilisesi
• Panagia Acheiropoietos - Camiye dönüştürüldüğü zaman aralığında Eski Cuma Camii ismi verilmiş
• Rotunda - Bina günümüzde Müze durumundadır. Eski ismi Sultan Hortaç Camii veya Aya Georgios Kilisesidir.

Konuyla ilgili yayınlar

• Sennur Sezer-Adnan Özyalçıner, Üç Dinin Buluştuğu Kent İstanbul, İnkılap Y., İst. 2003.