Kariye Camii
 | |
 | |
| Temel bilgiler | |
|---|---|
| Konum | Fatih, İstanbul Türkiye |
| Koordinatlar | 41°01′52″K 28°56′21″D / 41.03111°K 28.93917°D |
| İnanç | Ortodoks Hristiyanlık (ilk) Sünni İslam (sonra) |
| Durum | Manastır ve Kilise (11.yy-1511) Cami (1511-1945) Müze (1945-2020) Cami (2020-günümüz) |
| Dünya miras yılı | |
| Tür | Kültürel |
| Kriter | i, ii, iii, iv |
| Belirleme | 1985 (9. oturum) |
| Parçası | İstanbul'un Tarihî Alanları |
| Referans no. | 356 |
| Ülke |  Türkiye |
| Bölge | Avrupa ve Asya |
| Mimari | |
| Mimari tür | Yunan haçı planı |
| Mimari biçim | Bizans mimarisi Osmanlı mimarisi |
| Tamamlanma | 11. yüzyıl |
| Özellikler | |
| Kubbe sayısı | 5 |
| Minare sayısı | 1 |
| Malzemeler | Tuğla, kesme taş, mermer |
Kariye Camii (Osmanlı Türkçesi: قعريه جامع شريفى Ka'riye Câmi-i Şerîfi) veya eskiden Azize Kurtarıcı Hora Kilisesi (Yunanca: Ἐκκλησία τοῦ Ἁγίου Σωτῆρος ἐν τῇ Χώρᾳ Ekklisía toú Agíou Sotíros en tí Chóra), İstanbul'un Fatih ilçesinin Edirnekapı semtinde camiye çevrilmiş bir Rum Ortodoks kilisesi ve müze.[1]
Edirnekapı semtinde, hâlâ ayakta duran Theodosius Surları'na yaklaşık yüz metre uzaklıkta bulunan yapı, Doğu Roma İmparatorluğu döneminde büyük bir yapı topluluğu olan Hora Manastırı'nın merkezini oluşturmaktaydı. İstanbul'un Fethi'nden sonra elli sekiz yıl daha kilise olarak işlevini sürdürdü. Mozaikleri ile ünlü kilise, 1511'de cami olarak kullanılmaya başladı. 1945'te ulusal anıt ilan edilen yapı, Bakanlar Kurulu kararı ile 1948 yılında Müzeler İdaresi'ne bağlı bir müze hâline getirildi. Türkiye'nin en çok ziyaret edilen müzelerinden birisi olan[2][3] Kariye, 2019 yılında Danıştay'ın iptal kararı sonucu Cumhurbaşkanı tarafından Diyanet İşleri Başkanlığı'na devredilmiş olup, 6 Mayıs 2024 tarihinde ibadete açılmıştır.[4]
Kariye, iyi korunmuş mozaik ve freskleriyle dünya çapında tanınmıştır. Kiliseden camiye dönüştürülmesinden sonra, içindeki Hristiyanlık sembolleri, yazılar, bütün freskolar, mozaikler ince bir boya ve kireç badanası ile yapı tahrip edilmeden örtülmüş, bu sayede günümüze kadar ulaşmıştır.[5]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Kariye Kilisesi, 6. yüzyıla kadar giden bir geçmişe sahiptir. Günümüze ulaşmış hali, Osmanlı döneminde ve 20. yüzyılın ikinci yarısında geçirdiği onarımların sonucudur. Daha önceleri kilise çevresinde, manastır kompleksi de ihtiva etmekteyken bu yapılar geçen zamana dayanamamıştır.
Birinci devre
[değiştir | kaynağı değiştir]Yapının tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte kimi kaynaklara göre ilk defa 536 yılında Doğu Roma İmparator I. Justinianus döneminde, eşi Theodora'nın amcası olan ve kimliği hakkında ayrıntılı bilgi bulunmayan Aziz Theodore tarafından yaptırılmıştır. Üzerine inşa edildiği arazi, Hristiyanlığın erken dönemlerinde İzmit (Nicomedia)'te şehit edilen Aziz Babylas’ın röliklerinin 4. yüzyılda gömülmesiyle bir nekropol (kutsal mezarlık alanı) olarak önem kazandığı iddia edilir[5] (Ancak Aziz Babylas’ın Nikomedialı değil Antakyalı olduğunu, bütün bu iddiaların geç dönemlerde ortaya atıldığını iddia edenler de vardır. ddia edenler de vardır.[6]) Kent surlarının dışında kalması nedeniyle manastıra Grekçe "Kırsal alan" veya "Kent dışı" anlamına gelen Hora ismi verildi. Bu ilk yapı henüz bitirilemeden 6 Ekim 557 tarihindeki depremle yıkılınca üzerine imparator tarafından daha büyük bir manastır inşa ettirilmiştir.[5]
Manastır ilk kez, 8. yüzyılda Patrik I. Germanos'un buraya gömülmesiyle, yazılı kaynaklarda yer aldı. İkonakırıcılık döneminde tahribata uğradı ve çeşitli onarımlar gördü.[7]
İkinci devre
[değiştir | kaynağı değiştir]843'te toplanan ve İkinci İznik Konsili'nin kararlarını teyit eden yeni bir konsil ile ikona kültü bir kez daha serbest bırakıldıktan sonra baş rahip olarak atanan Mikhael Synkellos'un gerçekleştirdiği büyük yapım kampanyası ile kilise büyütüldü ve üç yeni şapel eklendi.[5]
Üçüncü devre
[değiştir | kaynağı değiştir]11. yüzyılda Komninos Hanedanı Büyük Saray yerine Edirnakapı'daki Blakernai Sarayı (Tekfur Sarayı)'nı kullanmayı tercih edince Blakernai Sarayı'na yakın olan Hora Manastırı kilisesinin önemi arttı. Harap durumda olan manastırı I. Aleksios'un kayınvalidesi Maria Dukaina himayesine aldı ve yeniden inşa ettirdi.[7] Manastır, Komnenos hanedanının her zaman tercih ettiği gibi, “Kurtarıcı İsa”ya adandı. Manastırın restorasyonundan ardından Patrik I. Kosmas istifa etmiş ve öldüğünde de bu manastıra gömülmüştür.[6]
Dördüncü devre
[değiştir | kaynağı değiştir]Maria Dukaina'nın yaptırdığı onarımdan yarım yüzyıl kadar sonra bilinmeyen bir sebeple manastırda yeniden büyük çaplı onarım gerekti. I. Aleksios'un küçük oğlu İsaakios Komnenos, manastırın büyük bölümünü 1120 yılında yeniden inşa ettirdi. Yeniden inşa sırasında kapalı Yunan haçı planlı yapı, kiborion planlı bir yapıya çevrildi.
Beşinci devre
[değiştir | kaynağı değiştir]Manastır, 1204-1261 yıllarındaki Latin istilasında harap oldu. Palaiologoslar'ın şehri geri almayı başarmasından; Blakhernai Sarayı imparatorların ikametgâhı oldu ve Hora Manastırı önem kazandı. Kilisenin kubbesinin çökmesi üzerine yapı büyük bir onarım görmüştür[6] II. Andronikos zamanında İmparator'dan sonra devlet bürokrasisi içindeki en yüksek memurluk olan baş hazinedar (Büyük Logothetes) görevine getirilen Bizans aristokratı Teodor Metokhites, yakınında oturduğu manastırı yeniledi. Bizans aristokrasisi arasında dinsel bir kurumu yaptırmak veya onarmak, onlara bu dünyada prestij, öbür dünya için yatırım olarak düşünülürdü.[5] Büyük bir bilgin ve hümanist olan Metokhites, II. Andronikos Palaiologos tarafından manastırın ktetor'u (kurucusu) olarak atandı ve servetini manastırın tamirine harcadı.[7] Dış narteks ve pareklezyon (yan şapel) bu dönemde yapıya eklendi. Bu bölümlerin içi 1310-1317 yılları arasında en güzel fresk ve mozaiklerle süslendi. Metokhites'in çalışmaları 1317 yılının önce tamamlandı.[8] Meşhur kütüphanesini de vakfa bağışlayan Metokhites'in manastırın içinde özel dairesi vardı. 1328 yılı dolaylarında gözden düşüp sürgün edilen Metokhite'in, 1330 yılında Theoleptos adıyla, rahip olarak manastıra dönüp orada yaşamasına izin verildi. Metokhites, 13 Mart 1332 tarihinde öldüğünde kendisi için hazırlattığı mezar şapeline gömülmüştür.[6]
Bu kapsamlı restorasyondan sonra şehrin Osmanlılar tarafından ele geçirilmesine kadar Hora Manastırı'ndan önemli bir değişiklik olmadı. Bizans Devri kaynaklarında Kariye'nin bahsedildiği son olay, 1453 kuşatmasında Hodegon Manastırı'nda bulunan ve şehri koruduğuna inanılan Meryem Ana ikonasının buraya getirilmesidir.[6] Kimi kaynaklara göre ikona, fetih sırasında tahrip edilmiştir.[6]
Osmanlı Devri
[değiştir | kaynağı değiştir]
Yapı, Fatih Sultan Mehmet'in İstanbul'un fethi sırasında hiçbir zarar görmedi.[9] Fetihten 58 yıl kadar kilise olarak kullanılmaya devam etti. 1511 yılında Sultan II. Bayezid sadrazamlarından olan Atik Ali Paşa tarafından camiye dönüştürüldü. Bu dönüştürme sırasında bu eski kilisenin duvarları üzerinde bulunan mozaik ve freskler sıva ile kaplandı. Camiye dönüştürülürken güneybatı köşesindeki çan kulesinin yerine minare inşa edildi ve güneydoğu köşesine mermer bir mihrap eklendi. Kentteki diğer kiliseden çevrilmiş camilerde olduğu gibi, bu yapı da bir süre "Kilise Camii" olarak anıldı. Zamanla "Kahriye" ya da "Ka’riye" Camii adı da kullanılmaya başladı. Atik Ali Paşa'nın Kariye Camii'nin yanına bir de medrese yaptırdığı bilinmektedir. Medrese yapısının 20. yüzyılın ikinci çeyreğinin başlarında ortadan kalktığı düşünülür.[6]
1766 Büyük İstanbul depreminden sonra Mimar İsmail Halife'nin yaptığı bilinen önemli bir onarım geçirdi.[6] Yapı, 1860 yılında Rum mimar Peloppida Kouppas tarafından onarılarak mozaiklerinin bir kısmı temizlendi; ortaya çıkarılan tasvirler ahşap kapaklar ve perdelerle örtüldü.[6] Yapı daha sonra 1875-1876'da onarım gördü. 1894 yılında depremden hasar gören yapı II. Abdülhamid tarafından restore ettirildi.[9]
Cumhuriyet Devri
[değiştir | kaynağı değiştir]Kariye Camii, Bakanlar Kurulunun 29 Ağustos 1945 tarihinde aldığı karar ile müzeye çevrildi.[10] 1947'de Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Amerikan Bizans Enstitüsü ve Bizans İncelemeleri için Dumbarton Oaks Merkezi, bu camideki sıvalar altında kalmış mozaik ve freskler ile birçok kez depremlerden zarar görüp restore edilmiş yapının restorasyonu için çalışmalara başladı. Bu restorasyon çalışmaları, adı geçen Amerikan akademik kurumları mensupları olan Thomas Whittemore ve Paul A. Underwood idaresi altında başlatılmış; 1948'den 1958'e kadar yapılan çalışmalar sonucunda tüm mozaik ve freskler ortaya çıkarılmış ve müze ziyarete açılmıştır. Kariye, yakın geçmişe kadar İstanbul'un en çok ziyaret edilen müzelerinden birisi haline gelmiştir.[2]
Kariye Camii'nin müze ve müze deposu olarak kullanılmasına yönelik 2 Ağustos 1945 tarihli 2 Ağustos 1945 tarihi Bakanlar Kurulu Kararı 2019 yılında Danıştay tarafından iptal edildi. Danıştay, kararında "Devlet, vakıfları muhafaza edebilir, onlara müdahale edemez," demektedir. Yapı, 21 Ağustos 2020 tarihinde Resmi Gazete'de yayımlanan Cumhurbaşkanı kararıyla Diyanet İşleri Başkanlığına devredilmiş ve ibadete açıldığı belirtilmişse[11] de açılışına saatler kala restorasyona alındı. Mayıs 2024'e kadar restorasyonu devam etti ve 6 Mayıs 2024'te ibadete açıldı.[12]
-
Öğle namazında cemaat yeri -
Cemaat yerindeki mozaikleri kapatan açılır-kapanır perde -
Cemaat yerindeki mozaikleri kapatan açılır-kapanır perde (ana giriş üstü)
Mimari özellikleri
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kariye Kilisesi, tipik bir Bizans yapısıdır. Dışarıdan tuğla duvarlarıyla oldukça sade görünmekle birlikte içi en süslü kiliselerden biridir. Güney cephede uzanan dar uzun tek nefli bir şapel olan "pareklezyon" bir bodrum üzerine yapılmıştır. Üstü kısmen kubbe, diğer kısımları tonozla örtülüdür. Tek apsisi vardır. Bütün batı cephesi boyunca uzanan dış narteks bugünkü cepheyi oluşturur. Yapının orta mekanını örten kubbe yüksek kasnaklıdır. Osmanlı döneminde onarım görmüştür ve ahşaptır. Dış cephelerde yuvarlak kemerler, yarım payeler, nişler ve taş tuğla örgü sıraları ile plastik ve hareketli bir görünüm sağlanmıştır. Doğu cephesi dışa taşkın apsislerle bitmektedir. Orta apsis dıştan yarım kemerli bir "payanda" ile desteklenmiştir. Bu payanda, gotik mimarlıkta yaygın olarak kullanılan bir destek ögesidir. Haç tonozları, yük etkisiyle sütun, paye gibi taşıyıcı destekleri iterek yıkılmalarını önleme amaçlıdır. Yarım kemer biçimlidir, dıştan destek sağlar.
Esas ibadet mekanı işlevini gören "naos", yapının merkezinde yer alır. Naos pandantifler ile geçilen bir kubbeyle örtülüdür. Naosun doğu uzantısı, "sunak masası"nın yer aldığı "bema" ya da kutsal mekandır. Bema'nın iki yanında pastoforium odası yer alır. Şükran ayininin hazırlandığı kuzey şapel "prothesis", giyinme odası olarak kullanılmış güney şapel "diakonikon" olarak adlandırılır. 14. yüzyıldan itibaren "diakonikon" özel şapel işlevi görmüştür.
İki katlı kuzey ek bölüm naosa birleşir. Geçiş niteliğindeki alt katı giyinme odası olarak kullanılmış olabilir. Manastır kütüphanesini barındıran ve naosa bir pencere ile açılan üst katı büyük olasılıkla kurucunun çalışma mekanıdır.
Batıda, mozaiklerle süslü iki geniş narteks yer almaktadır. Özgün planında güneybatı köşesinde bir çan kulesinin yer aldığı dış "narteks", kapının bulunduğu revaklı cephesi ile dışa açılır. Nartekslerde mozaikler, mermer kaplamalar ve kabartmalar görünmektedir. Ek şapel konumundaki "pareklezyon" mezar şapeli işlevini görmüştür. Buradaki fresklerin hemen hemen tümü korunmuştur. "Pareklezyon"la "naos" arasında, tamamlanmamış depo ve muhtemelen keşiş odası olarak kullanılan özel bölümü bağlayan geçit bulunmaktadır. Özel bölüm "naos"a bir pencere ile açılmaktadır.
Mozaikler ve Freskler
[değiştir | kaynağı değiştir]Kariye'nin mozaik ve freskleri, mimari mekanla sıkı bir bütünlük gösterir. Sedat Bornovalı ve İlknur Kolay'a (2009) göre, Meryem Ana döngüsündeki "Tapınağa Giriş" sahnesi naos kapısına yerleştirilerek dini anlatının mimari akışla entegre edilmesi sağlanmıştır.[13] Ayrıca, mekanın kuzey-güney yönelimi, fresklerdeki 'sağ-sol' (iyi-kötü) sembolizmini yansıtacak şekilde kullanılmıştır; bu, Bizans ikonografisinde mimari entegrasyonun özgün bir örneğidir.
Mozaikler
[değiştir | kaynağı değiştir]Kariye Camii, Thedoros Metokhites tarafından büyük ölçüde yeniden inşa edildiği 1316-1321 yılları arasında yapı mozaikler ve freskler ile bezenmiştir. Kariye'deki günümüze ulaşan mozaik ve freskolardan oluşan sahneler, Bizans resminde olduğu kadar dünya resim tarihinde de önem taşır. Bizans sanatçılarının bu yapıda gerçekleştirdiği betimleme tarzı ve resimsel özellikler, "Bizans Rönesansı" olarak değerlendirilmektedir.[14]
Hristiyanlıkta dini yapılar, okur yazarlığı olmayan Hristiyanlara dini konuları görsel olarak aktarmak, yapıların iç mekanlarını zenginleştirmek ve görkem katmak amacı ile dini sahnelerin betimlendiği mozaik ve fresklerle bezenirdi. Kariye de Portreler, Eski Ahit, Yeni Ahit ve Apokrif İncillerden alınmış sahneler içeren mozaik ve resimler ile bezelidir. Yapı, sanat tarihçileri tarafından içindeki bezemeler bakımından genellikle İtalya'nın Padova kentindeki Arena Şapeli'nde aşağı yukarı aynı tarihlerde Rönesans resminin öncüsü Giotto tarafından yapılan Arena Şapeli ile karşılaştırılır. İkisinde de Meryem Ana'nın annesi Anna, babası Yohakim, Meryem'in kendisi ve İsa'nın yaşamından birçok sahne yer alır. Yüzyıllardır aynı donuk ve cansız şekilde resmedilen dinî sahneler ve yüzler, bu iki yapıda farklı biçimde resmedilmeye başlamıştır. Resimsel biçem olarak antikiteye dönülmüştür. Arena Şapeli'nde sahneler kronolojik olarak sıralanmış; Kariye'deki ise sahneler, kronolojik bir sıra takip etmenin yanı sıra benzer konular ortak alanlarda betimlenecek şekilde düzenlenmiştir.[14] Kompozisyonlarda arka fonlar sahne dekoru gibidir ve kumaş, bitki gibi ayrıntılarla doludur. Seyirciye bakmayan, sahnedeki diğer figürlerle iletişim kuran figürler görülür. İstanbul'daki Arap Camii ve Fethiye Camii üslupsal benzerlikler gösterir.
İsa'nın hayatı ile ilgili sahneler dış nartekste, Meryem'in hayatı ile ilgili sahneler iç nartekste yer alır. Kronolojik sıraya göre, dış narteksteki ilk mozaik Yusuf'un düşünü betimleyen mozaiktir. Solda İsa'nın doğumu, vali Quirinus'un önünde nüfus sayımı, meleğin Yusuf'a görünüp Meryem'i alıp gitmesini öğütlemesi, ekmeğin çoğaltılması, suyun şaraba dönüştürülmesi; sağ tarafta ise haberci kralların İsa'nın doğumunu haber vermesi, felçlilerin iyileştirilmesi ve çocukların katli gibi sahneler vardır.
İç nartekste kronolojik anlatım solda Meryem'in annesi Anna'ya Müjde, Meryem'in babası Yohakim'in İnzivası, Anna ve Yohakim'in Altın Kapı'da Buluşması sahneleriyle başlar, Meryem'in ilk adımları, takdis edilmesi gibi sahnelerle devam eder; Meryem'in Evlenmesi ve Meryem'e İsa'nın Doğumu'nun Müjdelenmesi sahneleri ile tamamlanır. Bu bölümdeki en eski mozaik "deisis"tir. Bu bölümdeki iki kubbeden güneydekinde İsa ve dilimler içinde İsa'nın Ataları, kuzeydekinde Meryem ve Ataları gösterilmiştir.
Ana nefe giriş kapısı üzerinde ortada İsa, sol tarafta kiliseyi onaran ve mozaiklerle süsleyen Theodoros Metokhites kilisenin maketini sunar şekilde gösterilmiştir. Dış narteksten iç nartekse geçilen kapının üzerinde ise bir "Pantokrator İsa" mozaiği vardır. Kilisenin ana ibadet kapısının üzerinde Meryem'in ölümünü betimleyen mozaik, yan duvarlarda ise çocuk İsa'yı taşıyan Meryem ve bir aziz mozaiği yer alır.
Gerek duvarlarda, gerekse tavandaki mozaik betimlemeler günümüze çok az hasarla ulaşmıştır. Mozaiklerin yanı sıra renkli ve desenli mermer süslemeler de vardır.
Mozaik Listesi
[değiştir | kaynağı değiştir]| Sahne Adı | Bölüm | Konu / Döngü | Konum / Açıklama |
|---|---|---|---|
| Koimesis (Meryem’in Ölümü) | Naos | Meryem'in Ölümü | Batı duvarı (Girişin hemen karşısı) |
| İsa Mozaiği | Naos | Panolar | Sol pano |
| Hodogedria (Yol Gösterici Meryem) | Naos | Panolar | Sağ pano |
| Metokhites’in Maketi Sunması | İç Narteks | İthaf Sahnesi | Giriş kapısı üzerindeki lunet |
| Deesis | İç Narteks | Deesis (Yakarış) | Doğu duvarı; İsa, Meryem, İ. Komnenos ve M. Dukaina |
| İsa ve Ataları | İç Narteks | Soyağacı | Güney Kubbe |
| Meryem ve Ataları | İç Narteks | Soyağacı | Kuzey Kubbe |
| Yohakim'in Tapınaktan Kovulması | İç Narteks | Meryem'in Hayatı | Kuzeybatı köşesi |
| Kırda Yohakim | İç Narteks | Meryem'in Hayatı | |
| Azize Anna'ya Müjde | İç Narteks | Meryem'in Hayatı | |
| Altın Kapı'da Buluşma | İç Narteks | Meryem'in Hayatı | |
| Meryem'in Doğumu | İç Narteks | Meryem'in Hayatı | |
| Rahipler Tarafından Meryem'in Kutsanması | İç Narteks | Meryem'in Hayatı | |
| Ebeveynleri Tarafından Meryem'in Kucaklanması | İç Narteks | Meryem'in Hayatı | |
| Meryem'in Tapınağa Takdimi | İç Narteks | Meryem'in Hayatı | |
| Meryem'in Bir Melek Tarafından Beslenmesi | İç Narteks | Meryem'in Hayatı | |
| Eflatun Yün Çilesi | İç Narteks | Meryem'in Hayatı | |
| Zekeriya'nın Dua Etmesi | İç Narteks | Meryem'in Hayatı | |
| Meryem'in Yusuf'a Emanet Edilmesi | İç Narteks | Meryem'in Hayatı | |
| Yusuf'un Meryem'i Eve Götürmesi | İç Narteks | Meryem'in Hayatı | |
| Meryem'e Müjde | İç Narteks | Meryem'in Hayatı | |
| Meryem'den Ayrılan Yusuf; Yusuf'un Meryem'i Kınaması | İç Narteks | Meryem'in Hayatı | |
| Kör ve Dilsiz Adamın İyileştirilmesi | İç Narteks | İsa'nın Mucizeleri | |
| İsa'nın İki Kör Adamı İyileştirmesi | İç Narteks | İsa'nın Mucizeleri | |
| Aziz Petrus'un Kayınvalidesinin İyileştirilmesi | İç Narteks | İsa'nın Mucizeleri | |
| İsa'nın Kanayan Kadını İyileştirmesi | İç Narteks | İsa'nın Mucizeleri | |
| Kurumuş Elli Adamın İyileştirilmesi | İç Narteks | İsa'nın Mucizeleri | |
| İsa'nın Cüzzamlıyı İyileştirmesi | İç Narteks | İsa'nın Mucizeleri | |
| İsa'nın Kalabalığı İyileştirmesi | İç Narteks | İsa'nın Mucizeleri | |
| Pantokrator İsa | Dış Narteks | Panolar | Kapı üstü (lunet) |
| Blakhernitissa Meryem'i | Dış Narteks | Panolar | Kapı üstü (lunet) |
| Yusuf'un Rüyası; Beytehem Yolculuğu | Dış Narteks | İsa'nın Çocukluğu | |
| Suriye Valisi Kirenius Önünde Nüfus Sayımı | Dış Narteks | İsa'nın Çocukluğu | |
| İsa'nın Doğumu | Dış Narteks | İsa'nın Çocukluğu | |
| Müneccimler'in Yolculuğu; Herodes Huzurunda Müneccimler | Dış Narteks | İsa'nın Çocukluğu | |
| Rahipleri ve Yazıları Sorgulayan Herodes | Dış Narteks | İsa'nın Çocukluğu | |
| Müneccimlerin Doğuya Dönüşü | Dış Narteks | İsa'nın Çocukluğu | |
| Mısır'a Kaçış | Dış Narteks | İsa'nın Çocukluğu | |
| Masumların Öldürülmesi | Dış Narteks | İsa'nın Çocukluğu | |
| Askerlerin Çocukları Öldürmesi | Dış Narteks | İsa'nın Çocukluğu | |
| Çocuklarına Ağlayan Kadınlar | Dış Narteks | İsa'nın Çocukluğu | |
| Elizabeth ve Yahya'nın Kaçışı | Dış Narteks | İsa'nın Çocukluğu | |
| Yusuf'un Rüyası; Kutsal Aile'nin Mısır'dan Dönüşü | Dış Narteks | İsa'nın Çocukluğu | |
| İsa'nın Kudüs'e Götürülüşü | Dış Narteks | İsa'nın Çocukluğu | |
| Vaftizci Yahya'nın İsa'ya Şahitlik Etmesi ve İsa'nın Vaftizi | Dış Narteks | İsa'nın Hizmet Dönemi | |
| İsa'nın Günaha Teşvik Edilmesi | Dış Narteks | İsa'nın Hizmet Dönemi | |
| Kana Mucizesi | Dış Narteks | İsa'nın Hizmet Dönemi | |
| Ekmeklerin Çoğaltılması | Dış Narteks | İsa'nın Hizmet Dönemi | |
| İsa'nın Cüzzamlıyı Tedavi Etmesi | Dış Narteks | İsa'nın Mucizeleri | |
| Beytsayda Havuzunda İsa'nın Felçliyi İyileştirmesi | Dış Narteks | İsa'nın Mucizeleri | |
| Kefernahum'da İsa'nın Felçliyi iyileştirmesi | Dış Narteks | İsa'nın Mucizeleri | |
| Zakkay'ı Çağıran İsa | Dış Narteks | İsa'nın Hizmet Dönemi |
Mozaiklerden Görünümler
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Metokhites'in kilise maketini İsa'ya sunması -
-
Güney kubbe tepesinde İsa Pantokrator -
-
-
-
Meryem ve Yusuf'un Beytüllahim'e yolculuğu -
Meryem ve Yusuf'un Beytüllahim'deki nüfus sayımı -
Nüfus sayımı sahnesi detayı (Meryem) -
İsa'nın Doğumu -
Doğum sahnesi sol kemerindeki aziz -
Doğum sahnesi sağ kemerindeki aziz -
Kral Herodes'in kâhinleri sorgulaması -
Masumların Katliamı -
Azize Elizabet ve kucağında Vaftizci Yahya (Çölde kaçış) -
Mısır'a kaçış sahnesi detayı -
İsa'nın çölde Şeytan tarafından denenmesi -
İsa'nın çölde denenmesi (Alternatif açı) -
Aziz Petrus -
Aziz Pavlus -
Deisis mozaiğinin sağ alt köşesindeki Maria Dukaina -
-
Kana'daki Düğün
.jpg)
.jpg)
Freskler
[değiştir | kaynağı değiştir]Kariye'nin süslemelerinde mozaiklerin yanı sıra fresk tekniği de önemli bir yer tutar. Bu teknik, özellikle mezar şapeli olarak kullanılan Pareklezyon (yan şapel) bölümünde yoğunlaşmıştır. Buradaki fresklerin hemen hemen tümü korunmuştur.
Anastasis (Diriliş) Sahnesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Pareklezyon'un apsis yarım kubbesinde yer alan Anastasis (Diriliş) freski, Kariye'nin en tanınmış sahnelerinden biridir ve Geç Bizans sanatının (Paleologos dönemi) başyapıtı olarak kabul edilir. Şapelin bir mezar alanı olarak işleviyle uyumlu bir şekilde, sahne ölümden sonraki kurtuluşu ve ebedi hayatı simgeler.[15]
- Kompozisyon ve İkonografi
Sahnenin merkezinde, beyaz ve altın sarısı parlak giysiler içinde, yıldızlarla bezeli badem şeklinde bir ışık halesi (Mandorla) ile çevrelenmiş İsa yer alır. İsa figürü, koyu lacivert arka planla güçlü bir tezat oluşturur ve sahneye hakimdir. İsa'nın duruşu ve uçuşan giysileri, sahneye ilahi bir rüzgar ve dinamizm katar.
- Figürler ve Anlatım
- İsa ve İlk İnsanlar: İsa, cehennemin kapılarını kırmış olarak betimlenir. İki eliyle, mezarlarından (lahitlerden) doğrulan Adem ve Havva'yı güçlü bir şekilde yukarı çekmektedir. İsa'nın onları ellerinden değil, bileklerinden kavraması teolojik bir vurgudur; insanlığın kendi çabasıyla değil, ancak Tanrı'nın gücü ve lütfuyla kurtulabileceğini (ölümden dirilebileceğini) anlatır.
- Şahitler: İsa'nın sağında (izleyiciye göre sol), Adem'in hemen arkasında Vaftizci Yahya, peygamber krallar Davud ve Süleyman ile diğer dürüst krallar sıralanır. İsa'nın solunda (izleyiciye göre sağ), Havva'nın arkasında ise genellikle insanlık tarihinin ilk kurbanı kabul edilen Habil ve diğer peygamberler yer alır.
- Hades ve Cehennem: İsa'nın ayakları altında, cehennemin kırılmış kapıları, parçalanmış kilitler, menteşeler ve zincirler kaotik bir şekilde etrafa saçılmıştır. En altta ise elleri ve ayakları zincirlenmiş, ölümü ve yeraltı dünyasını simgeleyen Hades, koyu tenli ve mağlup bir şekilde yatar vaziyette tasvir edilmiştir.
Bu sahne, Hristiyan inancındaki "Harrowing of Hell" (İsa'nın cehenneme inişi ve ruhları kurtarışı) dogmasının görsel bir anlatısıdır.
Fresk Listesi
[değiştir | kaynağı değiştir]| Sahne Adı | Bölüm | Konu / Tür | Konum / Açıklama |
|---|---|---|---|
| Kuzeybatı'daki Mezar Nişi | Dış Narteks | Mezar Süslemesi | |
| Güneybatı'daki Mezar Nişi | Dış Narteks | Mezar Süslemesi | |
| İrene Raoulaina Palaiologos'un Mezar Nişi | Dış Narteks | Mezar Süslemesi | |
| Anastasis (Cehenneme İniş / Diriliş) | Pareklezyon | Diriliş | Apsis yarım kubbesi |
| İsa'nın Bir Dulun Oğlunu Diriltmesi | Pareklezyon | İsa'nın Mucizeleri | |
| İsa'nın Jairos'un Kızını Diriltişi | Pareklezyon | İsa'nın Mucizeleri | |
| Son Yargı (Kıyamet) | Pareklezyon | Mahşer | Apsis kemeri ve tavanı |
| Meryem ve On İki Melek | Pareklezyon | Göksel Litürji | Kubbe |
| Aziz Ioannes Dameskenos | Pareklezyon | Aziz Tasvirleri | |
| Aziz Kosmas | Pareklezyon | Aziz Tasvirleri | |
| Aziz Yusuf | Pareklezyon | Aziz Tasvirleri | |
| Aziz Theophanes | Pareklezyon | Aziz Tasvirleri | |
| Yakup'un Merdiveni ve Yakup'un Melekle Güreşi | Pareklezyon | Eski Ahit | |
| Musa ve Yanan Çalı | Pareklezyon | Eski Ahit | Meryem'in bekaretini simgeler |
| Musa'nın Yüzünü Gizlemesi | Pareklezyon | Eski Ahit | |
| Kutsal Eşyaların Taşınması | Pareklezyon | Eski Ahit | |
| Ahit Sandığının Taşınması | Pareklezyon | Eski Ahit | |
| Ahit Sandığının Yerleştirilmesi | Pareklezyon | Eski Ahit | |
| İşaya'nın Kehaneti | Pareklezyon | Eski Ahit | |
| Harun ve Oğulları Sunak Önünde | Pareklezyon | Eski Ahit | |
| Apsisteki Azizler | Pareklezyon | Aziz Tasvirleri | Apsis alt kuşağı |
Fresklerden Görünümler
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Pareklezyon apsisinde yer alan Anastasis (Diriliş) -
"Son Yargı" freskinin detayında Deisis -
Pareklezyon kubbesinde Meryem ve Çocuk İsa -
-
Teolog Aziz Nenizili Gregor -
Büyük Melek Mikâil
Galeri
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Eskiz, 1877 -
Renklendirilmiş fotoğraf (1890-1900) -
Ön cephe 1912 -
Ön cephe -
Minare tarafından görünüm -
Arka cephe -
İç görünüm -
İç nartekste kuzey kubbe -
İç nartekste güney kubbe -
-
Koimesis mozaiği bulunan naos
_-_Foto_G._Dall%27Orto_26-5-2006.jpg)
.JPG)
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Ousterhout, Robert G. (1988). The Architecture of the Kariye Camii in Istanbul (İngilizce). Dumbarton Oaks Research Library and Collection. ISBN 978-0-88402-165-0.
- ^ a b "Türkiye'nin en çok ziyaret edilen müzesi Ayasofya". Sözcü gazetesi, 22 Mayıs 2017. 22 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2020.
- ^ "T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı 2019 Yılı Müze ve Örenyeri Ziyaretçi İstatistikleri" (PDF). Dosim.gov.tr web sitesi. 18 Mart 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2020.
- ^ "Restorasyonu tamamlanan Kariye Camii ibadete açıldı İhlas Haber Ajansı". IHA. 6 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2024.
- ^ a b c d e Düzgün, Büşra. "Hz. Meryem'in İkonalarına Genel Bakış: Kariye Müzesi Örneği". Gazi Üniversitesi Turizm Fakültesi Mezuniyet Projesi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2020.
- ^ a b c d e f g h i "Kariye Müzesi Sanat Tarihi Raporu". Restorasyon ve Konservasyon Çalışmaları Dergisi, Sayı 14, Yıl :2015. 30 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2020.
- ^ a b c Özdemir Çokhamur, Emel. "İstanbul'da bulunan Bizans Dönemi mozaikleri: Kariye Müzesi". Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi, yıl: 2012. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2020.
- ^ SMYRLIS, Kostis (2022). "Contextualizing Theodore Metochites and his Refoundation of the Chora". Revue des Études Byzantines (80): 69-111. doi:10.2143/REB.80.0.3290897. ISSN 0771-3444.
- ^ a b Uygun, Ilgaz. "Chora Manastırı Kilisesi Parekkelsion Resim Programı". Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Mayıs 2013. 1 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2020.
- ^ "Kariye Müzesi". Kariye Müzesi. 12 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2015.
- ^ "Kariye Camii'nin İbadete Açılmasına İlişkin Cumhurbaşkanı Kararı (Karar Sayısı: 2879)" (PDF). T.C. Resmî Gazete. 21 Ağustos 2020. 1 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 1 Ağustos 2023.
- ^ "Yeniden ibadete açılan Kariye Camisi'nde 79 yıl sonra ilk cuma namazı kılındı". Anadolu Ajansı. 6 Mayıs 2024. 12 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2024.
- ^ Bornovalı, Sedat; Kolay, İlknur (2009). "Mimarlık ve resim bütünlüğü açısından Kariye örneği". İTÜ Dergisi/A: Mimarlık, Planlama, Tasarım. 8 (2). ss. 51-56.
- ^ a b Yılmaz, Lale. "Kariye'de Yolculuk-Müjde-Mucize". Kesit Akademi Dergisi, Yıl 2, Sayı 4, Haziran 2016. 27 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2021.
- ^ Ousterhout, Robert (2002). Sanatsal açıdan Kariye Camii. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. s. 45. ISBN 975689993X.
Konuyla ilgili yayınlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Chora: The Kariye Museum. Net Turistik Yayınlar. 1987. ISBN 978-975-479-045-0.
- Dirimtekin, Feridun (1966). The historical monument of Kariye. Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu. ASIN B0007JHABQ.
- Eyice, Semavi (1997). Kariye Mosque Church of Chora Monastery. Net Turistik Yayınlar A.S. ISBN 978-975-479-444-1.
- Gülersoy, Çelik. Kariye (Chora). İstanbul: Turing ve Otomobil Kurumu.
- Karahan, Anne (2010). Byzantine Holy Images – Transcendence and Immanence. The Theological Background of the Iconography and Aesthetics of the Chora Church. Orientalia Lovaniensia Analecta No. 176. Leuven-Paris-Walpole, MA: Peeters Publishers. ISBN 978-90-429-2080-4.
- Karahan, Anne (1997). "The Paleologan Iconography of the Chora Church and its Relation to Greek Antiquity". Journal of Art History. 66 (2-3). Routledge. ss. 89-95. doi:10.1080/00233609708604425.
- Harris, Jonathan (2007). Constantinople: Capital of Byzantium (İngilizce). Hambledon/Continuum. ISBN 978-1-84725-179-4.
- Akyürek, Engin (1996). Bizans'ta sanat ve ritüel: Kariye güney şapelinin ikonografisi ve işlevi. Cağaloğlu, İstanbul: Kabalcı Yayınevi. ISBN 9789757942511.
- Eracun, Selçuk (2004). Kariye Müzesi (Chora Manastırı) Tarihi Mimarisi Mozaik Fresk ve Mermer Süslemeleriyle. İstanbul: Hitit Color. ISBN 975-7487-88-0.
- Klein, Holger (2007). Bir anıt, iki anıtsal kişilik: Theodoros Metokhites'ten Thomas Whiteemore'a Kariye. İstanbul: Pera Müzesi. ISBN 9789759123345.
- Ousterhout, Robert G. (1988). The Architecture of the Kariye Camii in Istanbul (İngilizce). Dumbarton Oaks Research Library and Collection. ISBN 978-0-88402-165-0.
- Ousterhout, Robert (2002). Sanatsal açıdan Kariye Camii. İstanbul, London: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, Scala Publishers. ISBN 975689993X.
- Ousterhout, Robert G. (2011). "Zor Yapıları Okumak: Kariye Camii'nden Dersler". Kariye Camii Yeniden. İstanbul Araştırmaları Enstitüsü & Pera Müzesi. ISBN 978-975-9123-89-5. 2 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- Ousterhout, Robert G. (2019). Eastern medieval architecture: The building traditions of Byzantium and neighboring lands. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-027273-9.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
- T.C. İstanbul Valiliği (Harika İstanbul) / Kariye Müzesi ve Tanıtımı
- Byzantium 1200 | Chora Monastery 10 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Viki Anıtları Seviyor kapsamındaki bu madde için fotoğraf yükleyebilirsiniz
| Otorite kontrolü |
|
|---|
